ماۋ دۇن شينجياڭ مادەنيەت قوعامىنا باسشىلىق ەتىپ، شينجياڭنىڭ مادەنيەتىن دامىتۋدى ىلگەرىلەتۋ ءۇشىن قىرۋار قىزمەتتەر ىستەدى، سونىمەن بىرگە ول ءار ۇلت مادەنيەت دارىندىلارىن باۋلۋعا ەرەكشە كوڭىل ءبولدى.
□ سۋرەتتى جياڭ حاۋلين سىزعان
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى چىڭ يۋەيۋە
”1939 - جىلى 5 - ايدا شينجياڭ شۋەيۋانى 4 - مامىر قوزعالىسىنىڭ 20 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ قيمىلىن وتكىزدى، ماۋ دۇن كوپشىلىككە ءوزىنىڭ 4 - مامىر قوزعالىسىنا قاتىناسقانداعى كەشىرمەلەرى جونىندە لەكسيا سويلەدى، ءبىزدىڭ شينجياڭ قىزدار مەكتەبىنىڭ بارلىق وقىتۋشى - وقۋشىلارى تۇگەل بارىپ لەكسيا تىڭدادى“. سول كەزدە شينجياڭ قىزدار مەكتەبىندە (ءۇرىمجى قالالىق 8 - ورتا مەكتەپتىڭ توركىنى) مۇعالىم بولعان ۋاڭ ساينان كاريا «ماۋ دۇن مەن جاۋ داننىڭ شينجياڭداعى ءبىرقانشا وتكەن ىستەرىن ەسكە العاندا» اتتى ەسسەسىندە بىلاي دەپ جازعان: ”ماۋ دۇن مىرزا 4 - مامىر قوزعالىسىنىڭ تاريحي مانىنە تالداۋ جاسادى، تاعى ءبىزدى دەموكراتيالى، باقىتتى جاڭا شينجياڭدى بىرگە قۇرۋعا شابىتتاندىردى! كوپشىلىك تىڭداعان سوڭ قاتتى جىگەرلەندى“.
ماۋ دۇننىڭ اسىلگى اتى شىن يانبيڭ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ العاشقى كەزدەگى ۇيىمىنىڭ 58 مۇشەسىنىڭ ءبىرى.
1939 - جىلى 43 جاستاعى ماۋ دۇن ۇسىنىس بويىنشا شينجياڭعا كەلەدى. ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتا ماۋ دۇن شينجياڭ شۋەيۋانىندا، شينجياڭ مادەنيەت قوعامىندا كوپتەگەن مىندەت اتقارىپ، ماركسيزم - لەنينيزم مەن توڭكەرىس مادەنيەتىن وقىتتى. ونىڭ 4 رەتكى اشىق لەكسياسىنىڭ ىقپالى تەرەڭ بولدى، مادەنيەت سالاسىنداعى كوپتەگەن قايراتكەرلەردى سول جەردىڭ وزىنە كەلىپ تىڭداۋعا باۋراپ قالماستان، قاتىستى قولجازباسى دەن قويا ەستەلىككە الىنىپ، گازەت - جۋرنالداردا جاريالاندى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىندا، ول بار قايراتىن سالىپ 4 - مامىردان بەرگى جاڭا مادەنيەتتى تاراتىپ، سوۆەت وداعىنىڭ توڭكەرىستىك مادەنيەتىن تانىستىرىپ، شينجياڭنىڭ مادەنيەت قۇرىلىسىنا باستامالىق ۇلەس قوستى.
ماۋ دۇن شينجياڭ شۋەيۋانىندا وقىتۋ فاكۋلتەتىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مىندەتىن وتەپ، ”ادەبيەت - كوركەمونەر وي اعىمى“، ”مەملەكەت قورعانىسى تاربيەسى“، ”جۇڭگونىڭ جالپى تاريحى“ سياقتى ساباقتاردى اشىپ، ءوزى قۇراستىرعان وقۋلىقتاردى پايدالاندى. اتاعىن ەستىپ بارىپ تىڭداعان ادام وتە كوپ بولعاندىقتان، ساباقحانادا ينە شانشار جەر قالمايدى، قوعامنىڭ ءار سالاسىنان ونى لەكسيا سويلەۋگە شاقىرعان ۇسىنىستار دا ءۇستى - ۇستىنە كەلە بەرەدى.
1939 - جىلى 5 - ايدا ماۋ دۇن سول كەزدەگى شينجياڭ گازەتى مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى، جاناما اتى ۋاڭ شياۋچىن اتالعان كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى ۋاڭ شياۋچۋاننىڭ ۇسىنىسى بويىنشا شينجياڭ گازەتى مەكەمەسىندە «تاڭ الدىندا» اتتى شىعارماسىن جازۋ بارىسىن باياندايدى. گازەت مەكەمەسىندەگى بارلىق قىزمەتكەرلەردەن تىس، شينجياڭ شۋەيۋانىنىڭ وقىتۋشى - وقۋشىلارى مەن مادەنيەت سالاسىنداعى كوپتەگەن قايراتكەرلەر دە كەلىپ تىڭدايدى. لەكسيا مازمۇنى جازباشا ماتەريال بولىپ رەتتەلىپ، «’تاڭ الدىندا‘ قالاي جازىلدى» دەگەن تاقىرىپپەن 6 - ايدىڭ 1 - كۇنگى «شينجياڭ گازەتىنىڭ» قوسىمشا بەتى «جاسىل القاپتا» جاريالانادى.
4 - مامىر قوزعالىسىنىڭ 20 جىلدىعى قارساڭىندا، ماۋ دۇن شينجياڭ شۋەيۋانىندا «4 - مامىر قوزعالىسى جونىندە تەكسەرۋ» دەگەن تاقىرىپتا بايانداما جاساپ، 4 - مامىر قوزعالىسىنىڭ يمپەرياليزمگە قارسى، فەوداليزمگە قارسى سيپاتىنا تالداۋ جاساپ، 4 - مامىر جاڭا مادەنيەت قوزعالىسىنىڭ تاريحي ناتيجەلەرىن بايىمدايدى، سونىمەن بىرگە 4 - مامىر جاڭا مادەنيەت قوزعالىسىنىڭ ءالسىز تۇستارىن اتاپ كورسەتىپ، جۇڭگو تەك ”كاپيتاليزمدى بولاشاق ەتپەيتىن دەموكراتيالىق توڭكەرىسپەن“ ءجۇرۋ كەرەك دەگەن قورىتىندى شىعارادى.
”ماۋ دۇن مىرزانىڭ بويى الاسا، كاستوم كيىپ، كوزىلدىرىك تاعاتىن، جىجياڭ اكسەنتىندە سويلەيتىن، ەرەكشە سىپايى ەدى“، - دەپ ەسكە الدى ۋاڭ ساينان، - سول كەزدە لەكسيا زالىنان شاپالاق ءۇنى ۇزىلمەدى.
ىلە - شالا شينجياڭ ايەلدەر قوعامىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا ماۋ دۇن شينجياڭ قىزدار مەكتەبىندە «جۇڭگونىڭ جاڭا ادەبيەت قوزعالىسى» دەگەن تاقىرىپتا لەكسيا سويلەپ، جاستارعا جاڭا ادەبيەت، جاڭا يدەيا جاعىنان اعارتۋ تاربيەسىن جۇرگىزەدى. قولجازباسى 5 - ايدىڭ 8 - كۇنگى «شينجياڭ گازەتىندە» جاريالانادى.
1939 - جىلى 10 - ايدىڭ 19 - كۇنى ماۋ دۇن شينجياڭ شۋەيۋانىنىڭ لۋشۇن قايتىس بولعاندىعىنىڭ 3 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ جينالىسىنا قاتىناسادى. ول لۋشۇن مىرزامەن بىرگە سول قانات جازۋشىلار وداعىندا شايقاس جاساعان كۇندەرىن ەسكە الىپ، لۋشۇن مىرزانىڭ ”اسا دارقان، اسا قايسار ۇلتتى ءسۇيۋ پەيىلى“ مەن ”قايىسپاس قايسار رۋحىن“ بارىنشا القايدى. ىلە - شالا ماۋ دۇن «يمپەرياليزمگە قارسى سوعىس شەبىندە» «جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس بارىسىندا لۋشۇندى ەسكە العاندا» اتتى ماقالاسىن جاريالايدى.
ماۋ دۇن شينجياڭ مادەنيەت قوعامىنا باسشىلىق ەتىپ، اۋدارۋ - رەداكسيالاۋ ءبولىمىن، كوركەمونەر ءبولىمىن، زەرتتەۋ ءبولىمىن قۇرادى، تاعى كوركەمونەر بولىمىندە تەاتر، ءان - جىر، ءازىل سۋرەت سىندى ءۇش گرۋپپا قۇرادى. ايگىلى ارتيست جاۋ دان شينجياڭعا كەلگەننەن كەيىن، ماۋ دۇن ونىمەن تىزە قوسا شايقاس جۇرگىزىپ، شينجياڭنىڭ تەاترىن ەرەكشە دامىتادى.
1940 - جىلى ماۋ دۇن شينجياڭنان كەتىپ يان - انعا بارادى. شينجياڭدا ماۋ دۇن قاتارلى ادامداردىڭ قۇلشىنۋىندا، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى ۇگىت دابىرالى ورىستەتىلدى. ماۋ دۇن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىندا جاڭا مادەنيەت تاراتىپ، نارت قىزىل تۋدى بيىك كوتەرەدى.
(اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە حۇجات زەرتتەۋ ورنى، اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق عىلىمدار بىرلەستىگى بىرلەسىپ دايىنداعان)
