فاڭ جىمين:
جۇڭگودا، ءسوز جوق، جىر ەتەرلىك نۇرلى بولاشاق بولادى
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى لاي شيڭ
فاڭ جىميننىڭ سۋرەتى. شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
”حۋتاڭ، بۇل قۇربانداردىڭ ىستىق قانى توگىلگەن قىستاق“. فاڭ جىمين بايىرعى تۇراعىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى ەكسكۋرسيالاي كەلگەن ساياحاتشىلارعا حۋتاڭ قىستاعىنىڭ تاريحىن شەشىلە باياندادى. جەر توڭكەرىسىنىڭ الدىندا حۋتاڭ قىستاعىندا جالپى 80 نەشە وتباسى، شامامەن 400دەي ادام بار بولاتىن، جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان العاشقى تۇسقا كەلگەندە وسى قىستاقتا نەبارى 29 وتباسى، 90 نەشە ادام عانا قالدى، امان قالعان ەر ازاماتتار دەرلىكتەي مۇگەدەك ەدى.
حۋتاڭ قىستاعى − جياڭشيدىڭ شاڭراۋ قالاسى يياڭ اۋدانىنداعى ءبىر قاراپايىم قىستاق، فاڭ جىمين كەزىندە ءوزىنىڭ اتا مەكەنىنە الىستان كوز تاستاپ، ءوزىنىڭ ادەبيەتشى بولماعانىنا، كوز الداعى كوركەمدىكتى قاعاز بەتىنە تۇسىرە الماعانىنا وكىنىش بىلدىرگەن ەكەن؛ ول اۋىل - قىستاقتىڭ تۇرالاعان بەينەسى مەن قاراڭعىلىعىن، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ تاۋقىمەتتى تۇرمىس كەشىرىپ جاتقانىن دا كورە ءبىلدى.
”مەن 1899 - جىلى چيگۇڭ قالاشىعىنان شامامەن 2 شاقىرىم كەلەتىن حۋتاڭ قىستاعىندا دۇنيەگە كەلدىم. قارا تۇنەك قاپتاعان، الاساپىراندىق جايلاعان وسى جەردە مەن تۇرمىس كەشىردىم، ەزگى مەن ءجابىر - جاپا ىشىندە تۇرمىس كەشىردىم؛ مەن ەسەيدىم؛ بىرتىندەپ وسى قارا تۇنەك ءداۋىر مازامدى الا باستادى؛ مەن جارىق دۇنيەگە ىنتىزار بولدىم؛ مەن جارىق دۇنيە ءۇشىن كۇرەس جۇرگىزە باستادىم...“. بۇل فاڭ جىميننىڭ مۇرا تۋىندىسى «مەنىڭ توڭكەرىستىك كۇرەسپەن اينالىسۋداعى قىسقاشا بايانىمداعى» اۋىل تۇرمىسىن ەسكە الۋ ەدى.
ونىڭ جاستىق ومىرىنە ۇڭىلسەڭىز، ونىڭ اۋەلگى ماقساتىنا، ادال جۇرەگىنە بويلايسىز، ونىڭ ءومىر تالعامىن تۇسىنەسىز.
1922 - جىلى فاڭ جىمين شاڭحايدا ءبىلىم قۋعان كەزىندە فرانسيا باقشاسى قاقپاسىنىڭ الدىنداعى ماڭدايشالىققا جازىلعان ”جۇڭگولىقتار مەن ءيتتىڭ باقشاعا كىرۋىنە بولمايدى“ دەگەن جازۋدى كورىپ، ەجەلدەن مۇنداي قورلانباعانداي سەزىنەدى.
”وسى بىرنەشە ءارىپتى كوزىم شالعاندا تۇلا بويىم كەنەتتەن ورتتەي جانىپ، ءجۇزىم قىپ - قىزىل بولىپ كەتتى“. ول جۇڭحۋا ۇلتى تاعدىرىنىڭ ايانىشتىلىعىنا كۇرسىنەدى، الايدا سول زاماندا جەر - سۋدىڭ ويران - توپىرى شىعىپ، مەملەكەت مەشەۋ، حالىق كەدەي بولعانىمەن، جۇڭگونىڭ، ءسوز جوق، جىر ەتەرلىك نۇرلى بولاشاعىنىڭ بولاتىندىعىنا كامىل سەنگەن ەدى.
زور توڭكەرىس ساتسىزدىككە ۇشىراعاننان كەيىنگى 1928 - جىلى 1 - ايدا فاڭ جىمين شاۋ شىپيڭ، حۋاڭ داۋلارمەن بىرگە يحىڭ كوتەرىلىسىنە باسشىلىق ەتىپ، جياڭشي شىعىس سولتۇستىك توڭكەرىستىك بازاسىن قۇرىپ، جۇڭگو جۇمىسشى - ديقان قىزىل ارمياسى 10 - جۇنىن باسشىلىق ەتىپ قۇرادى. فاڭ جىمين ماركسيزمنىڭ جالپىعا بىردەي اقيقاتىن جياڭشيدىڭ شىعىس سولتۇستىگىنىڭ ءىس جۇزىندىگىمەن ۇشتاستىرىپ، پارتيا قۇرۋ، ارميا قۇرۋ جانە قىزىل اكىميات قۇرۋ سىندى جۇيەلى تاجىريبەنىڭ نەگىزىن قالايدى، ماۋ زىدۇڭ مۇنى ”فاڭ جىمين ۇلگىسىندەگى“ بازا دەپ اتادى.
1934 - جىلى 11 - ايدىڭ سوڭىندا فاڭ جىمين بۇيرىققا ساي، قىزىل ارميانىڭ سولتۇستىككە اتتانىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ شارلاۋشىلار اترەتىن باستاپ سولتۇستىككە جورىق جاساپ، قىزىل 10 - جۇنتۋانى اسكەري، اكىمشىلىك كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى مىندەتىن وتەيدى. وسى كەزدە ورتالىق قىزىل ارميانىڭ نەگىزگى كۇشى ورتالىق سوۆەتتىك رايونىنان كەتىپ، قىزىل 10 - جۇنتۋاننىڭ جەكە - دارا سولتۇستىككە اتتانۋى قات - قابات قاتەرگە ءدوپ كەلەدى.
الدىڭعى جولدىڭ قاتەرلى ەكەندىگىن فاڭ جىمين قالاي بىلمەسىن، الايدا ول وسى ماڭىزدى مىندەتتى باتىلدىقپەن ۇستىنە الادى. 1935 - جىلى 1 - ايدا قالىڭ قار جاۋعان حۋاييۇيشاندا فاڭ جىمين، باقىتقا قارسى، تۇتقىندالادى. سول جىلى 8 - ايدىڭ 6 - كۇنى ول جياڭشي نانچاڭىنىڭ شياشاۋوسىندا ەرلىكپەن قۇربان بولادى، سول جىلى 36 جاستا ەدى.
قىزى فاڭ مەي تەك اكەسىنىڭ سۋرەتىن كورىپ ەرجەتتى، فاڭ جىمين قۇربان بولعان كەزدە ول نەبارى 3 جاستا ەدى.
ول تۋىلعاننان كەيىن اكە - شەشەسى ونى جياڭشيداعى ءبىر بۇقارانىڭ وتباسىنا اسىراۋعا بەرەدى. فاڭ جىمين قىزىمەن اقتىق كەزدەسكەندە ول 2 جاستاعى فاڭ مەيدى كوتەرىپ ءالسىن - ءالى قۇشىرلانا سۇيە بەرەدى. وسىلايشا ماڭگىلىككە قوشتاستى.
ارادا 80 نەشە جىل وتسە دە ءبىر اكەنىڭ قيماستىعىن سەزىنۋگە ابدەن بولادى.
فاڭ جىميندى ونىڭ ەڭ سۇيىكتى ادامىنان ەرىكسىز ايىرعان قانداي دۇنيە؟
”كوممۋنيست − بۇل ەرەكشە قۇرمەتتى ەسىم، مەن كوممۋنيستىك پارتياعا كىرىپ، كوممۋنيست بولدىم، مۇنى قالاي ماقتانىش ەتپەيىن! وسىمەن مەن بارلىعىمدى، اۋەلى، ءومىرىمدى پارتياعا تاپسىردىم“، - دەدى فاڭ جىمين پارتياعا تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن اعىنان اقتارىلا.
فاڭ مەيدىڭ 21 جاسقا تولعان تۋعان كۇنىندە شەشەسى ميۋ مين وعان ”كەشىگىپ جەتكەن“ ەرجەتۋ ساۋعاسى − «سۇيىكتى جۇڭگونى» ۇسىندى.
”وسىدان باستاپ مەن ’وتان‘ ءسوزىنىڭ ماعىناسىن ءتۇسىندىم − وتان ءبىزدى باعىپ - قاققان، اكەم سياقتى سانسىزداعان قۇرباندار ءومىرىن ارناي وتىرىپ قورعاۋعا تاتيتىن انا ەكەندىگىن ءتۇسىندىم!“، بۇگىنگى تاڭدا فاڭ مەي جاسى 90عا تاياعان قارياعا اينالدى.
فاڭ جىميننىڭ قۇربان بولعانىنا 80 نەشە جىل ءوتتى، ونىڭ اتا مەكەنى حۋتاڭ قىستاعىنىڭ كەلبەتىندە بۇرىنعىمەن سالىستىرعاندا كوپ وزگەرىس تۋىلدى.
”حۋتاڭ قىستاعىنداعى اعا بۋىندار پارتيانىڭ ىستەرى ءۇشىن قىمباتتى ءومىرىن ارنادى، ءبىز قىستاق تۇرعىندارىن تاماشا تۇرمىس كەشىرۋگە باستاۋعا مىندەتتىمىز“. چيگۇڭ قالاشىق پارتكومىنىڭ شۋجيى ۋاڭ گوحۋا تانىستىرىپ بىلاي دەدى: 2016 - جىلدان بەرى جياڭشيدەگى ءار دارەجەلى ۇكىمەت حۋتاڭ قىستاعىنىڭ قۇرىلىسىنا 60 نەشە ميلليون يۋان قارجى قوستى، قىستاقتاعى كەڭ اسفالت جولدان، اق داۋالدى، سۇرى كەرپىشتى تۇرعىندار تۇراعىنان قۇرىلعىلار كەمەلدى شاعىن الاڭعا، قارىشتاپ دامىعان ءتۇرلى كاسىپ سالالارىنا دەيىن، حۋتاڭ قىستاعىنىڭ بەت - بەينەسىندە شىت جاڭا وزگەرىس بولدى.
فاڭ جىمين بايىرعى تۇراعىنىڭ الدىندا فاڭ جىميننىڭ سايگۇلىك مىنگەن مىس ءمۇسىنى قاسقايىپ تۇر، كوز جانارى وتتاي جانعان ول باسىن كوتەرىپ الىسقا كوز جىبەرۋدە، الدىڭعى جاق ەندىگارى سوعىس ءورتى لاۋلاعان شايقاس مايدانى ەمەس، قايتا ول باستان - اياق اڭساپ كەلگەن سۇيىكتى جۇڭگو ەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 15 - كۇنى نانچاڭنان بەرگەن حابارى)
