− دالمە - ءدال جالپى جوبانى امالياتتا ايگىلەۋ بارىسىنداعى شينجياڭنىڭ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جاۋاپناماسى
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ شياڭ
ۋاقىت بەينە جوڭكىلە اققان وزەن ىسپەتتى، كوپ جىلداردان بەرى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ شايقاس مايدانىندا كۇرەس جاساپ جاتقان تيانشان پەرزەنتتەرىن جەڭىستىڭ ماقتانىشتى سەزىمىمەن 2021 - جىلعا ارشىندى قادام تاستاتتى.
باسىپ وتكەن جولعا قايىرىلا قاراساق، شينجياڭ تاسقا تاڭبا، تەمىرگە ءىز قالدىردى. تۇتاس رايون جوعارىدان تومەنگە دەيىن باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتى جونىندەگى ماڭىزدى بايىمداۋلارىن باتىل دايەكتىلەندىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى كەلەلى ساياسي مىندەت ەتىپ، قيىندىقتاردان قامال الىپ، شايقاس سايىن جەڭىسكە قول جەتكىزىپ، پارتيا ورتالىق كوميتەتى تاپسىرعان جاپالى مىندەتتى ورىندادى.
2020 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن تۇتاس رايوندا جالپى 772 مىڭ 500 وتباسىنداعى 3 ميلليون 64 مىڭ 900 ادام كەدەيلىكتەن ارىلىپ، 3666 كەدەي قىستاق كەدەيلىك تىزىمىنەن شىعارىلدى، مەملەكەت سۇيەمەلدەيتىن 32 كەدەي اۋدان كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادى، كەدەيلەسۋ سالىستىرماسىن يكەمدى جويدى، مۇلدەم كەدەيلىكتى جانە وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق، وبلىستاعى وڭىرلىك تۇتاسپالى كەدەيلىكتى نەگىزىنەن جويىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ جالپى بەتتىك جەڭىسىنە قول جەتتى.
مىڭ جىلدىق ارمان بۇگىنگى تاڭدا جۇزەگە استى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ وسى جاۋاپناماسى شينجياڭنىڭ ۇلان - قايىر دالاسىنا ايشىقتى ناقىشتالدى. تيانشان الابىنا كوز سالعاندا، ءارقايسى جەرلەردەن تىرشىلىك تىنىسى تاسقىنداپ، كۇش - قۋات توپتالىپ، ۇمىتكە تولدى.
ناعىز كەدەيدى تانىپ، ”ءبىرىنشى تۇيمەنى“ مىقتى تۇيمەلەدى
زاڭعاردا ايبىندى كۇنلۇن تاۋى مىڭ شاقىرىمعا سوزىلىپ، كوز جەتكىسىز تاكىلاماكان ءشولىنىڭ سارى قۇمى ساعىمدانىپ، كوركەم كورىنىس قالىپتاستىرۋمەن بىرگە، قيىنشىلىق تا اكەلدى.
2014 - جىلى كەدەيلەسۋ سالىستىرماسى ％19.4 بولاتىن، مۇنىڭ ىشىندە وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق، وبلىستىڭ كەدەيلەسۋ سالىستىرماسى ％32.4 بولىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ مىندەتى توتەنشە جاپالى بولاتىن.
كەدەيلىك سان ءتۇرلى، قيىنشىلىق سان الۋان بولادى، كۇردەلى جاعدايدا قالاي كۇش سالۋ كەرەك؟ 2013 - جىلى 11 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ شياڭشي تۋجيازۋ، مياۋزۋ اۆتونوميالى وبلىسى حۋاتان اۋدانى پايبي اۋىلى شىبادۇڭ قىستاعىندا تۇڭعىش رەت ”كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋدى“ العا قويدى، ”دالمە - ءدال“ دەگەن ءسوز كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا بۇلجىماي اتقاراتىن ءادىسناماعا اينالدى.
”دالمە - ءدال وي جەلىسى“ ”جىلاندى بەلىنەن ۇرۋ“ امالى، ”شاعىن كۇش ارقىلى ۇلكەن ماسەلەلەردى شەشۋدىڭ“ تىرەگى، سونداي - اق شينجياڭنىڭ باستاما اشۋىندا جانە شەشۋشى شايقاستا، قادام تاستاۋ مەن قامال الۋ بارىسىندا جەڭىسكە جەتۋىنىڭ اسىلى.
كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋدە كوڭىلدە سان بولعاندا عانا، قىزمەت تىندىرىمدى بولادى، ونىڭ تەتىگى سۇيەمەلدەيتىن وبيەكتىنى انىق ءبىلىپ، ابدەن كوز جەتكىزۋ كەرەك. اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم دالمە - ءدال پارىقتاۋدى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ”تۇڭعىش شايقاسى“ ەتۋگە تاباندى بولىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ وبيەكتىسىن انىق ءبىلۋدىڭ ”ءبىرىنشى تۇيمەسىن“ مىقتى تۇيمەلەدى، ناقتى تۇيمەلەدى.
وتباسىندا ەڭبەككە جارايتىن قانشا ەڭبەك كۇش بار؛ كەپتەر، قوي، سيىر باعىمشىلىق جاعدايى قالاي؛ پايدالانۋعا بولاتىن ەگىستىك جەرىنىڭ كولەمى قانشا، تولىق پايدالاندى ما، جوق پا؛ بادام، ورىك اعاشى، جاڭعاق اعاشىنان قانشا ءتۇپ ەكتى، ءونىم مولشەرى قانداي... 2014 - جىلى بۇرىن - سوڭدى بولماعان كەدەيلەرگە ارحيۆ تۇرعىزىپ، كارتچكالاندىرۋ قىزمەتى تۇتاس رايوندا جاپپاي ورىستەتىلدى، كەدەيلىك سان - سيفرى تۇڭعىش رەت قىستاققا، وتباسىنا، ادامعا دەيىن دالمە - ءدال بولدى. قايتا - قايتا تەكسەرۋ ارقىلى كەدەي وتباسىلارىنىڭ جاعدايى كورسەتىلىپ، ءارقايسى وتباسىنىڭ كومەكتەسەتىن، سۇيەمەلدەيتىن كادرى كىم، جوسپار بويىنشا قانشا ۋاقىتتا كەدەيلىكتەن ارىلادى، قانداي تاسىلمەن كەدەيلىكتەن ارىلتىلادى سياقتى ءبىر قىدىرۋ ەگجەي - تەگجەيلى دالمە - ءدال پارىقتاۋدان كەيىن، وسى كەدەي وتباسىلارىن كەدەيلىكتەن ارىلتۋ تىزىمىنە كىرگىزدى.
2017 - جىلى اۆتونوميالى رايون 220 مىڭعا جۋىق كادردى قىستاققا بارۋعا، وتباسىلارىنا بارۋعا ۇيىمداستىردى، پارىقتاۋ ولشەمىن ايقىن بەلگىلەۋ (”ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ءۇشتى قامتاماسىز ەتۋ“)، پارىقتاۋ ءتارتىبىن جۇيەلىلەندىرۋ (كەدەي وتباسىلارىن پارىقتاۋ ”ءبىر رەت ءوتىنىش ەتۋ، ەكى رەت اشىق جاريالاۋ، ەكى رەت اقىلداسىپ باعالاۋ، ءبىر رەت سالىستىرۋ، ءبىر رەت حابارلاندىرۋ“ ءتارتىبى) ارقىلى، دالمە - ءدال قايتا تەكسەرۋ ورىستەتۋ ارقىلى يكەمدى باسقارۋدى اتقارىپ، كەدەيلىك مەجە سانىن جاپپاي انىق ءبىلىپ، ينفورماتسيا جۇيەسى، قاعاز جۇزىندەگى ارحيۆ، قوعام حاۋىپسىزدىگى جان سانى داپتەرى، وتباسىنىڭ ناقتى جاعدايى بارلىعى بىردەي بولۋدى ورىنداپ، ”وتباسىندا كارتچكا بولۋدى، قىستاقتا كەستە بولۋدى، اۋىلدا ءتىزىم بولۋدى، اۋداندا ارحيۆ بولۋدى، ايماقتا توپتاما بولۋدى، رايوندا قامبا بولۋدى“ جۇزەگە اسىرىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بايلىعىنىڭ دالمە - ءدال باعىتتامالى تۇردە سۇيەمەلدەيتىن وبيەكتىگە ەڭ ۇلكەن ونىمدىلىك جاراتۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
يەڭەسار اۋدانى ماڭشين اۋىلى اققۇس قىستاعىنىڭ تۇرعىنى وبۇلقاسىم ءتابىردىڭ كەدەي بولۋىنىڭ باستى سەبەبى ەگىستىك جەرى از، تەك باعىمشىلىققا سۇيەنەتىن، الايدا بۇرىننان بەرى قوراسىن كەڭەيتىپ سالۋعا قارجى تابىلماعاندىقتان، تۇرمىسى وڭالماي كەلە جاتقان بولاتىن.
كەدەي وتباسى دەپ انىقتالعان سوڭ، ول كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ شاعىن كولەمدى سەنىمدى قارىز اقشاسىنان 50 مىڭ يۋان الادى، ءارى ءوسىمىن ۇكىمەت كوتەرىپ، ءوزى ءبىر تيىن ءوسىم تولەمەيدى. ”قارىز اقشا العان العاشقى جىلى ارتىق 10 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزدىم، سونىمەن كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستادىم“، - دەدى ول، - ”ەندىگارى ’قاتاردان قالىپ‘ تۇرمىس كەشىرگىم كەلمەيدى، كوپشىلىكپەن بىردەي، بار نيەتىممەن دوڭگەلەك داۋلەتتىلىككە ۇمتىلامىن!“.
تاكتيكا قاراستىرىپ، كوپ امالدى قاتار اتقارىپ قيىن ماسەلەلەردى شەشتى
شينجياڭ كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلىكتەن دالمە - ءدال ارىلتۋ نەگىزگى جوباسىنا باستان - اياق تاباندى بولۋدان اۋىتقىماي، ”التى دالمە - ءدال بولۋدى“ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ تۇتاس بارىسىمەن ساباقتاستىردى، ”كىمدى سۇيەمەلدەۋدىڭ“، ”نەنى سۇيەمەلدەۋدىڭ“، ”كىم سۇيەمەلدەۋدىڭ“، ”قالاي سۇيەمەلدەۋدىڭ“ تۇتاس بارىسىمەن ساباقتاستىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىن بار كۇشپەن ويداعىداي جۇرگىزدى.
شايار اۋدانى نۇرباق اۋىلى سوگەتتوعاي قىستاعىنىڭ كوكونىس جىلىجايىندا قىستاق تۇرعىنى مامەت ازەزدىڭ كۇن سايىن كىرىپ - شىعىپ جۇرگەنىن كورەسىز. وتكەن جىلى ول ءبايساي ەگۋ ارقىلى 3000 يۋاننان استام كىرىس كىرگىزدى.
”وسى بىرنەشە جىلدا مەملەكەت قارجى جاعىنان قولداۋ كورسەتكەن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قويى، اۋلا ەكونوميكاسى، جىلى قورا، دوعاشا جىلىجاي سياقتى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ نىسانىنان يگىلىكتەندىم، وسى نىسانداردان كوپ پايداعا كەنەلدىم، وسىنىڭ بارلىعى پارتيانىڭ جاقسى ساياساتىنىڭ ارقاسى“، - دەدى مامەت ازەز.
نە كەمشىل بولسا، سونى تولىقتاۋ پرينسيبىنە تاباندى بولدى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسى جۇرگىزىلگەن سوڭ، رايونىمىزدىڭ جەر - جەرى ”ەكىدەن تارىقتىرماۋ، ءۇشتى قامتاماسىز ەتۋگە“ ىقپال جاسايتىن كورنەكتى ماسەلەلەردى مۇقيات تاۋىپ، كەدەي وتباسىلارىن كەدەيلىكتەن ارىلتۋدىڭ، كەدەي قىستاقتى كەدەيلىك تىزىمىنەن شىعارۋدىڭ ناقتى ولشەمىنە تۋرالانىپ، ناقتى نىساندى تۇلعالاپ، ويداعىداي اتقارىپ، نىسان ورنالاستىرۋىنىڭ دالمە - ءدال بولۋىنا شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
وسى نەگىزدە، قارجى بەتالىسى ءتۇيىنىن ايقىنداپ، ارناۋلى نىساندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ دالمە - ءدال، باعىتتامالى كۇش سالۋىن، قىستاققا، وتباسىنا، ادامعا دەيىن جەتكىزۋدى ىلگەرىلەتتى. اۆتونوميالى رايون مەجە ەسەبىندەگى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قازىنالىق ارناۋلى قاراجاتىنىڭ ％80تەن استامى وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىسقا باعىتتالدى؛ وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىسقا ورنالاستىرىلىپ تۇسىرىلگەن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قازىنالىق ارناۋلى قاراجاتى بۇكىل رايونداعى قاراجاتتىڭ جالپى كولەمىنىڭ ％80تەن استامىن يەلەدى؛ اۋىر كەدەي اۋداندارعا ورنالاستىرىلىپ تۇسىرىلگەن كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قازىنالىق ارناۋلى قاراجاتى وڭتۇستىك شينجياڭداعى 4 ايماق - وبلىسقا بولىنگەن قاراجاتتىڭ جالپى كولەمىنىڭ ％85تەن استامىن يەلەدى، ءسويتىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا باتىل جەڭىسكە جەتۋگە بەرىك نەگىز قالاندى.
مىڭ قادامداپ جەتەتىن جەرگە ءبىر - اق اتتاپ جەتتى. نازاردى كەدەي قاۋىمعا شوعىرلاندىرىپ، شينجياڭنىڭ ءىس جۇزىندىك جاعدايىمەن بىرلەستىرىپ، حال - جاعدايلارىن بىلۋگە، ساياساتتى دالمە - ءدال اتقارۋعا، ءبىر وتباسىنا ءبىر شارا دايىنداۋعا، ادام باسىنا دالمە - ءدال جەتكىزۋگە تاباندى بولىپ، ”جەتى ءبىر توپتى“، ”ۇشتە سەرپىندى ارتتىرۋدى“ قامال الۋ شاراسىنىڭ تۇتقاسى ەتىپ، كەدەي وڭىرلەرگە سۇراپىل شايقاس اشتى.
بورىش تاۋداي، جاۋاپكەرشىلىك اۋىر. ءار دارەجەلى كادرلار ديقاندار وتباسىنا بارىپ، ديقانداردىڭ ءسوزىن سويلەپ، ديقانداردىڭ جۇرەگىن جىلىتتى. تۇتاس رايون ءار جىلى 70 مىڭنان استام كادردى تاڭداپ جىبەرىپ، 10 مىڭنان استام ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇرۋ قىزمەت اترەتىن ۇيىمداستىرىپ، تۇتاس رايونداعى 3666 كەدەي قىستاققا ءبىرىنشى شۋجي جانە ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىزمەت اترەتىن جىبەرىپ تولىق قامتۋدى جۇزەگە اسىرىپ، وسى ارقىلى كەدەيلەردى دالمە - ءدال سۇيەمەلدەۋدىڭ قىستاق دارەجەلى اتقارۋ قابىلەتىن كۇشەيتتى.
”بەس دارەجەلى شۋجي بىرگە يگەرۋ“ جاۋاپكەرشىلىك مەحانيزمىنە تاباندى بولىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا شايقاس باسىندا قاداعالاۋ، كوتەرەگە الىپ قۋزاۋ - جەتەكشىلىك ەتۋ، قۋزاپ تەكسەرۋ - ارالاپ تەكسەرۋ، كومەكتەسىپ جەتەكشىلىك ەتۋ، ساندى مالىمەت ساپاسىن ساراپتاۋ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ ارناۋلى قازىنالىق باقىلاۋى سياقتى كۇندەلىكتى قيمىلداردى ورىستەتىپ، جىل سوڭىندا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ تابىستارىن باعالاۋدىڭ، ساراپتاۋدىڭ ەڭ قاتاڭ مەحانيزمىن اتقارىپ، دالمە - ءدال جالپى جوبانى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ تۇتاس بارىسىمەن ساباقتاستىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ تابىسىنىڭ دالمە - دالدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتى.
جاپا - ماشاقات بولعان سايىن ەرلىك پەن قايسارلىق اناعۇرلىم ايگىلەنەدى؛ ناقىشتاۋدان وتكەن اسىل تاس ايشىقتانا تۇسەدى. كۇندەر ءوتىپ، جىلدار جىلجىدى، ءۇن - ءتۇنسىز ۇلەس قوسقان وزگەرىستەر جەر - جەردە دابىراسىز تۋىلىپ، سانسىز كەدەي بۇقارانىڭ تاعدىرى وزگەرە باستادى.
ورنىن دالمە - ءدال تۇراقتاندىرىپ، كەدەيلىكتىڭ تامىرىن تۇبەگەيلى ءۇزۋدى نىسانا ەتتى
ناۋقاس سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، مۇگەدەكتىك سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، وقۋعا ءتۇسۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، اپات سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، جەر تاپشى بولۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، سۋ تاپشى بولۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، تەحنيكا تاپشى بولۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، ەڭبەككۇش تاپشى بولۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ، قارجى تاپشى بولۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ... كەدەيلەسۋدىڭ سان الۋان سەبەبى الدىندا شينجياڭ دالمە - ءدال جالپى جوبانى دايەكتىلەندىرىپ، ”جەتى ءبىر توپ“، ”ۇشتە سەرپىندى ارتتىرۋ“ ارقىلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋ سىناعىنا جاۋاپ قايتارىپ، كەدەي وتباسىنىڭ جانە كەدەي جان سانىنىڭ ءىس جۇزىندىك قاجەتىنە نەگىزدەلە وتىرىپ باعىتتامالى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ جۇرگىزىپ، كەدەيلىكتەن شىنايى ارىلتۋدى، ناعىز كەدەيلەردى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدى ورىندادى.
”بالام كىشكەنە بولعاندىقتان ۇيدەن شىعا المايمىن، ءبىراق ۇيدەن شىقپاسام اقشا تابا المايمىن“. حوتان اۋدانى يىڭاۋات اۋىلى اجىك قىستاعىنىڭ تۇرعىنى بۋايشام يمىن كەزىندە ءدوپ كەلگەن ”العا باسارىن دا، شەگىنەرىن دە بىلمەي ارىپ - تارىپ بولۋ“ قىسپاعى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا ءبىر وقپەن ەكى قويان اتاتىن ۇتىمدى شارامەن شەشىم ەتىلدى − بۇل ءۇي ماڭىندا جۇمىستاندىرۋ شاراسى ەدى. كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ىشكەرىلەي ىلگەرىلەۋىنە وراي ىشكى وڭىردەگى كوپتەگەن كاسىپورىندار شينجياڭعا ىرگە تەۋىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ سەحى قىرۋار اۋىل - قىستاققا ورنالاسىپ، جەر - جەردەگى كەدەي بۇقارا ەسىگىنىڭ الدىنان - اق ”التىن توستاعانعا“ يە بولۋداي قاراپايىم ارماندارىن جۇزەگە اسىردى.
پامير ۇستىرتىندەگى تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى شەكارا قورعاۋشىلارىنا كومەك قاراجات بەرۋدى تياناقتاندىرىپ، وتباسىندا قيىنشىلىعى بار شەكارا تۇرعىنىن شەكارا كۇزەتشىسى بولۋعا الدىمەن ورنالاستىرىپ، شەكارا بويىنداعى تۇرعىنداردىڭ تۇرمىسىنىڭ ونان ارى الاڭسىز بولۋىنا، تۇرمىس ساپاسىنىڭ بارىنشا جوعارىلاۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
”مەملەكەت ءبىزدىڭ اي سايىنعى كومەك قاراجاتتى 2600 يۋانعا دەيىن جوعارىلاتىپ، دوڭگەلەك داۋلەتتىلىكتىڭ اۋىلى ءتىپتى دە جاقىنداي ءتۇستى“، - دەدى تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى ۋاچا اۋىلى شەبۇزقالا قىستاعىنىڭ شەكارا قورعاۋشىسى دولاتمان كامىك، ”پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ تاماشا ساياساتىنا راقىمەت، ءبىز ۇرپاقتار بويى وتان قورعاپ، شەكارا كۇزەتۋدىڭ قۇرىش قورعانىن سوعامىز“.
”ءبىر ءوڭىردىڭ جەر - سۋى سول ءوڭىردىڭ ادامدارىن اسىراي الماۋ“ ماسەلەسىنە مەڭزەس، كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ كوشىرىپ سۇيەمەلدەۋدى بار كۇشپەن ورىستەتتى. اقتاۋ اۋدانى قىزىلتاۋ اۋىلى قاپقا قىستاعىنىڭ تۇرعىنى سىدىق ساتىبالدى ۇلى تاۋدىڭ تەرەڭ قويناۋىنان اۋدان قالاشىعىنا جاقىن ماڭداعى كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ ءتۇيىنى ”سىلۋجيايۋان“ شاعىن اۋماعىنا كوشىپ ءتۇستى. جاڭا مەكەنگە ۇيىرلەستى، جاڭا تۇرمىسپەن توعىستى، ول ءۇي اشەكەيلەۋ تەحنيكاسىن ۇيرەنىپ، ايلىق كىرىسىن 3000 يۋانعا جەتكىزىپ، تاعدىردىڭ ازاپتى كۇندەرىمەن قوشتاستى.
قونىس جاڭالاپ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ بويىنشا كوشىرۋ ينجەنەرياسى، كەدەي قىستاقتاردىڭ دەڭگەيىن كوتەرۋ ينجەنەرياسى، كەدەي حالىقتى تاربيەلەۋ، باۋلۋ، ەڭبەك شوعىرلانعان كاسىپ سالالارىن دامىتۋ، ەلەكتروندى ساۋدانى زات اينالىمىمەن سايكەستى دامىتۋ، شارۋاشىلىق قۇرىپ بايۋ باستاماشىلارىن جەتىلدىرۋ، باۋلۋ، سالاماتتىق بويىنشا كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدەگى ءبىر بەكەتتىك ەسەپ جابۋ، ەلەكتروندى ونىمدەردى قۇراستىرۋ كاسىبىن دامىتۋ... ءبىر - بىرلەگەن شارالار بەينە ءبىر ۇشقىر جەبەدەي، كەدەيلىكتەن ارىلتۋ جولىنداعى قات - قابات كەدەرگىلەردى دالمە - ءدال تالقانداۋدا.
ساندى مالىمەتتەردە كورسەتىلۋىنشە، بۇكىل رايونداعى ％96.4 كەدەي حالىق كاسىپ سالاسى ارقىلى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋگە قاتىناسىپ، باسقا سالاعا ويىستىرىپ جۇمىستاندىرۋ بويىنشا قىزمەت ىستەپ جۇرگەندەر جيىنى 216 مىڭ ادام بولعان.
ىستەن بۇرىن الدىن الۋ، ءىس بارىسىندا قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ، ىستەن كەيىن قامتاماسىزداندىرۋ سىندى كەدەيلىكتەن ساقتانۋدىڭ كەمەلدى مەحانيزمى كەدەي حالىقتىڭ كەدەيلىكتەن ارىلۋ سەنىمىن تىپتەن بەكەمدەي ءتۇستى.
”پارتيا مەن ۇكىمەت بىزگە مەدەۋ بولىپ، كەدەيلىك قالپاعىن ءبىر جولاتا لاقتىرىپ تاستادىق“. ءار جولى بىلتىر تۋىلعان سول ءىستى ەسكە العاندا ءپايزاۋات اۋدانى قىزىلبويى قالاشىعى ايدىن قىستاعىنىڭ تۇرعىنى امۇت قادىر ەرىكسىز اسەرلەنەدى.
سول كەزدە كەدەيلىكتەن ارىلعان امۇت وتباسى بالاسى اۋرۋحانادا وپەراتسيا جاساتاتىندىقتان، ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى جانە مەديتسينالىق قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ سياقتىلار بويىنشا ەسەپتەن كوتەرتكەننەن كەيىن، تاعى دا ءوزى ءبىرتالاي اقشا تولەۋى كەرەك بولادى، ايدىن قىستاعىنىڭ كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ قىزمەتكەرلەرى حابار تاپقان سوڭ، دەرەۋ امۇت قادىردىڭ ۇيىنە امانداسا بارىپ، جاعدايدى ەگجەي - تەگجەيلى ۇعىسقاننان كەيىن، اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنە اڭىس ەتەدى: امۇت وتباسى ەڭ تومەنگى تۇرمىستى قامتاماسىزداندىرۋعا الىنعان، ءار جىلى 6000 يۋاننان استام كومەك قاراجات بەرىلەدى، 4 - ايدا ءبىر ادام الەۋمەتتىك يگىلىك جۇمىس ورنىندا جۇمىستانعان، جەردەن تۇسەتىن پايداسى 2400 يۋان، ءتۇرلى قوسىمشا قاراجاتتاردى قوسقاندا، جىلدىق جان باسىندىق كىرىسى 8000 يۋاننان اسادى. اۋداندىق كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋ كەڭسەسىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اڭىستى اداقتاعاننان كەيىن، امۇت وتباسىنىڭ اۋرۋ سەبەبىنەن كەدەيلەسۋ ”قىزىل ءتۇستى ساقتاندىرۋىن“ الىپ تاستايدى.
2020 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇكىل رايونداعى مەملەكەت دارەجەلى 32 كەدەي اۋدانداعى شارۋالاردىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 2012 - جىلدىڭ سوڭىنداعى 5986 يۋاننان 12 مىڭ 35 يۋانعا ارتىپ، جىلدىق ورتاشا ارتۋى ％12.3 بولعان. بۇكىل رايونداعى كەدەي وتباسىلارىنىڭ جان باسىندىق تازا كىرىسى 1964.21 يۋاننان 11مىڭ 163 يۋانعا ارتىپ، جىلدىق ورتاشا ارتۋى ％28.17 بولعان.
شىت جاڭا بەينە، ۇزدىكسىز كۇرەس جاساۋدىڭ جاڭا باستاماسى
كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءپايزاۋات اۋدانى جامباز اۋىلى يىپەكچى قىستاعىنىڭ تۇرعىنى مۇسا اشىمنىڭ ءالى ەسىندە، سول كۇنى ول ترۋباعا قاراپ وتىرىپ، سۋ كەلگەننەن كەيىنگى العاشقى ءبىر ستاكان سۋدى الدى. اقىرىن ءىشىپ، باپپەن ”ءدامىن“ تاتتى، سوسىن سۋدى ءبىر جولدا جۇتا سالىپ، كوپشىلىككە شاتتانا: ”ءشاربات ەكەن!“، - دەدى.
كەرمەك سۋعا قوش ايتىپ، تازا سۋ ءىشۋ ءپايزاۋات اۋدانىنداعى نەشە ۇرپاق ادامنىڭ اسىل ارمانى ەدى، بۇل كۇندەرى اقىرى جۇزەگە استى − ءپايزاۋات اۋدانىنىڭ قالا، اۋىل اۋىز سۋ حاۋىپسىزدىگى ينجەنەرياسى بويىنشا 100 كيلومەتردەن استام الىستاعى مۇزتاع شىڭىنىڭ مۇزدىق قار سۋىن اكەلىپ، ورنىقتى دا ساپالى سۋ قاينارى ەتىپ، 2000 كيلومەترگە جۋىق ينجەنەريا قۇبىر جەلىسىن سالىپ، تازا دا حاۋىپسىز قۇبىر سۋىن سان مىڭ وتباسىنا جەتكىزدى.
نەگىزدىك قۇرىلعىلاردىڭ كۇن سايىن كەمەلدەنۋى كەدەي وڭىرلەردىڭ كەدەيلىككە قوش ايتۋىنا بەرىك تە پارمەندى تىرەك ازىرلەدى.
گۇما اۋدانى چودا اۋىلى اياققىچودا قىستاعىنىڭ 3 جاعىن قۇمدى ءشول قورشاپ جاتاتىن، بۇرىن قالاعا بارۋ ءۇشىن جالعىز اياق قۇمداق جولمەن ءجۇرۋ كەرەك ەدى، وسىنداي قاتىناس شارت - جاعدايى قىستاقتاعى ”ساۋداگەر“ سۇلايمان ماحمۇتتىڭ مازاسىن الىپ كەلگەن بولاتىن. ”ساتىپ العان قوي، سيىردى سىرتقا ساتۋ كەرەك، ايتسە دە مۇلدە الىستاپ بارا المايمىز، توڭىرەكتەگى بازار دا شەكتى، جىرعاتىپ اقشا دا تابا المايتىن ەدىك“، - دەدى ول.
2019 - جىلى 7 - ايدا حوتاننان قاشقارعا دەيىنگى جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدا كولىك قاتىنادى. قىستاقتان شىعا سالىپ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولعا تۇسۋگە بولادى، سۇلايمان قىستاقتاعى 10 نەشە ادامدى باستاپ، سيىر، قويدى، ءتىپتى، الىستاعى گۇما اۋدانى، حوتان قالاسى سياقتى جەرلەرگە اپارىپ ساۋدالاپ، كىرىسى ءبىر ەسە ارتتى.
2020 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇكىل رايونداعى كەدەي بۇقارانىڭ وقۋ - اعارتۋى، ەمدەلۋى جاپپاي قامتاماسىزداندىرىلدى، تۇرعىن ءۇيى مەن اۋىز سۋى بۇكىلدەي حاۋىپسىز بولدى. كەدەي وڭىرلەردىڭ نەگىزگى شارت - جاعدايى تاريحي سيپاتتى جاقساردى، كەدەيلەردى قونىس جاڭالاپ سۇيەمەلدەۋ بويىنشا كوشىرۋ مىندەتى جاپپاي ورىندالدى، سۋ، توك، جول، گاز، حابارلاسۋ سياقتى نەگىزدىك قۇرىلعىلار جاپپاي كۇشەيتىلدى، بارلىق ايماق، وبلىس، قالالار جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول داۋىرىنە قادام تاستادى.
”اۋىل - قىستاق ولقىلىقتارىن“ تولىقتاۋ، ”قىلتامىرلاردى“ اشۋمەن بىرگە، شينجياڭ تاعى كەدەيلەردى وقۋ - اعارتۋ ارقىلى سۇيەمەلدەۋ، كەدەيلەردى سالاماتتىق ارقىلى سۇيەمەلدەۋ سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، وقيتىن مەكتەبى بولۋدى، ەمدەلەتىن شيپاحاناسى بولۋدى جۇزەگە اسىرىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدى الۋەتتەندىردى − كەدەي حالىقتىڭ نەگىزگى ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىنا، سالماقتى اۋرۋ قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ سالىستىرماسى تۇگەلدەي ％100كە جەتتى؛ اۋدان، اۋىل ەكى دارەجەلى بەلگىلەنگەن ەمدەۋ قۇرىلىمدارى ”الدىمەن دياگنوز قويۋ - ەمدەۋ، سوڭىنان اقشاسىن تولەۋ“ جانە ”ءبىر بەكەتتىك“ ەسەپ جابۋدى جۇزەگە اسىردى. 3 جىلدا وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ 4 ايماق - وبلىسىنا باعىتتاپ ورتا تەحنيكۋم وقۋ ماعلۇماتىنداعى 1330 اۋىل - قىستاق شيپاگەرى قابىلدانىپ، كەدەي اۋىل - قىستاقتاردى تولىمدى شيپاگەرمەن جاپپاي قامتۋ، اۋىل - قىستاقتارداعى ەمحانالاردى (كەڭسە) ولشەمدەندىرۋ سالىستىرماسى تۇگەلدەي ％100كە جەتىپ، وتباسىلاردا شاعىن ءدارى ساندىعى بولۋ، قىستاقتاردا ەمدەۋ كەڭسەسى بولۋ، اۋىلدا ەمحانا بولۋ، ايماق، اۋدانداردا 2A دارەجەلى شيپاحانا بولۋ ورىندالدى.
تۇرمىس ورتاسىنىڭ جاقسارۋىنىڭ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ ورەسىنىڭ جوعارىلاۋىنىڭ ارقاسىندا بۇقارانىڭ رۋحاني بەت - بەينەسىندە دە تاريحي وزگەرىس تۋىلدى − وزىندىك كەدەيلىكتەن ارىلۋ قابىلەتى كورنەكتى ارتتى، اۋىل - قىستاقتىڭ مادەني قيمىلى بايىدى، شاتتىق كۇلكىلەرى كوبەيدى؛ جۇرت جۇرەگى ورنىقتى، وي - نيەت وڭىنا باستى، بىرىككەن كۇش جەتەرلىك بولدى، تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى ۇزدىكسىز كۇشەيدى.
داۋىل تۇرىپ، تولقىن كوتەرىلدى. كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاۋ سوڭعى كومبە ەمەس، قايتا جاڭا تۇرمىستىڭ، جاڭا كۇرەستىڭ باستاماسى. كەزەكتە اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋدىڭ جوباسى كەسكىندەلدى، ارماندى كوكەيدە ساقتاپ، تيانشان الابىنداعى ءار ۇلت بۇقاراسى جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ ”قارقىنىن“ قايراتتانا كورسەتۋدە.
