جاۋ يمان:
وتباسىم ءۇشىن ەمەس، ەل ءۇشىن ىستەۋدى ماقسات تۇتۋعا انت بەرەمىن
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى / ياڭ سانجۇن، كاڭ جينچيان
جاۋ يماننىڭ ۇلىمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتى. شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
جاز باسى، سىچۋاننىڭ يبيڭ قالاسىنىڭ سۇيپين تاۋى جاسىل ورمانمەن كومكەرىلىپ، توڭىرەك جاسىل جەلەك جامىلدى. تاۋ بەتكەيىنە ورنالاسقان جاۋ يمان ەسكەرتكىش سارايى الاڭىندا وسى ايەل قاھارماننىڭ ءمۇسىنى قاسقايىپ تۇر، ونىڭ جانارىنان قايسارلىق، بويىنان باتىرلىق مەن مۇندالايدى.
”وتباسىم ءۇشىن ەمەس، ەل ءۇشىن ىستەۋدى ماقسات تۇتۋعا انت بەرەمىن، ەل ءۇشىن وتان توپىراعىندا بارلىق جەردى كەزەمىن. بارلىعىن ەرلەر عانا ىستەي الادى دەپ كىم ايتادى، ايەلدەر نەگە تۇزدەگى جۇمىستاردان شەتتەتىلەدى؟ جاڭارعان بايىرعى ەلىم ءۇشىن باسىم كەتسە دە ايانبايمىن، ىستىق قانىمدى جۇڭحۋا ءۇشىن ارنايمىن. شىعىس سولتۇستىكتە قاراقشى جاۋدى جويامىن، بارلىق جەردە قىزىل تۋدىڭ گۇلدەي جايناعانىن كورەتىن بولامىن“.
جاۋ يمان سول كەزدە جازعان «بيڭجياڭعا سىر» اتتى ولەڭىندە جالىندى وتانشىلدىق پەيىلى مەن ەشتەڭەدەن قورىقپايتىن قاھارماندىعىن ايگىلەدى.
80 نەشە جىلدىڭ الدىندا وسى جەلەكتى باتىر شىعىس سولتۇستىكتىڭ قالىڭ ورمان، قارلى دالاسىندا جاپون قاراقشىلارىنا ەرلىكپەن قارسى اتتانىپ، جاۋلاردىڭ ۇرەيىن ۇشىردى.
جاۋ يماننىڭ اسىلگى اتى لي كۇنتاي، 1905 - جىلى سىچۋاننىڭ يبيڭىندە دۇنيەگە كەلگەن. 4 - مامىر قوزعالىسى تۋىلعاننان كەيىن ول ۇلكەن جەزدەسى − كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى جىڭ يوۋجىنىڭ شابىتتاندىرۋى مەن جەتەكتەۋىندە، العاباسار كىتاپتاردى وقىپ، جاڭا مادەنيەت يدەيالارىن قابىلدايدى.
وقۋشى كەزىندەگى جاۋ يمان كۇشتى تارتىمدىلىعى مەن ۇندەۋ سالۋ قۋاتى ارقىلى وقۋشىلار كوسەمىنە اينالىپ، وقۋشىلاردى باستاپ توڭكەرىستىك قوزعالىستاردى بەلسەنە ورىستەتەدى. 1926 - جىلى جازدا جاۋ يمان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى. سول جىلى كۇزدە ول ۋحان ورتالىق اسكەري ىستەر ساياسي مەكتەبىنە ەمتيحان بەرىپ قابىلدانادى. كەلەسى جىلى يە تيڭ قولباسشىلىق ەتكەن سولتۇستىككە جورىق ارمياسىنىڭ كەرتارتپا اسكەري شونجارعا قارسى جازا جورىعىنىڭ شايقاسىنا قاتىناسادى.
1927 - جىلى 9 - ايدا جاۋ يمان سوۆەت وداعى ماسكەۋ جۇڭشان داشۋەسىنە بارىپ وقىپ، كوممۋنيزم ىستەرىنە دەگەن سەنىمىن ونان ارى بەكەمدەيدى. 1928 - جىلى ەل ىشىندەگى توڭكەرىس جاعدايىنىڭ دامۋىنا ىلەسە، ول ۇيىمنىڭ حابارلاندىرۋىن تاپسىرىپ الىپ، ەلگە قايتىپ توڭكەرىستىك كۇرەسپەن اينالىسادى.
”سوۆەت وداعىندا وقىعان كەزىندە جاۋ يمان ومىرلىك سەرىگى چىن داباڭمەن تانىسادى. ەلگە قايتۋ حابارلاندىرۋىن تاپسىرىپ العاندا، اياعى اۋىر ەدى“. جاۋ يمان ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى چىن حۋايجۇڭنىڭ تانىستىرۋىنشا، وتان ءۇمىتىن اقتاۋ كۇشتى تىلەگىمەن جاۋ يمان باتىلدىقپەن وتانعا قايتۋدى تاڭداپ، يچاڭ، نانچاڭ جانە شاڭحاي سياقتى جەرلەردە قۇپيا پارتيا قىزمەتىن ورىستەتەدى.
1931 - جىلى 18 - قىركۇيەك وقيعاسىنان كەيىن جاۋ يمان شىعىس سولتۇستىك وڭىرلەردە جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى كۇرەس قوزعاۋعا جىبەرىلەدى. اتتاناردان بۇرىن ول سۋرەتحاناعا بارىپ ءسابي ”نيڭىردى“ قۇشاقتاپ وتىرىپ، ۇلىمەن بىرگە تۇسكەن جالعىز سۋرەتتى قالدىرادى.
شىعىس سولتۇستىكتە جاۋ يمان الدىمەن شىنياڭ، حاربيندە بۇقارانىڭ استىرتىن جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋىنا باسشىلىق ەتىپ، سوڭىنان جۋحى سياقتى جەرلەردە شارۋالاردى باستاپ قارۋلى كۇرەس ورىستەتەدى. ول قارۋعا دا، قالامعا دا جۇيرىك، ايرىقشا سۇڭعىلا ەدى، كەزىندە جاپونيانىڭ قۋىرشاق بيلەۋشىلەر توبىن تىكسىندىرگەن حاربين ترامۆاي جۇمىسشىلارىنىڭ جاپپاي جۇمىس تاستاۋىنا قاتىناسىپ، باسشىلىق ەتىپ، شىعىس سولتۇستىك حالقىنىڭ ”مانجۋرياعا“ قارسى تۇرىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى اتتانۋ ىنتاسىنا بارىنشا جىگەر بەرەدى.
1935 - جىلى كۇزدە جاۋ يمان شىعىس سولتۇستىك جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى بىرلەسكەن ارمياسى 3 - جۇنى 1 - شىسى 2 - تۋانىنىڭ جىڭۋيى بولادى. ءبىر رەتكى جاپونيا قۋىرشاق ارمياسىمەن شايقاس بارىسىندا، ول اسكەري ءبولىمنىڭ قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋىن قورعاۋ ءۇشىن، اۋىر جارالانىپ، باقىتقا قارسى تۇتقىنعا تۇسەدى.
جاپونيا ارمياسى جاۋ يمانعا اۋىر جازا قولدانىپ، بولات ينەمەن جاراسىن تۇيرەپ، وتقا قىزدىرىلعان ۇتىكپەن دەنەسىن قارىپ، قىلمىسىن مويىنداۋعا قىسايدى. ول ولۋگە پەيىل بولسا دا باس يمەي، جاپون ارمياسىنىڭ شاپقىنشىلىق قىلمىستارىن قاتاڭ ايىپتايدى. مويىنداماعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن، جاپون ارمياسى ونى شيپاحاناعا اپارىپ قاراپ ەمدەتەدى. شيپاحانادا ول جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرىپ، وتاندى قۇتقارۋ ءجون - جوسىقتارىن بەلسەنە ۇگىتتەپ، كۇتۋشىلەر مەن كۇزەتشىلەردى تاربيەلەپ، ءوز جاعىنا تارتادى. 1936 - جىلى 6 - ايدىڭ 28 - كۇنى جاۋ يمان شيپاحاناداعى كۇتۋشىلەر جانە كۇزەتشىلەردىڭ كومەگىندە شيپاحانادان قاشىپ شىعادى، ءبىراق كوپ وتپەي قۋعىنشى جاۋدىڭ قولىنا قايتا ءتۇسىپ، ءتىپتى دە ايانىشتى قيناپ تەرگەۋگە ۇشىرايدى.
1936 - جىلى 8 - ايدىڭ 2 - كۇنى جاۋ يمان جاپون قاراقشىلارىنىڭ قولىنان قازا تابادى، قۇربان بولعاندا نەبارى 31 جاستا بولاتىن. اتىلارعا تاياعاندا، ول بالاسىنا بىلاي دەپ وسيەت قالدىرادى:
”نيڭىر، اناڭ سەنى تاربيەلەۋ بورىشىن وتەي المادى، شىنىمەن دە وكىنىشتى ءىس. اناڭ مانجۋرياعا قارسى تۇرىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى اتتانۋ كۇرەسىن باتىلدىقپەن جۇرگىزگەندىكتەن، بۇگىن قۇربان بولۋدىڭ الدىندا تۇر. ەندى بۇل ومىردە اناڭدى ماڭگى كورە المايسىڭ. سەنەن ءۇمىت ەتەرىم، نيڭىر! تەزىرەك ەرجەتىپ، جەر استىندا جاتقان اناڭا جۇبانىش بول! مەنىڭ ەڭ سۇيىكتى بالام - اۋ! اناڭ سەنى سان مىڭ سوزبەن ەمەس، ءىس جۇزىندىك ارەكەتىمەن تاربيەلەسىن. ەرجەتىپ ادام بولعان سوڭ، اناڭنىڭ وتان ءۇشىن قۇربان بولعاندىعىن ۇمىتپاعايسىڭ!“.
وسى حاتتى كەيىن ”نيڭىر“ چىن يەشيان قايتادان جازىپ، قىزى چىن حۇڭعا قالدىرادى. ”مەيلى قايدا جۇرسەم دە، مەن وسى وسيەتتى الا جۇرەمىن“، - دەيدى چىن حۇڭ، - ”اكەم ماعان اجەمنىڭ حاتتا جەتكىزگەن وتانشىلدىق ىنتاسى مەن رياسىز كوڭىلىن وتباسى ستيلىنە اينالدىرىپ، ماڭگى جالعاستىرا بەرۋىمدى ايتتى“.
2009 - جىلى جاۋ يمان ”جاڭا جۇڭگونىڭ قۇرىلۋىنا كورنەكتى ۇلەس قوسقان 100 قاھارمان ۇلگى تۇلعا“ تىزىمىنە تاڭدالدى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى جاۋ يماننىڭ قاھارماندىق ىزگى ىستەرى كينو، تەلەحيكايا، تەاتر سياقتى ادەبيەت - كوركەمونەر تۋىندىلارى بولىپ جازىلدى، كەڭ تارالدى. بيىل ونىڭ تۋعان جەرى يبيڭ ”ءجۇز مەكتەپ «جاۋ يمان» تەاترىن بىرگە قويۋ، بىرگە كورۋ“ قيمىلىن باستاپ، ”يمان رۋحىنىڭ“ الاۋىن جالعاستىردى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 18 - كۇنى چىڭدۋدان بەرگەن حابارى)
