□ 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ بايىرعى ورنى (5 - ايدىڭ 7 - كۇنى تۇسىرىلگەن). انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى زوۋ ي تۇسىرگەن
”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە سوۆەت وداعىنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس ءۇشىن كومەككە جىبەرگەن زاتتىق ماتەريالدارى قىزىل قاتىناس جەلىسىمەن يان - انعا جونەلتىلىپ تۇردى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كادرلارى مەن حالىقاراداعى دوستار دا وسى قاتىناس جەلىسى ارقىلى يان - ان مەن ماسكەۋ اراسىندا بارىپ - كەلىپ تۇردى“. 4 - ايدىڭ 23 - كۇنى شينجياڭ ارحيۆ سارايىنىڭ زالىندا اۆتونوميالى رايوندىق قيىنشىلىعى بارلارعا كومەكتەسۋ شيپاحاناسىنىڭ 50دەن استام مەديتسينالىق قىزمەتكەرى ءتۇسىندىرۋشىنىڭ باستاۋىندا، قۇپيا ءارى ۇلى وسى قىزىل قاتىناس جەلىسى ارقىلى شينجياڭنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرعان ەستەلىكتەردى قايتا ەسكە الدى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە شينجياڭ ەلىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىك ىشكى قۇرلىعىنداعى ۇلكەن ارتقى شەبى رەتىندە، ەل ءىشىنىڭ سوۆەت وداعى سياقتى مەملەكەتتەرمەن بايلانىستى ساقتايتىن ماڭىزدى ارناسى بولدى. جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى ۇلتتىق بىرلىكساپتىڭ قۇرىلۋىنا مەڭزەس، 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ قۇلشىنىسىندا شينجياڭ حالىقارانىڭ جۇڭگوعا جىبەرگەن كومەك زاتتىق ماتەريالدارىن تاسىمالدايتىن ماڭىزدى ارناسىنا اينالىپ قانا قويماي، يان - ان مەن ماسكەۋ اراسىنداعى ەڭ حاۋىپسىز ”كوپىر جانە دانەكەر“ بولىپ، سىرتقى جاۋدىڭ قورلاۋىنا قارسى تۇرىپ، وتاندى جويىلۋدان قۇتقارۋدىڭ ادىلەت سوعىسى ءۇشىن ستراتەگيالىق قامتاماسىزدىق ۇسىندى.
قىزىل قاتىناس جەلىسىنىڭ اشىلۋى
جاسىل تەرەكتەردىڭ كومكەرۋىندە جۇڭگو - روسسيا ۇلگىسى قابىستىرىلعان، تام - اعاش قۇرىلىمدى 2 قاباتتى اشىق سارى ءتۇستى شاعىن عيمارات ءۇرىمجى قالاسىنىڭ جەڭىس جولىندا جىم - جىرت بوي سوزىپ تۇر، بۇل ”8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ كونە جۇرتى“. 5 - ايدىڭ 7 - كۇنى ءتىلشى وسى شاعىن عيماراتقا بارعاندا سول جىلدارداعى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ شينجياڭداعى ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىن جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە كومەك بەرۋگە جەتەكشىلىك ەتىپ جاتقان قاۋىرت - قاربالاس بەينەسىن كورگەندەي بولدى.
1937 - جىلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جالپى بەتتىك باستالعاندا ءار سالاداعى وتانشىل قايراتكەرلەردىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا قاتىسۋىن جەبەپ، ۇلتتى جويىلۋدان قۇتقارۋ قوزعالىسىن كەڭەيتۋ ءۇشىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ديحۋادا (قازىرگى ءۇرىمجى قالاسى) 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىن قۇردى.
”8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسى ءارى 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارۋ قۇرىلىمى، ءارى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ شينجياڭداعى باسشىلىق ورگانى بولدى“. ءۇرىمجى قالالىق مۇراجايدىڭ (قالالىق توڭكەرىس تاريحىن ەسكە الۋ ورىندارىن باسقارۋ ورتالىعى) پارتيا ياچەيكاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، مۇراجاي باستىعى تۇرسىن قىزىربەك بىلاي دەدى: 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ ءبىر ەرەكشە مىندەتى يان - اننان ماسكەۋگە باراتىن قىزىل قاتىناس جەلىسىن اشۋ جانە قورعاۋ بولعان.
قىزىل قاتىناس جەلىسىن نە ءۇشىن اشۋ كەرەك؟ تۇرسىن قىزىربەك ءتۇسىندىرىپ بىلاي دەدى: سول كەزدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدىڭ ءبىر ياچەيكاسى بولعان، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلارى ۇنەمى ماسكەۋگە بارىپ ماجىلىسكە قاتىسىپ تۇرادى، سونداي - اق ۇنەمى كادرلاردى سوۆەت وداعىنا ۇيرەنۋگە نەمەسە اۋرۋ ەمدەتۋگە، دەمالۋعا جىبەرىپ وتىرادى، كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونال جاقتا ءالسىن - ءالى كادرلاردى جۇڭگوعا قىزمەتكە جەتەكشىلىك ەتۋگە جىبەرەدى. وسىلايشا، سوۆەت وداعىمەن ىرگەلەس شينجياڭ كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونال مەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ بايلانىس جاسايتىن قاتىناس ماڭىزدى ارناسىنا اينالادى.
حالىقارالىق جەلىنى اشۋ ءۇشىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ساياسي جاقتا اسكەري جاقتا جانە تەحنيكالىق جاقتا كوپ جاقتى قۇلشىنىستار جاسادى. 1937 - جىلى چىن يۇن شينجياڭعا كەلىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ شينجياڭدا تۇراتىن العاشقى پارتيا ۋاكىلى بولدى، بۇل جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مەن شىڭ شىسايدىڭ بىرلىكسابى قۇرىلعاندىعىنىڭ بەلگىسى سانالادى. شينجياڭدا قىزمەت ىستەگەن كەزدە چىن يۇن شينجياڭنىڭ جەرگىلىكتى بيلەۋشىلەرىنىڭ حالىقارالىق قاتىناس جەلىسىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىن بەلسەنە قورعاۋىنا زور كۇشپەن قولداۋ كورسەتىپ، حالىقارانىڭ جۇڭگونىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسى ءۇشىن كومەككە بەرگەن زاتتىق ماتەريالدارىن تاسىمالداۋعا كەپىلدىك ەتىپ قالماستان، يان - اننان شينجياڭ ارقىلى سوۆەت وداعىنا باراتىن قىزىل قاتىناس جەلىسىن دە اشتى.
اسكەري كيىم، ساپتاما ەتىك كيگەن چىن يۇن اسقاق بەينەدە، جۇزىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، الىسقا كوز تاستاپ تۇر... 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ كونە جۇرتىنىڭ اۋلاسىنداعى چىن يۇننىڭ اسقاق بوي سوزعان مىس ءمۇسىنى ءبىرتالاي ەكسكۋرسيالاۋشىنى اعا بۋىننىڭ ءىزىن قۋىپ، اۋەلگى ماقسات پەن بورىشتى سەزىنۋگە باۋرادى.
”چىن يۇن شينجياڭدا 7 اي عانا قىزمەت ىستەپ، تۇرمىس كەشىرگەنىمەن، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا جاردەم بەرۋ، كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالمەن جانە سوۆەت وداعىمەن بايلانىستى كۇشەيتۋ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكا مەن مادەنيەتتى دامىتۋىنا كومەكتەسۋ ءۇشىن ماڭىزدى ۇلەس قوسىپ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ جۇرەگىنە جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ شۇعىلالى وبرازىن ورناتىپ كەتتى“، - دەدى تۇرسىن قىزىربەك.
حالىقارالىق قاتىناس جەلىسىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە باتىس سولتۇستىك ىشكى قۇرلىقتاعى شينجياڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنەن الىس جانە سوۆەت وداعىمەن ىرگەلەس بولعاندىقتان، ەلىمىزدىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسىنىڭ ۇلكەن ارتقى شەبى بولىپ قالماستان، ەلىمىزدىڭ حالىقاراداعى فاشيزمگە قارسى كۇشتەردىڭ كومەككە بەرگەن زاتتىق ماتەريالدارىن قابىلدايتىن ماڭىزدى حالىقارالىق ارناسىنا اينالدى.
”وداقتاس ەلدەر ارمياسى كومەككە بەرگەن زاتتىق ماتەريالداردى تاسىمالداۋدى قامتاماسىز ەتۋ شينجياڭنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا قوسقان ۇلكەن ۇلەسى“. شينجياڭ ارحيۆ سارايىنىڭ ورىنباسار باستىعى تۇڭ لۋ بىلاي دەدى: سول كەزدە شينجياڭ مەن سوۆەت وداعى اراسىنداعى حالىقارالىق ارنانىڭ 2 جەلىسى بولىپتى، ءبىرى، سوۆەت وداعىنىڭ سارى وزەگىنەن جۇڭگونىڭ قورعاسى، ديحۋاسى ارقىلى لانجوۋعا باراتىن تاس جول؛ ەكىنشىسى، سوۆەت وداعىنىڭ الماتىسىنان جۇڭگونىڭ قۇلجاسى، ديحۋاسى ارقىلى لانجوۋعا باراتىن اۋە جەلىسى ەكەن.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جالپى بەتتىك باستالعان سوڭ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مەن شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى بىرگە قۇلشىنىپ، جۇڭگو - سوۆەت وداعى حالىقارالىق قاتىناس تاسىمال جەلىسىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىنە كەپىلدىك ەتتى. ساناققا نەگىزدەلگەندە، 1937 - جىلدان 1941 - جىلعا دەيىن جۇڭگونىڭ جاپونيا شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس مايدانىنا حالىقارادان كومەككە جىبەرىلگەن زاتتىق ماتەريالداردىڭ ％80ى سوۆەت وداعىنان كەلسە، سونىڭ ％90تەن استامى شينجياڭ ارقىلى وسى حالىقارالىق ۇلكەن ارنامەن جەتكىزىلدى.
”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس كەزىندە، 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسى قىرۋار قىزمەتتەر ىستەدى. الدىمەن شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن حالىقارالىق قاتىناس - تاسىمال ارناسىن جاساۋ جانە كۇتىمدەۋ قىزمەتىنە ات سالىسۋعا ۇگىتتەدى جانە جۇمىلدىردى؛ ەكىنشىدەن، تاس جولدىڭ قابىلداۋ پۋنكتتەرىندە جانە ۋاقىتتىق اۆياتسيا پۋنكتتەرىندە جۇڭگوعا كومەككە جىبەرىلگەن زاتتىق ماتەريالداردى جەتكىزۋشى ادامدارعا جان - جاقتى، ەگجەي - تەگجەيلى قىزمەت ەتتى“، - دەدى تۇڭ لۋ كوپتەگەن تاريحي ماتەريالدار ارقىلى تانىستىرىپ.
1938 - جىلى 2 - ايدا شىڭ شىسايدىڭ تالابى بويىنشا پارتيا ورتالىق كوميتەتى ”جاڭا اسكەرلەر لاگەرىنەن“ ءبىر توپ كادردى شىعارىپ، حالىق بۇقاراسىن جول جاساۋعا، جولدى قورعاۋعا ۇيىمداستىرىپ، حالىقارالىق قاتىناس جەلىسىنىڭ ىركىلىسسىزدىگىنە شىنايى كەپىلدىك ەتتى. 1938 - جىلى 2 - ايدان 1941 - جىلى كۇزگە دەيىن ماۋ زىمين شينجياڭ قازىنا مەڭگەرمەسىنىڭ قىزمەتىن باسقارعان كەزدە جۇڭگو - سوۆەت وداعى حالىقارالىق تاسىمال جەلىسىنە قاتىستى ۇكىمەت حۇجاتتارىن بارلىق ۇكىمەت حۇجاتتارىنىڭ الدىنا قويىپ، كۇن - ءتۇن دەمەي كەلگەن زامان دەرەۋ ءبىتىرۋدى تالاپ ەتكەن.
1938 - جىلدان كەيىن، حالىقارالىق تاسىمال جەلىسىنىڭ قۇرىلىسىنا سايكەسۋ ءۇشىن، كوممۋنيستەر شينجياڭنىڭ يدەيا سالاسىندا ”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرۋ“، ”جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس“ ۇگىتتەرىنىڭ ۇزدىكسىز ۇدەي تۇسكەن قىزۋ ورلەۋىن كوتەردى.
”جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ زور كۇشپەن ۇگىتتەۋى مەن ىلگەرىلەتۋىندە شينجياڭداعى ءار ۇلت حالىق بۇقاراسىنىڭ جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى ۇزدىكسىز ويانىپ، سىرتقى جاۋدىڭ قورلاۋىنا بىرگە قارسى تۇراتىن تاريحي بورىش سەزىمى تۋىنداپ، حالىقارالىق قاتىناس - تاسىمال ارناسىن جاساپ جانە ونىڭ ىركىلىسسىزدىگىن قامتاماسىز ەتىپ، بۇكىل ەلدىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسىنىڭ جەڭىسى ءۇشىن وزگەشە ۇلەس قوستى“، - دەدى تۇڭ لۋ.
ەڭ حاۋىپسىز ”كوپىر جانە دانەكەر“
8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ قۇرىلۋىنا جانە يان - اننان شينجياڭ ارقىلى ماسكەۋگە باراتىن قىزىل قاتىناس جەلىسىنىڭ اشىلۋىنا مەڭزەس، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ”سوۆەت وداعىمەن اراداعى زاتتىق ماتەريالدار تاسىمالى جانە ادامداردىڭ بارىس - كەلىسى ارناسىن“ ساقتاپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدىڭ جانە سوۆەت وداعىنىڭ يدەيا، ادام، زاتتىق ماتەريال جانە اقپار سياقتى كوپ جاقتى قولداۋىنا يە بولۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
”شينجياڭنان يان - انعا، بۇكىل ەلدەگى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە جونەلتىلگەن زاتتىق ماتەريالدار جاپون ارمياسىنا اۋىر سوققى بەردى“، - دەدى شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى تاريح زەرتتەۋ ورنىنىڭ تەتە اعا زەرتتەۋشىسى ماي يۇيحۋا.
قىزىل قاتىناس جەلىسىنىڭ ىركىلىسسىز بولۋى سەبەپتى، 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسى كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونال قايراتكەرلەرىن، جۇڭگو كوممۋنيستەرىن، سونداي - اق ازياداعى ءار ەل كوممۋنيستىك پارتيا باسشىلارىن قابىلداۋعا جانە ولارمەن بايلانىس جاساۋعا جاۋاپتى ارالىق پۋنكتكە اينالدى.
8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ كونە جۇرتىنىڭ شاعىن اۋلاسىندا اشىق سارى ءتۇستى وسى شاعىن عيماراتتى نۇسقاپ تۇرىپ، تۇرسىن قىزىربەك تولعانا بىلاي دەدى: جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ كەيبىر باسشىلارى مەن ماڭىزدى كادرلارى، ايتالىق، جوۋ ىنلاي، رىن بيشى، ۋاڭ جياشياڭ، ساي چاڭ، دىڭ يىڭچاۋ قاتارلىلار تۇگەلدەي وسى جەرگە ءىز قالدىرعان.
”قىزىل قاتىناس جەلىسىنىڭ اشىلۋى شينجياڭدى حالىقارانىڭ جۇڭگوعا كومەككە جىبەرگەن زاتتىق ماتەريالدارىن تاسيتىن ماڭىزدى ارناسىنا عانا ەمەس، يان - ان مەن ماسكەۋدىڭ اراسىنداعى ەڭ حاۋىپسىز ’كوپىر جانە دانەكەرگە‘دە اينالدىرىپ، كوممۋنيستىك ينتەرناتسيونالدىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى تۋرالى تۇسىنىگىن تەرەڭدەتىپ، وسى ارقىلى جالپى جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ دامۋىنا بەلسەندى ىقپال جاسادى“، - دەدى ماي يۇيحۋا.
ۋاقىت ايالسىز العا جىلجۋدا، قازىرگى تاڭدا 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ كونە جۇرتىنىڭ جانىندا 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسى ەسكەرتكىش سارايىنىڭ جاڭا سارايىندا كورمە ورنالاستىرىلۋدا. ال كونە جۇرتقا قالپىنا كەلتىرۋ ماقساتىندا قايتا ورنالاستىرۋ جاسالىپ، 8 - ارميانىڭ شينجياڭداعى ءىس باسقارماسىنىڭ كەشەگى كورىنىسى قايتا كوز الدىعا اكەلىنبەك.
كونە جۇرت پەن جاڭا ساراي ءبىر - بىرىمەن جاراسىم تاۋىپ، جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ شينجياڭدا جازعان جىرلاۋعا تۇرارلىق ايبىندى داستانىن بىرگە تۇسىندىرۋدە، سونداي - اق شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن كوممۋنيستەردىڭ رۋحاني جان تامىرىن جالعاستىرۋعا ىنتالاندىرىپ، جاڭا ساپاردا ەرلىكپەن كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ قۋاتتى كۇشىن توپتاۋدا.
