−باس شۋجي شي جينپيڭ بارعان قىزىل قاسيەتتى جەرلەر: حىبەي ءبولىمى
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى چىن جۇڭحۋا، يان چيلەي
پارتيانىڭ 100 جىلدىق شۇعىلالى بارىسىندا، شيبايپو ەرەكشە كوز تارتاتىن قىزىل جەر بەلگىسى.
1949 - جىلى 3 - ايدىڭ 23 - كۇنى پارتيا ورتالىق كوميتەتى شيبايپودان شىعىپ، بەيپيڭگە اتتاندى. ءتوراعا ماۋ زىدۇڭ: ”بۇگىن بەيجيڭگە بارىپ ەمتيحان تاپسىراتىن كۇن“ دەدى.
2013 - جىلى 7 - ايدىڭ 11 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ شيبايپوعا كەلىپ، سول جەردەگى پارتيا مۇشەلەرىمەن، كادرلارمەن، بۇقارامەن اڭگىمە وتكىزگەندە بايىپپەن بىلاي دەدى: ”پارتيا الدا بەرەتىن ’ەمتيحان‘ ءالى دە اياقتالعان جوق“.
شيبايپودا ”ەكى بولسىن“ ىقىلاستى ەسكەرتۋى ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن ەندەي ءوتىپ، بۇگىنگە شارىقتاپ جەتتى؛ ”’ەمتيحان تاپسىرۋ‘ ءالى دە اياقتالعان جوق“ دەگەن ىقىلاستى ءتالىم داۋىرمەن ۇندەسىپ، ەكپىندەي ىلگەرىلەۋگە جىگەرلەندىرەدى.
ەمتيحان سۇراۋى
−”ەكى بولسىننىڭ“ تەرەڭ تولعاندىرۋى
[قىزىل ىزدەر. شيبايپو ەسكەرتكىش سارايى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بايىرعى ورنى]
2013 - جىلى 7 - ايدىڭ 11 - كۇنى باس شۋجي شي جينپيڭ شيبايپوعا كەلىپ، شيبايپو ەسكەرتكىش سارايىن، ماۋ زىدۇڭنىڭ بايىرعى تۇراعىن، ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ سوعىس جۇرگىزۋ كەڭسەسىن، پارتيا 7 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتى ەكىنشى جالپى ءماجىلىسىنىڭ بايىرعى ورنىن ەكسكۋرسيالادى ءارى اۋدان، اۋىل، قىستاق كادرلارى، ساقا پارتيا مۇشەلەرى جانە بۇقارا ۋاكىلدەرى اڭگىمە ءماجىلىسىن باسقارىپ اشتى.
باس شۋجي شي جينپيڭ شيبايپوعا تالاي رەت كەلگەندىگىن، ءار رەتتە قۇرمەت سەزىمىمەن كەلىپ، ءبىرتالاي تولعانىسپەن قايتاتىندىعىن ءبىلدىردى. باس شۋجي مىنانى تەرەڭدەي اتاپ كورسەتتى: جۇڭگو توڭكەرىسى بۇكىل ەلدە جەڭىسكە قول جەتكىزۋ قارساڭىندا، ماۋ زىدۇڭ جولداستىڭ پارتيا 7 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى جالپى ماجىلىسىندە بۇكىل پارتياعا تەرەڭ تولعانىس ارقىلى ”ەكى بولسىندى“ بايىپپەن ورتاعا قويعان. ”پارتيامىزدىڭ بۇكىل ىنتا - پەيىلمەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋ ءتۇبىرلى باس ماقساتىنا تاباندى بولۋ جونىندەگى تەرەڭ تانىمدى قامتيدى، يدەيالىق ماڭىزى مەن تاريحي ماڭىزى توتەنشە تەرەڭ“
[قىزىل تاريح. جاڭا جۇڭگو وسى جەردەن كەلدى]
حىبەي ولكەسى پيڭشان اۋدانىنا ورنالاسقان شيبايپونىڭ ”جاڭا جۇڭگو وسى جەردەن كەلدى“ دەگەن داڭقى بار −−
1948 - جىلى 5 - ايدان 1949 - جىلى 3 - ايعا دەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ورتالىق كوميتەتى شيبايپودا جۇمىس جۇرگىزىپ، لياۋشىن شايقاسى، حۋايحاي شايقاسى، پيڭجين شايقاسى سىندى ءۇش ءىرى شايقاسقا قولباسشىلىق ەتىپ، ايگىلى پارتيا 7 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى جالپى ءماجىلىسىن اشىپ، جاڭا جۇڭگونىڭ ايبىندى جوباسىن كەسكىندەدى، ماۋ زىدۇڭ جولداس بۇكىل پارتياعا ”ەكى بولسىن“ ۇندەۋىن جاريالادى. شيبايپو پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بۇكىل جۇڭگونى ازات ەتۋدەگى ”ەڭ سوڭعى اۋىل - قىستاق قولباسشىلىق ورنىنا“ اينالدى.
[”ەكى بولسىندى“ ەستە بەرىك ساقتاۋ]
پيڭشان اۋدانى شيبايپو قالاشىعى لياڭجياگوۋ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى چىن سوپيڭ 2013 - جىلعى اڭگىمە ماجىلىسكە قاتىناسقان، وعان اسەرى ەڭ تەرەڭ، ەڭ ۇمىتىلماستاي بولعانى تاعى دا باس شۋجيدىڭ ”ەكى بولسىن“ تۋرالى تەرەڭ تولعانىسى بولدى.
”جولداستار كىشى پەيىل، بايسالدى بولۋ، داندايسىماۋ، ۇشقالاقتىققا سالىنباۋ ستيلىن ۇزدىكسىز ساقتايتىن بولسىن، جولداستار قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساۋ ستيلىن ۇزدىكسىز ساقتايتىن بولسىن“. كورىنىس وڭىرىندە تالاي جىل ەستەلىك بۇيىم ساتقان چىن سوپيڭ ”ەكى بولسىندى“ مۇدىرمەستەن جاتقا ايتتى.
چىن سوپيڭ: ”’ەكى بولسىندى‘ ۇگىتتەۋ −بايىرعى رايونداعى پارتيا مۇشەلەرىنىڭ سانالىلىعى“ دەدى.
”كىشى پەيىل، بايسالدى بولۋ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋ، بار پەيىلمەن حالىق ءۇشىن ىستەۋ. بۇل باس شۋجيدىڭ اڭگىمە ماجىلىستە ورتاعا قويعان ايقىن تالابى، ءبىز پارتيالى كادرلاردىڭ ارەكەت ولشەمى“. پيڭشان اۋداندىق پارتكومنىڭ شۋجيى جاڭ چيانفىڭ بىلاي دەدى: پيڭشان بايىرعى رايونى باس شۋجيدىڭ ىقىلاستى ءتالىمىن ەستە بەرىك ساقتاپ، مەيلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ شەشۋشى شايقاسىن جۇرگىزۋدە بولسىن، الدە جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدە بولسىن، بارلىعىندا پارتيا مەن بۇقارانىڭ ەتەنە بايلانىسىن نىعايتۋدى ەڭ ماڭىزدى ورىنعا قويۋعا تاباندى بولىپ، ”ەكى بولسىندى“ امالياتتا ايگىلەۋدى ارەكەت سانالىلىعىنا اينالدىرۋعا قۇلشىندى.
جاۋاپناما
−توڭكەرىستىك اعا بۋىندارعا بولعان ەڭ تاماشا جۇباتۋ
[قىزىل ىزدەر. باس شۋجيدىڭ كوكەيىنە تۇيگەندەرى]
”باس شۋجي بايىرعى رايوننىڭ دامۋىنا ايرىقشا كوڭىل ءبولدى، اڭگىمە ماجىلىستە، ول كادرلاردىڭ قىستاقتى كوتەرمەگە الۋى سياقتى كومەكتەسۋ - سۇيەمەلدەۋ شارالارىن ەگجەي - تەگجەيلى سۇراستىردى“، - دەدى اڭگىمە ماجىلىسكە قاتىناسقان شيبايپو قىستاعىنىڭ تۇرعىنى يان شاڭچيڭ ەسكە الىپ، - ”باس شۋجي ءبىز بۇقارامەن ەتەنە جاقىن، شيبايپو حالقىن كوكەيىندە ساقتاپ كەلەدى“.
بيىل كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ پيڭشان اۋدانى شيبايپو قالاشىعىنىڭ بەيجۋاڭ قىستاعىنداعى بارلىق پارتيا مۇشەلەرىنە جاۋاپ حات قايتارىپ، اۋىلداستاردى اناعۇرلىم ىنتىماقتاستىرىپ، ۇيىستىرىپ، تۇرمىستارىن بارعان سايىن شالقىتا تۇسۋگە شابىتتاندىردى.
[قىزىل تاريح. بايىرعى رايون پيڭشاننىڭ داڭقى]
توڭكەرىستىك سوعىس مەزگىلىندە، پيڭشاندا 50 مىڭنان استام ادام اسكەر قاتارىنا ءوتىپ، سوعىسقا قاتىناستى، 10 مىڭعا جۋىق ادام وتان ءۇشىن قۇربان بولدى، پيڭشان تۋانى، ”پەرزەنت اسكەرلەردىڭ اناسى“ رۇڭ گۋانشيۋ قاتارلى قىرۋار قاھارمان توپتار مەن تۇلعالار جارىققا شىقتى.
بەيبىت قۇرىلىس زامانىندا، گاڭنان جانە حۋاڭبيجۋاڭ سىندى ەكى ءىرى سۋ قويماسىن سالۋعا كومەك بەرۋ ءۇشىن، بايىرعى رايون تاعى 130 مىڭ مۋ قۇنارلى اتىزىن ارناپ، 100 مىڭنان استام ادام بيىك توبە، قاعىر جوتالارعا كوشىپ، مەكەندەرىن قايتا قۇردى.
شيبايپو قالاشىعىنىڭ باستىعى جاڭ رۇڭ بىلاي دەدى: بۇكىل قالاشىققا شيبايپو قىستاعى، لياڭجياگوۋ قىستاعى، بەيجۋاڭ قىستاعى سياقتى 16 اكىمشىلىك قىستاق قارايدى، بارلىعى سۋ قويماسى سالىنعان جەردەن كوشىرىلگەن قىستاقتار. توڭكەرىس مەزگىلىندە 200دەن استام شيبايپو ۇلاندارى داڭقپەن قۇربان بولدى. 1958 - جىلى گاڭنان سۋ قويماسى سالىنىپ، شيبايپو حالقى تاعى دا ”استىقتى القاپتان“ بيىك توبە، قاعىر جوتاعا كوشىىپ بارىپ، جان باسىندىق ورتاشا ەگىستىك جەرى اۋەلگى 5 مۋدان 3.0 مۋعا ءتۇسىپ قالدى.
[كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شەشۋشى شايقاسىن جۇرگىزۋ]
”ەڭ جاقسى كادرلاردى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىنە جىبەرۋ كەرەك“، ”ۇلكەن كاسىپ سالاسىمەن قامتۋ، شاعىن كاسىپ سالاسىن جەتەكتەۋ، تۇيىننەن - تۇيىنگە كومەكتەسىپ - سۇيەمەلدەۋ“، ”ساياسات وتباسىنا جەتۋ، وتباسى ساياساتتان پايدالانۋ، ءبىر - بىرلەپ اداقتاپ تەكسەرۋ“...
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىنىڭ دابىلى قاعىلعاننان كەيىن، پيڭشان اۋدانى كۇشتى شوعىرلاندىرىپ كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ شەشۋشى شايقاسىن جۇرگىزىپ، جەڭىسكە جەتپەيىنشە استە شەپتەن شەگىنبەدى.
نەگىزدىك قۇرىلعىلاردىڭ دارەجەسى جوعارىلاپ، ساياحاتتاعى ولقىلىقتار تولىقتانىپ، جاڭا كاسىپ كۇيى مولايدى... شيبايپو دامۋدىڭ تەز جولىنا ءتۇستى.
”انتەننالار جەر استىنان جۇرگىزىلىپ، اسفالت جول ەسىك الدىنا دەيىن كەلدى، سۋمەن شايىلاتىن دارەتحانادان پايدالاناتىن بولدىق...“، - دەدى يان شاڭچيڭ ءبىر - بىرلەي ايتىپ، - ”شيبايپو ’تاۋى جاسىل، سۋى تۇنىق تاماشا تۇرمىسقا كەنەلدى‘“.
2018 - جىلى پيڭشان اۋدانى كەدەي اۋداندار تىزىمدىگىنەن شەگىندىرىلدى. وسىدان كەيىن پيڭشان ولكە دارەجەلى كەدەيلىكتەن ارىلتۋ ونىمدىلىگىنىڭ جىلدىق باعالاۋىندا ”جاقسى“ دەگەن ناتيجەگە ۇزدىكسىز قول جەتكىزدى.
”كەدەيلىكتەن ارىلىپ، قالپاقتى الىپ، بۇكىل ەل حالقىمەن بىرگە جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋ − توڭكەرىستىك اعا بۋىندارعا بولعان ەڭ جاقسى جۇباتۋ“، - دەدى شيبايپو قالاشىق پارتكومنىڭ شۋجيى چىن دۇڭلياڭ وزدەرىنىڭ باس شۋجيدىڭ تاپسىرماسى بويىنشا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ جەتىستىكتەرىن قۇلشىنا بەكەمدەپ، ۇتىلاي كۇرەس جۇرگىزىپ اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرىپ جاتقاندىقتارىن ايتىپ.
جالعاستىرۋ
−جاڭا داۋىردەگى ”ەمتيحان تاپسىرۋجولىن“ جاقسى باسۋ
[قىزىل ىزدەر. قىركۇيەك ءماجىلىسىنىڭ بايىرعى ورنى]
2013 - جىلى 7 - ايدىڭ 11 - كۇنى، قىركۇيەك ءماجىلىسىنىڭ بايىرعى ورنىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ اۋدان، اۋىل، قىستاق كادرلارىنىڭ، ساقا پارتيا مۇشەلەرىنىڭ جانە بۇقارا ۋاكىلدەرىنىڭ اڭگىمە ءماجىلىسىن باسقارىپ اشتى. باس شۋجي بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”بۇل ارا قاعيدا جاسالعان جەر. پارتيانىڭ قاعيداسىنىڭ، ءتۇزىمىنىڭ جاسالۋى مەن اتقارىلۋى پارتيانىڭ ستيل جانە ءتارتىپ قۇرىلىسىن پارمەندى ىلگەرىلەتتى“.
باس شۋجي شي جينپيڭ اڭگىمە ماجىلىستە مىنالاردى ءبىلدىردى: ”’ەمتيحان‘ ءالى جالعاسۋدا، بارلىق باسشى كادرلار مەن بارلىق پارتيا مۇشەلەرى حالىقتىڭ پارتيامىزدان الاتىن’ ەمتيحانىن‘، پارتيامىزدىڭ باستان وتكىزىپ جاتقان جانە كەلەسىدە باستان وتكىزەتىن ءتۇرلى سىن - سايىستارىنىڭ’ ەمتيحانىن‘ ۇزدىكسىز جاقسى تاپسىرىپ، ۇزدىك جاۋاپنامانى قۇلشىنا بەرۋ كەرەك“.
[قىزىل تاريح . قىركۇيەك ءماجىلىسى]
شيبايپوداعى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ بايىرعى ورنىندا ءبىر ەلەۋسىز تىك ءتورتبۇرىش ءپىشىندى تام ءۇي بار، ونىڭ ىشىنە بىرنەشە ۇستەل مەن ۇزىن ورىندىق قانا قويىلعان. مىنە بۇل ايگىلى قىركۇيەك ءماجىلىسىنىڭ بايىرعى ورنى.
1948 - جىلى 9 - ايدىڭ 8 - كۇنىنەن 13 - كۇنىنە دەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ساياسي بيۋروسى كەڭەيتىلگەن ءماجىلىسىن، ياعني قىركۇيەك ءماجىلىسىن اشىپ، گومينداڭنىڭ كەرتارتپا ۇستەمدىگىن تۇبەگەيلى اۋدارىپ تاستاۋ ستراتەگيالىق مىندەتىن ورتاعا قويىپ، ارميادان العا ىلگەرىلەۋدى تالاپ ەتتى. ءماجىلىس نۇسقاۋ سۇراۋ، مالىمدەۋ ءتۇزىمىن اتقارۋ جونىندەگى قاۋلىنى قابىلداپ، ءار دارەجەلى پارتيا ۇيىمدارىنان تارتىپشەڭدىكتى كۇشەيتۋدى تالاپ ەتتى، سونىمەن بىرگە تۇرلىشە دەڭگەيدە ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قۇرام كىرشىكسىز بولماۋ، يدەيا كىرشىكسىز بولماۋ، ستيل كىرشىكسىز بولماۋ سىندى ناشار قۇبىلىستاردى ۇزدىكسىز جويۋ كەرەك دەپ باسا دارىپتەدى.
[قىزىل گەندى جالعاستىرۋ]
بيىل 76 جاستاعى يان چيڭحاي شيبايپوداعى تانىمالى مىندەتتى تۇسىندىرمەشى ءارى ساقا پارتيا مۇشەسى، ول قىركۇيەك ءماجىلىسىنىڭ بايىرعى ورنىنا ۇنەمى كەلىپ، ساياحاتشىلارعا ءوزىنىڭ اڭىزعا تولى حيكايالارىن اڭگىمەلەيدى.
”مەنىڭ ومىرىمدە ەكى ۇلكەن باقىتتى ءىس بولدى، ءبىرى، پارتيا 1 - قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى دۇڭ بي - ۋ مەنى ولىمنەن قۇتقارىپ قالدى، ەندى ءبىرى، باس شۋجي شي جينپيڭمەن تۇسپا - تۇس وتىرىپ اڭگىمەلەستىم“. يان چيڭحاي تەبىرەنىسپەن ءوز تاعدىرىنىڭ پارتيانىڭ 100 جىلدىق بارىسىمەن تىعىز بايلانىسىپ جاتقاندىعىن ايتتى.
1948 - جىلى كۇزدە 3 جاستان اسقان يان چيڭحاي اۋىر ناۋقاسقا شالدىعىپ سۇلىق جاتىپ قالادى. ۇمىتتەرى ۇزىلگەن اكە - شەشەسى ونى وراپ، تيىرمەن تاسىنىڭ ۇستىنە قويىپ، سول جەرگە تاستاپ كەتپەك بولادى. ويلاماعان جەردەن شيبايپودا تۇرعان دۇڭ بي - ۋ ەرلى - زايىپتىلار ونى تاۋىپ الادى ءارى شيپاحاناعا جەتكىزىپ قۇتقارادى.
كەيىن كەلە قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى بولعان يان چيڭحاي قىستاقتاعى جاستاردى باستاپ سىرتقا شىعىپ جۇمىس ىستەپ، كىرىستى ارتتىردى ءارى باستاماشىلىقپەن ساياحاتتى دامىتىپ، قىستاق بويىنشا العاشقى ”شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن“ اشىپ، تۇڭعىش سەرۋەن كەمەسىن جۇرگىزىپ، قىستاقتاعى تۇڭعىش ”10 مىڭ يۋاندىق وتباسىنا“ اينالدى.
”ازات رايوندا تۋىپ، جاڭا جۇڭگودا ءوسىپ، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ تولقىنىندا كۇرەس جاساپ، جاڭا داۋىردە قارتتىق ءومىردىڭ يگىلىگىن كوردىم“، - دەدى يان چيڭحاي. ءوزىنىڭ جۇڭگو حالقى ەڭسە كوتەرۋدەن، بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى ۇلى بارىستى باستان كەشىرگەندىگىن بايانداپ.
”بۇل زور وزگەرىستەردىڭ قايسىسى پارتيانىڭ حالىقتى باستاپ ىستەۋىنەن كەلمەدى دەپ ايتا الاسىز؟“، - دەدى يان چيڭحاي، جاسى ۇلعايعانىمەن، ول ”ءومىر بويى جالقاۋلىققا سالىنعان ەمەس“، ءبىر ساقا پارتيا مۇشەسىنىڭ بويىنداعى قايراتىن جۇمساپ، شيبايپو رۋحىن تاباندىلىقپەن ۇگىتتەمەكشى.
لياڭجياگوۋ قىستاعىنداعى ”70 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ پارتيا مۇشەسى چىن سۋمەي دە قايراتى قارپىمدى ادام. ول شيبايپودا 20 جىلدان استام ۋاقىت اسحانا اشىپ، باستاپقى ءبىر بولمەلى جەر ۇيدەن ءۇش قاباتتى اسحاناعا دەيىن ساۋداسىن بارعان سايىن كۇسەتتەندىردى. الايدا بيىل قىستاق تۇرعىندار كوميتەتىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى بولىپ سايلانعاننان كەيىن چىن سۋمەي ساۋدانى قويىپ، ءتىپتى دە كوپ جىگەر - قايراتىن قىستاق تۇرعىندارىنا قىزمەت وتەۋگە ارناۋعا بەكىدى. ”پارتيا مۇشەسى بولعان ادام تەك ءوز قامىن عانا كۇيتتەمەۋى كەرەك“. ول قىستاقتا ”2 - رەتكى شارۋاشىلىق قۇرۋ“ بويىنشا كوللەكتيۆ شارۋاشىلىقتىڭ دامىتىلىپ جاتقاندىعىن ايتىپ، ”مەن باستاماشىلىقپەن ىستەۋىم كەرەك!“ دەدى.
”وراي كۇتىپ تۇرمايدى، ۋاقىتپەن جارىسۋ كەرەك.“ بەيجۋاڭ قىستاعىندا قىستاق پارتيا ياچەيكاسىنىڭ 30 جاستاعى ورىنباسار شۋجيى ۋاڭ دان قاتتى قاربالاس. ول: كۇش جالعاپ ىستەپ اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋمەن بىرگە، ءوز كاسىپ سالالارىمىزدى دا گۇلدەندىرەمىز، بەيجۋاڭ شيبايپو قىزىل ساياحاتىمەن جەدەل توعىسۋدا، ءار كۇنى ىستەپ تاۋىسقىسىز جۇمىس تولىپ جاتىر، - دەدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 27 - كۇنى شىجياجۋاڭنان بەرگەن حابارى)
