□ گازەتىمىزدىڭ شولۋشىسى
6 ولكەنى ەندەي وتكەن بەيجيڭ - شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى بەينە شينجياڭنان ”وتاننىڭ جۇرەگى“ بەيجيڭگە باراتىن ”كۇرە تامىر“ سياقتى، جول بويىنداعى ايبىندى دا كورىكتى تاۋ - وزەندەردى ۇلاستىرۋمەن بىرگە، قوعامنىڭ وزگەرىسىن، ەكونوميكانىڭ دامۋىن دا كورسەتۋدە. سونىمەن بىرگە، ول جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ رۋحاني تامىرىن جالعاستىرعان، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تەلەگەي كۇشىن ۇيىستىرعان ”تىلەك جولى“ ىسپەتتى، بۇل ”تىلەك جولى“ تاريحپەن تامىرلاسىپ، داۋىرمەن باعىتتاسىپ جاتىر.
”مادەنيەت توركىنىن ىزدەۋ ساپارىن“ حاباردىڭ نەگىزگى تاقىرىبى ەتكەن ”جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شينجياڭعا نازار سالۋدىڭ“ 3 - كەزەڭى تابىسپەن اياقتالدى. جول بويى، انار بۇلت / شينجياڭ گازەتى جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارلاۋ توبى جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدا ءجۇرىپ، كەزىندەگى جاپان دالانى، قيان سىبىزعىسى سىڭسىعان، كەرۋەن قوڭىراۋى سىڭعىرلاعان جىبەك جولىنىڭ كونە داڭعىلدارىن باسىپ، مىڭ جىلدىق ورتەڭ، قاراۋىلدارعا ۋاقىت تۋنەلىمەن بارىپ، شۇعىلالى مادەنيەت مۇرالارىنا ۇيىسقان جۇڭحۋا ۇلتى رۋحاني تامىرىنا ”بۇرىنعى مەن بۇگىنگىنى جالعاعانداي بولدى“.
بۇل ”ءبىر - بىرىمەن بىتە قايناسقاندىقتىڭ“ تاريحي كۋاسى. اۆتوكولىكتەر قۇستاي زىمىراعان داڭعىل جولدا بەيجيڭ - شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى تاريحتىڭ تەلەگەي تابىستى پاراعىن سالتاناتپەن اشتى. شينجياڭ بولىگى بويىنان ءبىز جۇڭحۋا ۇلتى تاريحى الىپ تولقىنىنىڭ تيانشاننىڭ سولتۇستىك باۋرايىنان جوڭكىلە وتكەن ماڭگىلىك تىنىسىن كوردىك: وسىعان دەيىن 1900 جىلدان استام ۋاقىتتى باستان وتكىزگەن رىنشاڭ قۇلىپتاسى، پەيسىن قۇلىپتاسى باركول ساحاراسىندا، كول بويىندا قاسقايىپ، شىعىس حان پاتشالىعى مەزگىلىندەگى شەكاراداعى ۇلىقتاردىڭ سىرتقى جاۋعا ەرلىكپەن قارسى تۇرىپ، مەكەندى قورعاعان ەسەلى ەڭبەگىنەن سىر شەرتىپ تۇر؛ ”تاڭ ءداۋىرىنىڭ العاشقى مەزگىلىندەگى ءتورت ارداگەردىڭ“ ءبىرى لو بينۋاڭ اراتۇرىكتەگى اسكەري تۇراق تاڭ داۋىرىندەگى داحى بايىرعى قالاسىندا قالامىن قولىنا الىپ ”لي ليڭگە ۇقساپ، حىلان تاۋدا تىزە بۇكپەن جان ءۇشىن، ادالدىقپەن اسقاقتاتام حان ەلىنىڭ نامىسىن“ دەگەن ولەڭىن جازىپ، شىنايى ادال بولعان وتباسى - وتان سۇيىسپەنشىلىگىن بەينەلەدى؛ جەمسارى اۋدانىنداعى بەيتيڭ بايىرعى قالا جۇرتى، ەكى حان، ۋي - تاڭ سياقتى كوپتەگەن پاتشالىقتاردىڭ تيانشاننىڭ سولتۇستىك باۋرايىندا قۇرعان ساياسي، اسكەري ىستەر جانە مادەنيەت ورتالىقتارىنىڭ ايبىندى تاريحىنا ”جان ءبىتىردى“... تاريحتىڭ ەستەلىگىن اشساق، ءبىزدىڭ كوز الدىمىزعا ەلىمىزدىڭ كوپ ۇلتتى، ۇلى بىرلىك جاعدايىنىڭ، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن قامتىعان بۇكىل جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ تىزە قوسا كۇرەس جاساۋىنىڭ جەمىسى ەكەندىگى؛ ۇلتتار ىنتىماعى − ءار ۇلت حالقىنىڭ جان تامىرى ءارى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ دامۋىن، گۇلدەنۋىن ىلگەرىلەتكەن كۇش قاينارى ەكەندىگى مەن مۇندالايدى.
بۇل جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ”رۋحاني تامىرىنىڭ“ تامىرلاس ەكەندىگىنىڭ تاريحي جاۋابى. جول بويىنداعى ەجەلگى ەسكەرتكىشتەردەن ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدىڭ“ ماڭىزدى ارناسىندا ۋاقىت وتكەن سايىن جاڭارعان شۇعىلالى وركەنيەتتىڭ نۇر شۇعىلاسى جارقىراۋدا، ولاردىڭ استارىنداعى حيكايالار ”جۇڭحۋا ۇلتى رۋحىن ءار ۇلت حالقىنىڭ بىرگە جەتىلدىرگەندىگىن، مۇراگەرلىك ەتكەندىگىن، دامىتقاندىعىن، ءار ۇلت حالقىنىڭ قانى مەن جان جۇيەسىنە تەرەڭ ءسىڭىپ، جۇڭگونىڭ دامۋىن، العا باسۋىن ىلگەرىلەتكەن قۇدىرەتتى رۋحاني قوزعاۋشى كۇشكە اينالعاندىعىن“ جاندى تۇسىندىرۋدە. وسى ”تىلەك جولى“ بويىندا شينجياڭنىڭ تاريحي مادەنيەتى مەن وركەنيەت العاباسارلىعى، ءار ۇلت حالقىنىڭ ءوندىرىسى، تۇرمىسى بەينە كوركەم كارتيناداي ءبىزدىڭ الدىمىزدا بىرتىندەپ جايىلىپ، بىزگە ”تامىرلاسىپ توعىسۋدى“ ايقىن سەزىندىردى؛ جول بويىنداعى كوركەم كورىنىس، ءدامدى تاعام بىزگە ”ون مىڭ شاقىرىم جولداعى بىردەي سالتتى“ كورسەتىپ تولعاندىردى؛ جول بويىنداعى جوعارى ساپالى دامۋ جەتىستىكتەرى بىزگە ”حۋاشيا ءبىر تۇلعاسىن“ تەرەڭ ءتۇسىندىردى. جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى بويلاپ شينجياڭعا نازار سالعاندا، ءبىز شينجياڭنىڭ قوعامى ورنىقتى، ءار ۇلت حالقى تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرگەن داۋىرلىك بەت - بەينەنى كوردىك، شينجياڭداعى ۇلتتاردىڭ ىنتىماقتى، بەرەكەلى، ءبىر ءۇيلى جانداي تاتۋ وتكەندىگىنىڭ ءتۇپ توركىنى − جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ باستان - اياق شينجياڭداعى ۇلتتاردىڭ سۇيىسپەنشىلىك تياناعى، كوڭىل تۇراعى جانە رۋحاني مەكەنى بولعاندىعىن، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەكەمدەۋدىڭ بەرىك نەگىزى ەكەندىگىن، ونان دا ماڭىزدىسى، ”شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋدىڭ“ تەرەڭ ءمانى ەكەندىگىن كوردىك.
بۇل داۋ جۇرمەيتىن تاريحي قورىتىندى. مىڭ كەز بيىك اعاشتىڭ تامىرى بار، ”مادەنيەت تامىرىن ىزدەۋ ساپارى“ مىنانى پارمەندى دالەلدەدى: شينجياڭ ەجەلدەن جۇڭگونىڭ قاسيەتتى تەرريتورياسىنىڭ ايرىلماس ءبىر بولىگى؛ ۇزاق تاريحي دامۋ بارىسىندا، شينجياڭنىڭ تاعدىرى باستان - اياق ۇلى وتاننىڭ جانە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ تاعدىرىمەن تىعىز بايلانىسقان؛ جۇڭگونىڭ ءبىر تۇتاس، كوپ ۇلتتى مەملەكەت سىندى تاريحي وزگەرىسى بارىسىندا، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى بۇكىل ەل حالقىمەن بىرگە جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىن، كورىكتى تاۋ - وزەنىن بىرگە اشىپ، ۇزاق تاريحتى، شۇعىلالى مادەنيەتتى بىرگە جاراتىپ، كوپ نەگىزدى، ءبىر تۇلعالى جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىن بىرگە تۇلعالادى. قازىر شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋى مەن حالىق تۇرمىسىنىڭ جاقسارۋى بۇرىن بولىپ كورمەگەن تابىستارعا قول جەتكىزىپ، شينجياڭنىڭ جاڭا داۋىردەگى بەرىك دامۋ قادامىن ايگىلەپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ گۇلدەنۋگە، دامۋعا بىرگە تالپىنىپ، تاماشا تۇرمىستان بىرگە يگىلىكتەنگەن جاڭا كورىنىسىن كورسەتىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنا پارتيانىڭ قامقورلىعى مەن وتان ۇلى شاڭىراعىنىڭ مەيىرىن شىنايى سەزىندىرۋدە.
كەمەنىڭ كۇشى جەلكەندە، ادامنىڭ كۇشى جۇرەكتە. جول بويى سەزىم تاسقىنداپ، جول بويى جەڭىس ءانى اسقاقتادى. تاريحتان كەلىپ بولاشاققا جالعاسقان وسى ”تىلەك جولىندا“ شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ قالتاسى قامپايىپ قانا قالماستان، رۋحاني جاقتان دا جارقىراپ جاينادى، ولار، ءسوز جوق، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە ءتىپتى دە تىعىز ىنتىماقتاسىپ، كورىكتى شينجياڭ قۇرۋدىڭ، وتان ارمانىن بىرگە جۇزەگە اسىرۋدىڭ تەلەگەي كۇشىن ۇيىستىرىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا تاماشا شينجياڭ تاراۋىن جازاتىن بولادى.
