لاڭياشانداعى بەس قاھارمان:
ولىمنەن تايسالماي، ولىمگە باس يمەي قۇزدان سەكىردى
سۋرەتتە: لاڭياشاننىڭ چيپانتو شىڭىنداعى «لاڭياشانداعى بەس قاھارماننىڭ ەسكەرتكىش مۇناراسى» (2017 - جىلى 10 - ايدىڭ 27 - كۇنى تۇسىرىلگەن، ۇشقىش اپپاراتپەن تۇسىرىلگەن سۋرەت).
□ شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى يۇي شياۋچۋان، ليۋ ينو
”ما باۋيۇي!“ ”بار!“ ”حۋ دىلين!“ ”بار!“ ”حۋ فۋساي!“ ”بار!“ ”سۇڭ شۋە - ي!“ ”بار!“ ”گى جىنلين!“ ”بار!“
بۇل قۇرلىق ارميا 74 - جيتۋانجۇن بەلگىلى لۇيى ”لاڭياشانداعى بەس قاھارمان ليانىندە“ ءار كۇنى كەشتە جوقتاما جاساعان كەزدە بولىپ جاتاتىن جاعداي. ءار جولى جوقتاما جاساعان كەزدە ەڭ الدىمەن ”بەس قاھارماننان“ باستاپ جوقتاما الادى، بۇل ولار كوپ جىلدان بەرى تاباندىلىقپەن جالعاستىرىپ كەلە جاتقان ءداستۇر.
وفيتسەر - جاۋىنگەرلەردىڭ ءبارى بىردەي ”بار“ دەگەن ۇندەرى ءتۇن اسپانىن جاڭعىرتىپ، جاز باسىنداعى شەگىرتكەلەر شىرىلىن ءۇزىپ، ءتىلشىنى 1941 - جىلعى لاڭياشانعا جەتەلەدى...
”8 - ايدىڭ ورتا شەنىندە جاپون ارمياسىنداعى، قۋىرشاق ارمياداعى 70 مىڭنان استام ادام سانشي - چاحار - حىبەي شەكارا وڭىرلەرىنە بۇرىن بولىپ كورمەگەن زور كولەمدى ’تازالاۋ‘ جۇرگىزەدى. سانشي - چاحار - حىبەيداعى ارميا مەن حالىق بەلسەندى تۇردە ’تازالاۋعا‘ قارسى كۇرەس جۇرگىزەدى، لاڭياشانداعى شايقاس وسى مەزگىلدە تۋىلادى“. كورمە تاقتاسىندا سارعايعان كونە سۋرەتتى نۇسقاپ، لياندۇيدىڭ جەتەكشىسى جوۋ چيسى لياندۇيدىڭ جاڭا داڭق بولمەسىنىڭ اشىلۋىنا دايىندىق كورىپ، جاڭا اسكەرلەرگە تالاي ايتقان اڭگىمەسىن باستاپ كەتتى.
9 - ايدىڭ 23 - كۇنى جاپون ارمياسىنداعى، قۋىرشاق ارمياداعى 3500دەن ارتىق ادام يشيان اۋدانىنداعى لاڭياشاندى قورشاپ شابۋىل جاسايدى. يشيان اۋدانىنىڭ باتىس وڭتۇستىك جاعىنداعى لاڭياشان وڭىرىندە پارتيا، ۇكىمەت، ورگان قىزمەتكەرلەرى، پارتيزاندار جانە بۇقارادان 30 دا 40 مىڭ ادام بار بولاتىن، سانشي - چاحار - حىبەي اسكەري رايونى 1 - جۇن بولىمشە رايونى 1 - تۋان 7 - ليانى پارتيا، ۇكىمەت، ورگاندى، اسكەري ءبولىمدى جانە بۇقارانى قورعاپ قونىس اۋدارۋ بۇيرىعىن الادى.
9 - ايدىڭ 25 - كۇنى مىندەتتى ورىنداعان سوڭ، 7 - لياننىڭ وفيتسەر - جاۋىنگەرلەرى ىركەس - تىركەس سىرتقا شەگىنەدى، ليانجاڭ ەڭ سوڭعى قورعاۋ مىندەتىن 2 - پايدىڭ 6 - بانىندەگى 5 جاۋىنگەر − بانجاڭ ما باۋيۇي، ورىنباسار بانجاڭ گى جىنلين جانە جاۋىنگەرلەر حۋ دىلين، حۋ فۋساي، سۇڭ شۋە - يگە تاپسىرادى.
500دەن استام جاپون ارمياسى، قۋىرشاق ارميا چيپانتوعا شابۋىل جاسايدى، ما باۋيۇي قاتارلى 5 جاۋىنگەر قايسارلىقپەن توسقاۋىلداپ سوققى بەرىپ، جاۋلاردى تاۋدا ءالى دە ارميامىزدىڭ نەگىزگى كۇشى بار ەكەن دەگەن قاتە تۇسىنىكتە قالدىرادى.
”جاپون ارمياسى وق جاۋدىرۋ جانە زەڭبىرەكپەن اتقىلاۋ ارقىلى الما - كەزەك شابۋىل جاسايدى. 6 - باننىڭ جاۋىنگەرلەرى چيپانتونىڭ ماڭىزدى بەكىنىستەرىن قورعاپ، جاۋمەن 5 ساعات قيان - كەسكى شايقاسىپ، 4 رەتكى شابۋىلىن تويتارىپ، اسكەري ءبولىم مەن بۇقارانىڭ حاۋىپسىز قونىس اۋدارۋىنا ۋاقىت ۇتادى“.
جوۋ چيسى كورمە تاقتاسىنداعى لاڭياشاننىڭ جەر بەدەرى قاريتاسىن نۇسقاپ، بەكىم جاساعان ءساتتى كوز الدىعا اكەلدى.
”چيپانتودا ەكى - اق شىعار جول بار، ءبىرى، اسكەري ءبولىم مەن بۇقارا قونىس اۋدارعان بەتالىس، ەندى ءبىرى، چيپانتونىڭ شىڭىنا شىعاتىن جول، ءۇش جاعى بىردەي جالاما - جارتاس تۇيىق جول. اسكەري ءبولىم مەن بۇقارانى قورعاۋ ءۇشىن، 5 جاۋىنگەر شىڭعا قاراي ۇمتىلادى“.
ەڭ سوڭعى ءبىر تال وقتى اتىپ، ەڭ سوڭعى گراناتتى لاقتىرعان سوڭ، جاۋدى تاسپەن اتقىلايدى... ەڭ سوڭعى ساتتە باتىرلار ولىمگە باس يمەي، مىلتىقتارىن تۇگەلدەي شاعىپ تاستاپ، قۇزدان سەكىرىپ كەتەدى.
ما باۋيۇي، حۋ دىلين، حۋ فۋساي ەرلىكپەن قۇربان بولادى. گى جىنلين، سۇڭ شۋە - ي قۇزدان سەكىرگەن سوڭ، جالاما - جارتاستاعى اعاش بۇتاعىنا ءىلىنىپ، امان قالادى.
1941 - جىلى 10 - ايدىڭ 18 - كۇنى سانشي - چاحار - حىبەي اسكەري رايونىنىڭ سىليڭيۋانى، قوسىمشا جىڭۋيى نيە رۇڭجىن، ساياسي ءبولىمنىڭ مەڭگەرۋشىسى شۋ تۇڭ، ورىنباسار مەڭگەرۋشىسى جۋ لياڭساي بىرگە بۇيرىق جاريالاپ قول قويىپ، وفيتسەر - جاۋىنگەرلەردى ولاردان ۇيرەنۋگە ۇندەيدى.
لۇيدىڭ جىڭۋيى حو رۇي تىلشىگە بىلاي دەدى: ” ءبىز باستان - اياق قىزىل گەندى تاربيە ۇلگىسى ەتۋگە تاباندى بولىپ، وفيتسەر - جاۋىنگەرلەردىڭ كوللەكتيۆ داڭق سەزىمى مەن بورىش، جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن كۇشەيتتىك. ’ولىمنەن تايسالماي، ولىمگە باس يمەيتىن‘ لاڭياشانداعى بەس قاھارماننىڭ رۋحى ’لاڭياشانداعى بەس قاھارمان ليانىنىڭ‘ لياندۇي رۋحىن سومدادى، ونان دا ماڭىزدىسى، سول اسكەري ءبولىمنىڭ قان تامىرىنا قىزىل گەندى توعىستىردى“.
”لاڭياشانداعى بەس قاھارمان ليانىنىڭ“ داڭق بولمەسى الدا اشىلادى، ما باۋيۇيدىڭ اتا مەكەنى حىبەي يۇيشيان اۋدانى لاڭياشانداعى بەس قاھارماننىڭ حيكاياسىن بەينەلەگەن ەرەكشە قاعاز ويمانى لياندۇيعا ۇسىندى...
داڭق بولمەسىندە قاق ورتادا قاسقايىپ تۇرعان ”بەس قاھارماننىڭ“ ءمۇسىنى، سارعايىپ كەتكەن كونە سۋرەت، ەگجەي - تەگجەيلى جازباشا جاندى بەينەلەۋلەر تۇگەلدەي سول ءبىر جىر ەتەرلىك حيكايانى اسەرلى جەتكىزىپ، جاتتىعۋ الاڭىنداعى وفيتسەر - جاۋىنگەرلەر وسى رۋحتى ۇرپاقتان - ۇرپاققا جەتكىزىپ، جاڭا ساپارعا ارشىندى قادام تاستادى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 22 - كۇنى گۋاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
