□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى لۋ فىڭباۋ
كونە بەينەسى جاڭاردى، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول قيىر - شەتتەرگە تۇتاستى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شينجياڭ ستەرەولدى ۇلكەن قاتىناس جۇيەسىن جاپپاي قالىپتاستىردى. بۇل كۇندەرى جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول ايماقتارعا، وبلىستارعا، قالالارعا دەيىن تولىق تۇتاستى، اۋەجاي سانى بۇكىل ەلدە ءبىرىنشى ورىنعا شىقتى، تەمىر جول ”جول تورىنىڭ ۇشى“ بولۋدان ”وڭىرلىك توراپ“ بولۋعا قاراي بۇرىلىس جاساۋدى جۇزەگە اسىردى. جوعارى ساپالى، ستەرەولدى، ءوزارا بايلانىسقان كەشەندى قاتىناستىڭ توركوزدەنگەن ارناسى جەدەل قالىپتاسىپ، مەملەكەت قاتىناس تورىنىڭ ”ۇشىندا“ تۇرعان شينجياڭ بىرتىندەپ ازيا - ەۆروپا قاتىناس توراپ ورتالىعى بولۋعا قاراي بۇرىلىس جاسادى.
قاتىناس نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسى قارىشتاپ دامىدى
6 - ايدىڭ 2 - كۇنى S21 التاي - ءۇرىمجى تاس جول قۇرىلىس نىسانىنىڭ قۇرىلىس باسىندا ءىرى تۇرپاتتى بۇرىككىش ماشينا شاعىل تاعان توسەپ، تاپتاۋىش ماشينا ىلەسە جەردى تاپتاپ، قاۋىرت قاربالاسقا ءتۇستى. جالپى ۇزىندىعى 342 كيلومەتر كەلەتىن وسى جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول جىل سوڭىندا سالىنىپ بولىپ، اۆتوكولىك قاتىنايدى.
التاي - ءۇرىمجى جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىندا قۇرىلىستىڭ ءساتتى ىلگەرىلەتىلۋى − شينجياڭنىڭ سوڭعى جىلداردا نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز ارتتىرۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شينجياڭنىڭ قاتىناس قۇرىلىسى تاريحتاعى قارجى قوسۋ كولەمى ەڭ زور، دامۋ قارقىنى ەڭ تەز، قۇرىلىس ساپاسى ورنىقتى جوعارىلاعان مەزگىلگە ءوتتى. شينجياڭ تاۋدان جول اشىپ، وزەن كەزىكسە كوپىر سالاتىن رۋحپەن، تەمىر جول، تاس جول، حالىقتىق اۆياتسيا نەگىزدىك قۇرىلعىلارى قۇرىلىسىن زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، امبەباپ قاتىناس - تاسىمال نەگىزدىك قۇرىلعىلارى تورىنىڭ ايبىندى جوباسى كۇن سايىن ايقىندالا ءتۇستى.
— تاس جول قۇرىلىسى قارقىندى دامىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى شينجياڭنىڭ تاس جول قۇرىلىسى بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن تەبىنمەن ىلگەرىلەتىلدى، تەك ”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە شينجياڭنىڭ قاتىناس تۇراقتى مۇلكىنە قوسقان قارجى سوماسى وتكەن 60 جىلداعىنىڭ جالپى جيىنتىعىنان اسىپ ءتۇسىپ، تاس جول تورىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 200 مىڭ كيلومەتردەن استى.
بۇل كۇندەرى شينجياڭ ءۇرىمجىنى ورتالىق ەتكەن، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدى، مەملەكەت تاس جولى نەگىزگى جەلىلەرىن نەگىزگى جۇلگە ەتكەن، جوڭعار جانە تارىم ەكى ۇلكەن ويپاتتى اينالعان ءارى كەسىپ وتكەن، ايماقتاردى، وبلىستاردى، قالالاردى، اۋدانداردى، اۋىلداردى جانە ەگىس الاڭدارىن، مال فەرمالارىن قامتىعان، شىعىستا گانسۋعا، چيڭحايعا تۇتاساتىن، وڭتۇستىكتە شيزاڭعا تۇتاساتىن، باتىستا ورتا ازيا، باتىس ازيا ەلدەرىنە تۇتاساتىن، سولتۇستىكتە موڭعۇلياعا جەتەتىن نەگىزگى جانە تارماق جەلى تاس جول قاتىناس تورىن قالىپتاستىردى.
— تەمىر جول قۇرىلىسى تەز قارقىن، ورنىقتى قاداممەن ىلگەرىلەتىلدى. شينجياڭ تەمىر جولى جوقتان بار بولىپ، جالاڭ جەلىدەن قوس جەلىگە اينالىپ، تەمىر جولدىڭ ورنالاسۋى ”一“ فورماسىنان، ”人“ فورماسىنان، ودان بۇگىنگى لانجوۋ - شينجياڭ جەلىسى، وڭتۇستىك شينجياڭ جەلىسى، ءۇرىمجى - جۇندۇڭ جەلىسى، جىڭ - قۇلجا - قورعاس جەلىسى، لانجوۋ - شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جولى سياقتىلاردى قامتىپ، ءۇش تاۋ، ەكى ويپاتتى اسىپ وتۋگە دەيىن شىت جاڭا جول تورى ورنالاسۋىن قالىپتاستىردى. 2019 - جىلى قاراماي - شاۋەشەك تەمىر جولى، بۇراتالا وبلىسىنىڭ تارماق جەلى تەمىر جولى سالىندى؛ 2020 - جىلى التاي - كوكتوعاي - جۇندۇڭ تەمىر جولى، گولمۋد - كۇشار تەمىر جولىنىڭ شينجياڭ بولىگى سالىنىپ، ىسكە قوسىلدى. تالاي جىلدىق قۇرىلىس ارقىلى شينجياڭ تەمىر جولىنىڭ پويەز قاتىناعان ۇزىندىعى 2011 - جىلعى 4336 كيلومەتردەن 2020 - جىلدىڭ سوڭىنداعى 7720.838 كيلومەترگە ارتتى.
— اۋەجاي قۇرىلىسى قارقىندى جۇرگىزىلدى. سوڭعى جىلدارى شينجياڭ كوپ تۇيىنگە ورنالاستىرىپ، اۋەجاي قۇرىلىسىن ۇزدىكسىز كەڭەيتتى. 2020 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن حالىقتىق اۋەجايلاردىڭ سانى 22گە جەتىپ، ەل ىشىندەگى اۋەجاي سانى ەڭ كوپ ولكە - رايونعا اينالدى.
ستەرەولدى ”قاتىناس شەڭبەرى“ جەدەل قالىپتاستى
سوڭعى جىلدارى شينجياڭ شينجياڭعا كىرىپ - شىعاتىن تەمىر جول، تاس جول ۇلكەن ارناسى قۇرىلىسىن بار كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭ ىشىندەگى تاس جول، تەمىر جول، حالىقتىق اۆياتسيا تورىن كەمەلدەندىرىپ، شەڭبەرشە ستەرەولدى ”قاتىناس شەڭبەرىنىڭ“ جەدەل قالىپتاسۋىن جەبەدى.
6 - اي كەلىسىمەن تاكلاماكان ءشولىنىڭ وڭتۇستىك جيەگىندە شىجىعان ىستىق پەن قۇمدى بوران تەمىر جول قۇرىلىسشىلارىنىڭ اياق الىسىن بوگەي المادى، حوتان - چارقىلىق تەمىر جولىنىڭ رەليس توسەۋ قۇرىلىس باسىندا رەليس توسەۋ ماشيناسى ءبىر بولىك بولات رەليستى توسەنىشكە ورنىقتى توسەدى، كەلەر جىلى اشىلىپ، ىسكە قوسىلۋىنا تەك ءبىر قادام عانا قالدى، سول كەزدە ءبىر ”قۇرىش الىپ ايداعار“ تاكلاماكان ءشولىن اينالىپ وتەدى.
بىلتىر 12 - ايدا التاي - كوكتوعاي - جۇندۇڭ تەمىر جولىنىڭ اشىلىپ، ىسكە قوسىلىپ، لانجوۋ - شينجياڭ تەمىر جولىمەن، كۇيتۇن - بەيتۇن تەمىر جولىمەن، ءۇرىمجى - جياڭجۇنمياۋ تەمىر جولىمەن بىرگە سولتۇستىك شينجياڭ تەمىر جولى اينالما جەلىسىن قالىپتاستىردى، بۇل شينجياڭ تەمىر جولىنىڭ شينجياڭ ىشىندەگى تۇڭعىش اينالما جەلىسى تورى، حوتان - چارقىلىق تەمىر جولى سالىنىپ بولعاندا، شينجياڭ تەمىر جولى وڭتۇستىك، سولتۇستىك شيىنجياڭ ەكى اينالما جەلىسىن قالىپتاستىرىپ، تەمىر جول قاتىناس شەڭبەرى قالىپتاسادى.
كەزەكتە جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول اينالما جەلى قالىپتاستىرماعانىمەن، مەملەكەت جانە ولكە تاس جولى نەگىزگى جەلىلەرى شينجياڭدا ”اينالا تۇتاساتىن“ بولادى. مەيلى تاكلاماكان ءشولىن اينالىپ ءوتسىن، الدە جوڭعار ويپاتىن اينالىپ ءوتسىن، مەملەكەت، ولكە يكەمدى تاس جولدارى ءبىر - بىرلەگەن بەكەم اينالىم قالىپتاستىردى ءارى ءجيى تورعا اينالىپ، شينجياڭدى توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىمەن تۇتاستىردى.
”مەملەكەت، ولكە تاس جولىن ايتار بولساق، تالاي جىل قۇرىلىس جۇرگىزۋدەن شينجياڭدا تۇتاسىپ بولدى“. اۆتونوميالى رايوندىق قاتىناس - تاسىمال مەڭگەرمەسىنىڭ ورىنباسار مەڭگەرمە باستىعى دارەجەلى كادرى جىڭ ميڭچۋاننىڭ ايتۋىنشا، كەزەكتە شينجياڭ مەملەكەت تاس جولى نەگىزگى جەلىسىن نەگىزگى جۇلگە ەتكەن، جوڭعار مەن تارىم ەكى ۇلكەن ويپاتتى اينالاتىن ءارى كەسىپ وتەتىن تاس جول قاتىناس تورىن قالىپتاستىرعان. ”بۇلت الەۋمەتتىك قاتىناسى“ شينجياڭنىڭ ءىشى - سىرتىندا اۆياتسيامەن بىرلەسىپ تاسىمالداۋ تورىن قالىپتاستىرىپ، شينجياڭدى دا اينالىپ شىقتى.
”شينجياڭ ءىشىن اينالدىرا تۇتاستىرۋ، شينجياڭعا كىرىپ - شىعۋدى تەزدەتۋ“ نىساناسىن كوزدەپ، 22 حالىقتىق اۋەجايعا سۇيەنىپ، شينجياڭ اۋەجايلارىنىڭ اۆياتسيا لەنيالارى ەڭ كوپ بولعاندا 300دەن اسىپ، ”ءۇرىمجى باتىس بولىك قاقپا توراپ اۋەجايىن ورتالىق ەتىپ، شينجياڭ ىشىندە تور قالىپتاستىرۋ، شىعىس پەن باتىسقا قانات جايۋ“ سىندى اۆياتسيالىق جەلى تورى ورنالاستىرۋى نەگىزىنەن قالىپتاستى. شينجياڭنىڭ شەڭبەرشە ستەرەولدى ”قاتىناس شەڭبەرى“ كۇن سايىن كەمەلدەنىپ، امبەباپ توراپتى تەتىك ەتىپ، تۇيىنگە تۇتاسۋ نەگىزىندە كوپ ءتۇرلى قاتىناس فورمالارى ءوزارا ۇشتاسىپ، جالعاسىپ، ”اتتاپ باسساڭ اتتانىپ، كوزدى اشىپ - جۇمعانشا جەتىپ باراتىن“ قاتىناس ارناسىن قالىپتاستىرىپ، بۇقارانىڭ ءجۇرىس - تۇرىسى بارعان سايىن قولايلىلاستى.
شينجياڭ ءىشىن اينالدىرا تۇتاستىرىپ، شينجياڭعا كىرىپ - شىعۋدى تەزدەتتى
”شەڭبەر قالىپتاستىرۋ“ نىساناسى جۇزەگە استى، ”تەزدەتۋ“ قىزمەتى دە جەدەل دايىندىقپەن ءجۇرىلىپ جاتىر.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شينجياڭنىڭ قاتىناس - تاسىمال تاراۋلارى مەملەكەت، ولكە جولدارىنىڭ دەڭگەيىن كوتەرىپ، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول سالىپ، وڭتۇستىك شينجياڭ مەن سولتۇستىك شينجياڭ اراسىنداعى، شينجياڭعا كىرىپ - شىعاتىن، شەكارادان كىرىپ - شىعاتىن جىلدام تاس جول تورىن تۇلعالاۋعا كۇش سالۋدا. 2020 - جىلدىڭ سوڭىنا جەتكەندە بۇكىل شينجياڭداعى جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدىڭ جالپى ۇزىندىعى 5500 كيلومەتردەن اسادى.
”بۇكىل شينجياڭداعى تاس جولداردى اينالدىرا تۇتاستىرىپ قانا قالماستان، تاعى تەزدەتۋ كەرەك. سوڭعى جىلدارى شينجياڭ تاس جول قۇرىلىس سەرپىنىن ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، جوڭعار ويپاتى مەن تارىم ويپاتىن اينالعان تاس جولداردى جاپپاي جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولعا وزگەرتۋدى ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتىپ، وڭتۇستىك، سولتۇستىك شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى (1 - دارەجەلى) تاس جولىنىڭ قوس اينالما جەلىسى بىرتىندەپ قالىپتاسۋدا“، - دەدى جىڭ ميڭچۋان.
سولتۇستىك شينجياڭ جونىنەن العاندا، G30 ليانيۇنگاڭ - قورعاس جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى، كۇيتۇن - التاي جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى جانە G216 جەلىسى كوكتوعاي - ۋسايۋان تاس جولى قولدانىسقا بەرىلدى، شينجياڭنىڭ جوڭعار ويپاتىن اينالعان جوعارى جىلدامدىقتى (1 - دارەجەلى) تاس جول شەڭبەرى نەگىزىنەن قالىپتاستى. 2021 - جىلى G216 جەلىسىنىڭ بەيتۇن - كوكتوعاي تاس جولى سالىنىپ بولادى، سول كەزدە جوڭعار ويپاتىنىڭ جوعارى جىلدامدىقتى (1 - دارەجەلى) تاس جولى ءبىر بەكەم اينالما قالىپتاستىرىپ، سولتۇستىك شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى (1 - دارەجەلى) تاس جول اينالما جەلىسى قالىپتاسادى.
وڭتۇستىك شينجياڭ دا وسىنداي، كەزەكتە لوپ - نيە - چارقىلىق باعىتىنداعى تاس جول مەن لوپنۇر - 35 - تۋان - چارقىلىق تاس جولى سالىنىپ جاتىر، جوسپارعا ساي جىل سوڭىنا دەيىن تۇتاستىرىلادى. سول كەزدە، تارىم ويپاتىن اينالعان جوعارى جىلدامدىقتى (1 - دارەجەلى) تاس جول شەڭبەرى قالىپتاسىپ، وڭتۇستىك شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى (1 - دارەجەلى) تاس جول اينالما جەلىسى تۇتاستىرىلادى.
شينجياڭ ءىشى اينالدىرا تۇتاستىرىلدى، شينجياڭعا كىرىپ - شىعۋدى تەزدەتتى. 2017 - جىلى G7 بەيجيڭ - شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى شينجياڭعا دەيىن سالىنىپ، شينجياڭدا G7 بەيجيڭ - شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى مەن G30 ليانيۇنگاڭ - قورعاس جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولى سىندى شينجياڭعا كىرىپ - شىعاتىن ەكى ۇلكەن ارنا قالىپتاستى. بيىل 6 - ايدىڭ سوڭىندا بەيجيڭ - شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىنىڭ ”ەڭ سوڭعى ءبىر كيلومەترى“ ۋتۇڭداچۋان - موري بولىگى سالىنىپ بولىپ، اۆتوكولىك قاتىنايدى.
كوپتەگەن اۋەجايلاردى نەگىز ەتىپ، شينجياڭنىڭ ءۇرىمجى حالىقارالىق اۋەجايىن وزەك ەتكەن ”شينجياڭ ىشىندە تور قالىپتاستىرۋ، شىعىس پەن باتىسقا قانات جايۋ، شىعىسپەن جالعاسىپ، باتىسقا شىعۋ“ سىندى اۆياتسيالىق جەلى تورى ارناسى نەگىزىنەن قالىپتاسىپ، ساياحاتشىلار شينجياڭعا جىلدام كىرىپ - شىعا الاتىن بولدى.
جىلدام تەمىر جول قاتىناس تورى قالىپتاستى. 2019 - جىلى شينجياڭ تەمىر جولىندا ”فۋشيڭحاۋ“ پويەزى قاتىناپ، ءۇرىمجىنى ورتالىق ەتكەن 4 ساعاتتىق جىلدام قاتىناس تورى قالىپتاستى. جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جولدىڭ ”جەر باۋىرلاپ ۇشاتىن“ ءداۋىردىڭ كەرەمەتى باستالدى. 2014 - جىلى لانجوۋ - شينجياڭ جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جولى ىسكە قوسىلىپ، ۇرىمجىدەن لانجوۋعا تاڭەرتەڭ شىعىپ، كەشتە جەتۋگە بولاتىن بولدى. بىلتىر 10 - ايدا ءۇرىمجىنىڭ شينجياڭنان شىعاتىن موتورلى ۆاگوندار قۇراماسى شىعىستا شي - انعا دەيىن ۇزارتىلدى، ەكى جەر اراسىنداعى موتورلى ۆاگوندار قۇراماسىنىڭ قاتىناۋ ۋاقىتى 13 ساعاتتان استام عانا بولىپ، شينجياڭ بۇكىل ەلدىڭ جوعارى جىلدامدىقتى تەمىر جول تورىمەن ىشكەرىلەي توعىستى.
جاسىل تاۋلار مەن مۇندالاپ، كۇرە جولدار كەمپىر قوساقتاي تارتىلدى. بۇگىنگى شينجياڭدا جوعارى جىلدامدىقتى تاس جول تورى جىلدام، ءجيى توقىلىپ، تەمىر جول تورى بىرتىندەپ اينالما جەلى قالىپتاستىردى، ”بۇلت الەۋمەتتىك قاتىناسى“ دۇنيە ءجۇزىنىڭ جەر - جەرىنە جۇلدىزشا اقتى، بۇرىن بولىپ كورىلمەگەن ءبىر قاتىناس - تاسىمال تورى توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنا تۇتاسىپ، قالا مەن اۋىل - قىستاقتاردى، جاعالاۋ مەن ىشكى قۇرلىقتى تۇتاستىرىپ، شينجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ پارمەندى تىرەگىنە اينالدى.
