تۋ يوۋيوۋ:
كوك جۋسان زاتى — جۇڭگوشا شيپاگەرلىك - ءدارى - دارمەكتىڭ الەمگە سيلاعان تارتۋى
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى حۋاڭ شياۋ
تۋ يوۋيوۋ قىزمەت ۇستىندە.□ شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
چاڭجياڭ وزەنىنىڭ وڭتۇستىگىندە جازعىتۇرىم كەزى، ءزاۋلىم اعاش قالقالاعان ءبىر كونە قورا - جايدىڭ بولماشى عانا جەرىنە ەگىلگەن سارباس ەرمەن سىتىرلاعان اق جاۋىننىڭ ءنار بەرۋىندە بارعان سايىن جاسىل تارتىپ وسە باستادى، سارباس ەرمەننىڭ جانىنداعى بويجەتكەن ءمۇسىنىنىڭ كوزىنە كۇلكى ءۇيىرىلىپ، كەلگەن - كەتكەن ساياحاتشىلارعا سارباس ەرمەنمەن بولعان عاجايىپ اڭگىمەسىنەن سىر شەرتىپ تۇرعانداي ەدى.
بۇل نيڭبو قالاسى حايشۋ رايونى كايميڭ كوشەسى 26 - نومىرگە جايعاسقان ياۋ اۋلەتىنىڭ قورا - جايىنداعى ءبىر كورىنىس ەدى، ياۋ اۋلەتىنىڭ قورا - جايى بۇرىن تۋ يوۋيوۋدىڭ ناعاشى اتاسى ياۋ يۇڭباي مەن ناعاشى اعاسى ياۋ چيڭساننىڭ تۇرارجايى ەدى، تۋ يوۋيوۋ بالا كەزىندە اكە - شەشەسىمەن بىرگە 10 جىل بويى وسىندا تۇرعان ەدى. بيىل 5 - ايدىڭ 1 - كۇنى جوندەلگەننەن كەيىنگى ياۋ اۋلەتىنىڭ قورا - جايى تۋ يوۋيوۋدىڭ بۇرىنعى تۇراعى كورمە سارايى رەتىندە شىت جاڭا بەينەسىمەن جۇرتشىلىققا سىناق رەتىندە اشىق ۇستالدى.
تۋ يوۋيوۋ جۇڭگو جۇڭگوشا شيپاگەرلىك عىلىم اكادەمياسىنىڭ ومىرلىك اعا زەرتتەرمەنى، مەملەكەتتىك ەڭ جوعارى عىلىم - تەحنيكا سيلىعىنىڭ يەگەرى، نوبەل فيزيولوگيا نەمەسە مەديتسينا سيلىعىنىڭ يەگەرى. 60 نەشە جىلدان بەرى ول جۇڭگوشا شيپاگەرلىك دارى - دارمەكتەرىن زەرتتەۋ امالياتىن توقتاتقان ەمەس.
2015 - جىلى 10 - ايدىڭ 5 - كۇنى شۆەتسيا كارولين مەديتسينا شۋەيۋانى نوبەل فيزيولوگيا نەمەسە مەديتسينا سيلىعىنىڭ تۋ يوۋيوۋعا، سونداي - اق تاعى باسقا 2 عالىمعا بەرىلگەندىگىن جاريالاپ، ولاردىڭ پارازيت قۇرت اۋرۋلارىن ەمدەۋ، زەرتتەۋ جاعىندا قول جەتكىزگەن جەتىستىكتەرىن ماراپاتتادى.
بۇل جۇڭگو مەديتسينا سالاسىنىڭ قازىرگە دەيىنگى ەڭ جوعارى سيلىعى، سونداي - اق جۇڭگوشا شيپاگەرلىك - ءدارى - دارمەك جەتىستىكتەرىندە قول جەتكىزگەن ەڭ جوعارى سيلىق ءتۇرى. تۋ يوۋيوۋ بىلاي دەدى: ”كوك جۋسان زاتى ادامزاتتىڭ بەزگەك اۋرۋلارىن باعىندىرۋ جولىندا باسقان كىشكەنە قادامى، جۇڭگونىڭ ءداستۇرلى ءدارى - دارمەگىنىڭ دۇنيە جۇزىنە ۇسىنعان ءبىر تارتۋى“.
20 - عاسىردىڭ 60 - جىلدارىندا حلوروحيننىڭ بەزگەك اۋرۋىنا قارسىلىق كۇشى جويىلىپ، ادامزات بەزگەك اۋرۋىنىڭ الاپاتىنا ابدەن ۇشىراعان جاعدايدا جۇڭگوشا شيپاگەرلىك زەرتتەۋ اكادەمياسىنىڭ جۇڭگوشا ءدارى - دارمەك زەرتتەۋ ورنىنىڭ پراكتيكانت زەرتتەۋشىسى بولعان تۋ يوۋيوۋ 1969 - جىلى مەملەكەتتىك بەزگەك اۋرۋىنان ساقتانۋ جانە ونى ەمدەۋ نىسانى ”523“ جونىنەن كەڭسەدە بەزگەك اۋرۋىنا قارسى تۇرۋدى زەرتتەۋ جاپالى مىندەتىن قابىلدايدى. تۋ يوۋيوۋ جۇڭگوشا ءدارى - دارمەكپەن بەزگەك اۋرۋىنا قارسى تۇرۋ گرۋپپاسىنىڭ باستىقتىعىنا تاعايىندالادى، سودان باستاپ جۇڭگوشا ءدارى - دارمەكپەن بەزگەك اۋرۋىنا قارسى تۇرۋعا مىقتاپ بايلانادى.
سول كەزدەگى عىلمي زەرتتەۋ اسپاپتارى ءبىرشاما كونە، عىلمي زەرتتەۋ دەڭگەيى دە حالىقارالىق وزىق دەڭگەيگە جەتۋى مۇمكىن بولماعاندىقتان، كوپتەگەن ادام بۇل مىندەتتى ورىندالا قويمايدى دەپ ويلاعان. تەك تۋ يوۋيوۋ عانا باتىلدىقپەن:”ورىندالادى - ورىندالمايدى دەگەن ءسوز جوق، تەك تاباندىلىقپەن ىستەۋدى قالاۋ - قالاماۋدا عانا تۇر“، - دەيدى.
جۇڭگوشا شيپاگەرلىك - ءدارى - دارمەك ارعى زامان كىتاپتارىن رەتتەستىرۋ، ايگىلى ساقا جۇڭگوشا شيپاگەرلىك شيپاگەرلەرىنەن ءمان - جايدى ۇعىسۋ ارقىلى ول بەزگەك اۋرۋىن ەمدەۋدىڭ 640 نەشە ءتۇرلى جۇڭگوشا شيپاگەرلىك دارىلەرى رەتسەبىنىڭ قۇپيا شيپالى ەمىن جينايدى. كوك جۋساندى ايىرۋ سىناق ءدارىسىنىڭ ونىمدىلىگى تۇراقتانا قويماعان جاعدايدا شىعىس جين داۋىرىندەگى گى حۇڭنىڭ «توتەنشە جاعدايلارعا ارنالعان رەتسەپتەر قولدانباسى» كوك جۋساننىڭ بەزگەكتى توسۋى تۋرالى جازعان ”ءبىر ۋىس كوك جۋساندى 2 ليتر سۋعا ءبورتتىرىپ، شىرىنىن سىعىپ الىپ، تاۋىسىپ ءىشۋ كەرەك“ دەگەن ەستەلىگى تۋ يوۋيوۋعا شابىت بەرەدى.
قايناۋ نۇكتەسى تومەن ەرىتكىش ارقىلى ايىرۋ ءتاسىلىن قولدانۋ ارقىلى كوك جۋساننىڭ بەزگەككە قارسى تۇرۋ قۇرامىن جيناپ، تۋ يوۋيوۋ ۇجىمى اقىرى 1972 - جىلى كوك جۋسان زاتىن بايقايدى. دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ تولىقسىز ساناعىنا قاراعاندا، كوك جۋسان زاتى 1 - قاتارداعى بەزگەككە قارسى تۇرۋ ءدارىسى رەتىندە، بۇكىل دۇنيە جۇزىندە ميلليونداعان ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقارىپ، جىلىنا 100 ميلليونداعان ناۋقاستى اۋرۋدان ايىقتىردى.
كوك جۋسان زاتىن بايقاعاننان كەيىن، تۋ يوۋيوۋ كوك جۋسان زاتىن وزەك ەتكەن بەزگەك اۋرۋىنا قارسى تۇرۋ ءدارىسىن ۇزدىكسىز ىشكەرىلەي زەرتتەيدى، 2019 - جىلى 6 - ايدا تۋ يوۋيوۋدىڭ زەرتتەۋ ۇجىمى كوپ جىل قامال الۋ ارقىلى كوك جۋسان زاتىنىڭ ”بەزگەك اۋرۋىنا قارسى تۇرۋ مەحانيزمىن زەرتتەۋ“، ”دارىگە قارسىلىق سيپاتىنىڭ قالىپتاسۋ سەبەبى“، ”ەمدەۋ ءتاسىلىن رەتتەۋ“ سياقتى جاقتاردا تىڭ ناتيجەلەرگە قول جەتكىزىپ، ”كوك جۋسان زاتىنىڭ دارىلىك قۋاتىنا قارسىلىق سيپات قالىپتاسۋ“ قيىن ماسەلەسىنە توتەپ بەرۋدىڭ شىنايى اتقارىلارلىق ەمدەۋ جوباسىن العا قويدى ءارى ”كوك جۋسان زاتىنىڭ قىزىل جەگى سياقتى شيپا بولاتىن اۋرۋلاردى ەمدەۋ“، ”ءداستۇرلى جۇڭي دارىگەرلىك - شيپاگەرلىك عىلمي زەرتتەۋ ەڭبەكتەرىن سىرتقا شىعارۋ“ سياقتى جاقتاردا تىڭ ىلگەرىلەۋشىلىكتەرگە قول جەتكىزىپ، دۇنيە جۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ جانە ەل ءىشى - سىرتىنداعى بەدەلدى مامانداردىڭ ايرىقشا مويىنداۋىنا يە بولدى.
”جۇڭگوشا ءدارى - دارمەك ءىلىمى ۇلى اسىل قازىنا، كوك جۋسان زاتى ءدال وسى اسىل قازىنادان بايقالعان. بولاشاقتا ءبىز كوك جۋسان زاتىن تۇبەگەيلى زەرتتەپ، دەيسسەرتاتسيانى دارىگە اينالدىرىپ، دارىمەن اۋرۋدى ەمدەۋگە بولاتىن ەتىپ، كوك جۋسان زاتىنىڭ ادامزاتقا ءتىپتى جاقسى يگىلىك جاراتۋىنا مۇمكىندىك جاسايمىز“، - دەدى تۋ يوۋيوۋ.
كورمە سارايىندا ناقتى جازۋ، سۋرەت، بەينە ەكران ماتەريالدارى، سونداي - اق قۇندى زاتتار تۋ يوۋيوۋدىڭ ىزگى ىستەرىن جاندى بەينەلەپ تۇر، ونىڭ نەشە 10 جىلدى ءبىر كۇنگىدەي وتكىزىپ، عىلىم ءۇشىن ۇلەس قوسقان ۇلى رۋحىن اسقاقتاتۋمەن قاتار، جاڭا بۋىن جاستارعا شابىت بەرۋدە.
عىلىمعا بەرىلىپ، شيپاگەرلىككە قاراي جول الدى. وتاننىڭ شيپاگەرلىك - دارىگەرلىك عىلىمىنا تالپىنىسى مەن ىزدەنىسى تۋ يوۋيوۋدىڭ باستان - اياق وزگەرمەگەن ومىرلىك تالعامى. ال اۋىلى نيڭبودا ونىڭ بالعىن شاعى مەن بالالىق شاعىنداعى اۋىلعا دەگەن قيماس سەزىمى قالدى.
”كورمە سارايى ءتىپتى دە كوپ جاڭا، كونە نيڭبولىقتاردىڭ تۋ يوۋيوۋدى تۇسىنۋىنە مۇمكىندىك جاساپ، اۋىلعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىگىن جانە اتا مەكەن جونىندەگى سەنىمدەرىن نىعايتتى؛ سونداي - اق عىلىمدى قاستەرلەۋ، بىلىمگە قۇرمەت ەتۋ قوعامدىق رايىنىڭ تۋ يوۋيوۋدىڭ اتا مەكەنىندە اناعۇرلىم قويۋلاسۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، مەملەكەتتىڭ عىلىم ىستەرىنە ۇلەس قوسۋدى قالايتىن ءتىپتى كوپ جاستى شابىتتاندىردى“، - دەدى كونە تۇراق كورمە سارايى تۇرعان حايشۋ رايونى جياڭشيا ءمالىسى پارتيا قىزمەت كوميتەتى ۇگىت، بىرلىكساپ مۇشەسى ۋاڭ يۋانچۇن.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 5 - ايدىڭ 31 - كۇنى حاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
