جۇڭحۋا ءۇشىن وتكەن ومىرىمە وكىنبەيمىن

ما حايدى:

جۇڭحۋا ءۇشىن وتكەن ومىرىمە وكىنبەيمىن

□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى شۇي شياۋچيڭ

ما حايدىنىڭ سۋرەتى. □ سۋرەتتى شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان

　　شاڭحاي قالاسى جيۋجياڭ جولى 111 - نومىرگە ورنالاسقان دالۋ بانكەسىنىڭ كونە تۇراعىندا شاڭحاي قالاسى حالىق ۇكىمەتى بەرگەن ”تاڭداۋلى تاريحي قۇرىلىس“ بەلگىسى ىلىنگەن، وعان ۇنەمى ادەبيەت - تاريح اۋەسكەرلەرى كەلىپ ەكسكۋرسيالاپ تۇرادى. 20 - عاسىردىڭ 30 - جىلدارىندا بۇل بانكە عيماراتىنىڭ ىشىندە ءبىر جەكە ەمحانا بولعان، ەمحانانى قۇرعان سەرىكتەسۋشىلەردىڭ ءبىرى ما حايدى دارىگەر.

　　ما حايدى، اسىلگى ەسىمى جورج حاتەم، 1910 - جىلى امەريكادا تۋعان، ارعى تەگى ليۆاندىق.

　　1933 - جىلى ما حايدى ەۆروپادا مەديتسينا دوكتورى عىلمي اتاعىن العان سوڭ، شاڭحايعا كەلىپ شىعىستاعى ىستىق بەلدەۋلىك اۋرۋلار جونىندە تەكسەرۋ جۇرگىزەدى. ول جۇڭگو توپىراعىنا قادام باسقان ساتتە، ونىڭ تاعدىرى باسقا ارناعا بۇرىلادى.

　　1934 - جىلى كۇزدە ما حايدى ءساتى ءتۇسىپ سۇڭ چيڭليڭمەن تانىسادى، ونىڭ ىنتالاندىرۋىندا ما حايدى شەتەلدىك العاباسار قايراتكەرلەردەن قۇرالعان ماركسيزمدى ۇيرەنۋ گرۋپپاسىنا قاتىناسادى. ۇيرەنۋ گرۋپپاسىندا سمەدلەي، رەۋي اللەي قاتارلى تانىمال قايراتكەرلەر بار ەدى. دالۋ بانكە عيماراتىنىڭ ىشىندەگى ەمحانا ءبىر مەزەت ۇيرەنۋ، بايلانىس جاساۋ تۇيىندەرىنىڭ بىرىنە اينالادى، سۇڭ چيڭليڭ تاعى بۇل جەردى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى استىرتىن پارتيا ۇيىمىنىڭ بايلانىس جاسايتىن، جيىن اشاتىن جەرى ەتىپ ورنالاستىرىپ بەرەدى.

　　1936 - جىلى ماركسيزم يدەياسىنان ءتالىم العان ما حايدى «شاڭحاي حرومداۋ كاسىبى جۇمىسشىلارىنىڭ گيگيەناسى تۋرالى زەرتتەۋدى» جازۋعا جانە اشىق جاريالاۋعا ات سالىسادى. سول جىلى ول شاڭحايدان اتتانىپ شي - انعا بارىپ، سوڭىندا سولتۇستىك شانشيگە جەتەدى، ونىمەن ساپارلاس بولعان تاعى ءبىر ادام كەيىن «قىزىل جۇلدىز جۇڭگونى نۇرلاندىردىنى» جازعان امەريكالىق ايگىلى ءتىلشى ەدىگار سنوۋ ەدى.

　　سولتۇستىك شانشيدە ما حايدى ءوزىنىڭ مەديتسينا جاعىنداعى ارتىقشىلىعىن ساۋلەلەندىرىپ، ەمدەۋ - دەنساۋلىق ساقتاۋ سومكەسىن اسىنىپ اجالعا اراشاشى، جارالىعا مەدەت بولادى، سونداي - اق جۇڭگونى قورعاۋ وداعىنىڭ يان - اندا تۇراتىن ۋاكىلى رەتىندە، سۇڭ چيڭليڭگە سول جەرگە قاجەتتى مەديتسينالىق زاتتىق ماتەريالدار بايانداماسىن تاپسىرۋعا جاۋاپتى بولادى ءارى زاتتىق ماتەريالداردى قابىلداۋ جانە ءبولۋ جۇمىسىنا ات سالىسادى.

　　1937 - جىلى ما حايدى يان - اندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى. تاعى سول جىلى ول ءوزىنىڭ جورج حاتەم دەگەن اتىن جۇڭگوشا ”ما حايدى“دەپ وزگەرتەدى. ول كوزى تىرىسىندە سولتۇستىك شانشيدەگى كۇندەرىن ەسكە الىپ، ءوزىن ءدال سول جەردە ”توڭكەرىسكە جان اشىر ادامنان حالىقتى ازات ەتۋ سوعىسى ءۇشىن كۇرەسەتىن جاۋىنگەرگە اينالدىم“ دەپ ساناعان ەدى.

　　وسىلايشا ما حايدى باستان - اياق جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ توڭكەرىس قادامىنا ءجىتى ىلەسىپ وتىردى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن، ما حايدى جۇڭگو ازاماتتىعىن الادى، 1950 - جىلى ول جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسى دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ اقىلشىسى بولىپ تاعايىندالىپ، جاڭا جۇڭگونىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ىستەرىن اشۋعا جانە قۇرۋعا ارالاسادى.

　　ما حايدى بۇكىل مەملەكەت كولەمىندەگى جىنىس اۋرۋلارى مەن الاپەس اۋرۋىنىڭ الدىن الۋ جانە ونى ەمدەۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىنا كۇش سالىپ، حالىقارا مويىنداعان ناتيجەگە قول جەتكىزدى.

　　ول الاپەس اۋرۋىن جويۋدى كۇرەس نىساناسى ەتەدى. جۇڭگونىڭ شەكارا، شالعاي وڭىرلەرىندەگى از ۇلتتاردىڭ اراسىندا الاپەس اۋرۋىمەن اۋىرعان ءبىرتالاي ناۋقاستاردىڭ بار ەكەنىن بىلگەن ول ۇزاق جول ءجۇرىپ، تاۋداعى ەلدى مەكەندەرگە، ساحاراعا بارىپ اۋرۋدىڭ الدىن الۋ جانە ونى ەمدەۋ بىلىمدەرىن ۇگىتتەيدى، ونىڭ قولىمەن نەشە 10 مىڭ ناۋقاس ەمدەلىپ جازىلادى. اۋرۋلارعا جاپپاي تەكسەرۋ جۇرگىزگەندە، ول ءوزى تىكەلەي ىستەپ كورسەتىپ، جانىنداعى مەديتسينالىق قىزمەتكەرلەرگە الدىمەن ونىڭ ءوز بىلەگىنەن قان العىزىپ، بۇقارانىڭ كۇمان - كۇدىگىن سەيىلتەدى.

　　حالىقارالىق بارىس - كەلىس بارىسىندا ما حايدى ءوز باسىنان كەشكەندەرىن جانە كورگەن، ەستىگەندەرىن نەگىزگە الىپ، جاڭا جۇڭگونىڭ ۇلى جەتىستىكتەرىن جاندى تۇردە تانىستىرادى. «جۇڭگو قۇرىلىسى» جۋرنالىنىڭ اعىلشىن تىلىندەگى باسىلىمىندا ما حايدى كەزىندە «امەريكادا تۋىپ، جۇڭگودا ءوستىم»، «جۇڭگوداعى جاڭا ءومىر، امەريكاعا قايتا ساپار» سياقتى ماقالالار جازىپ، دۇنيە جۇزىنە شىنايى جۇڭگونى تانىستىرادى.

　　ءومىرىنىڭ سوڭعى كەزىندە راكقا شالدىقسا دا ما حايدى كۇندەلىكتى ناۋقاس كورۋگە تاباندى بولىپ، ناۋقاستارعا قىزمەت ەتۋدى ءبىرىنشى ورىنعا قويادى. 1988 - جىلى 10 - ايدا ول بەيجيڭدە قايتىس بولادى. سول جىلى 5 - ايدا ول تاعى الاپەس اۋرۋىنىڭ الدىن الۋ جانە ونى ەمدەۋ قىزمەتى تۋرالى ءماجىلىستى ءوز ۇيىندە اشقان، بۇل ونىڭ كوزى تىرىسىندە قاتىناسقان ەڭ سوڭعى جيىنى ەدى.

　　ول كەزىندە ءوز ءومىرى جونىندە تولعانىپ بىلاي دەگەن ەدى: ”ءبىر ادام جەر باسىپ ءومىر سۇرەدى ەكەن، قالايدا بىرەر ىستەر تىندىرۋى قاجەت. مەن جۇڭگونىڭ توڭكەرىسى ءۇشىن ءبىراز جۇمىستار ىستەدىم، ولسەم دە وكىنبەيمىن“.

　　ما حايدىعا ”ەڭ ارداقتى كۇرەسكەر“، ”جاڭا جۇڭگونىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ ىستەرىنىڭ اتويشىسى“ سياقتى داڭقتى اتاقتار بەرىلگەن، ”جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى جۇڭگونى اسەرلەندىرگەن 100 تۇلعا“ بولىپ باعالانعان.

　　سوڭعى جىلدارى ما حايدى توڭكەرىستىك ءومىرىن باستاعان شاڭحايدا كورمەگە قاتىناسۋ سياقتى تاسىلدەرمەن وسىناۋ ەگەي ينتەرناتسيوناليزم جاۋىنگەرىن، جاڭا جۇڭگو دەنساۋلىق ساقتاۋ ىستەرىنىڭ اتويشىسىن ساعىنا ەسكە الاتىنداردىڭ قاتارى بارعان سايىن كوبەيۋدە.

　　(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 2 - كۇنى شاڭحايدان بەرگەن حابارى)