18 ”قىزىل بارماق تابىنان“ تۋىنداعان ”كەرەمەت“
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى چىن نو
1981- جىلى ءبىر ءبولىم ”جاپپاي كوتەرمەگە الۋشىلاردىڭ“ باستاماشىلارى شوپپەن جابىلعان شارۋا ءۇيىنىڭ الدىندا تۇسكەن توپتىق سۋرەت ( ماتەريال سۋرەت). □ سۋرەتتى شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
جازعى جين - تەرىن كەز، انحۇي ولكەسى چۋجوۋ قالاسى فىڭياڭ اۋدانى شياۋگاڭ قىستاعىنداعى جوعارى ولشەمدى ەگىس اتىزىنداعى ءبيداي ماساعى التىنداي جارقىرايدى، وقتاي ءتۇزۋ كەڭ جولدا جۇك اۆتوكولىگى، ەگىس ماشينالارى توقتاۋسىز قايشالىسادى، سامالاداي انحۇي ۇلگىسىندەگى شاعىن عيماراتتار اراسىنداعى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ بانكەسى جاڭا عانا ماڭدايشالىق اسىپ، قاريدارلاردىڭ اياعى ۇزىلمەدى.
شياۋگاڭ، تاريح وقۋلىعىنا جازىلعان وسى قىستاق تاعى ءبىر جىلعى مول ءونىمدى قارسى الدى. ونىڭ بۇگىنگى تاڭداعى كورىنىسىنە ادامنىڭ ويى جەتپەيتىن ەدى: 40 نەشە جىلدىڭ الدىندا بۇل قىستاق استىقتا قايتا ساتىپ بەرۋگە سۇيەنەتىن، اقشادا كومەك قاراجاتقا سۇيەنەتىن، وندىرىستە قارىز اقشا الۋعا سۇيەنەتىن ”ۇشتە سۇيەنەتىن قىستاق” بولاتىن. تاۋلى قىستاقتاعى زور وزگەرىستى سول جىلدارداعى 18 ەگىنشىنىڭ ”قىزىل بارماق تابىنان“ باستاپ ايتۋعا تۋرا كەلەدى.
1978 - جىلى انحۇي 100 جىلدا كەزدەسپەيتىن قۋاڭشىلىق اپاتىنا ۇشىرايدى. اتىزدار جارىلىپ، جەر ەگۋسىز قالادى، شارۋالاردىڭ سىرتقا شىعىپ قايىر تىلەپ كەتكەندەرى سان - ساناقسىز. ”ءوندىرىستى وتباسىلارىنا كوتەرمەگە بەرۋگە جول قويمايتىن، اتىزدى ءبولىپ جەكە پايدالانۋعا جول قويمايتىن“ سول جىلداردا جۇمىستا ”دۇرمەككە ىلەسۋ“، ”تايقازان تاماعىن“ ءبولىسۋ شارۋالاردىڭ ءوندىرىس بەلسەندىلىگىن اۋىر مۇقالتىپ، ءبىر جىلدا تاپقان ەڭبەك ءنومىرى 100گە تارتا جىڭ استىق بولىسىنە عانا جەتەتىن ەدى.
اشتىقتان جۇرەگى شايلىققان شياۋگاڭدىقتار تويا تاماقتانۋ ءۇشىن، ءسوز جوق، اتىزدى ءبولىپ جەكە پايدالانۋ كەرەكتىگىن انىق بىلەتىن! 1978 - جىلى قىستىڭ كەشىندە شياۋگاڭ قىستاعىنداعى ءبىر توزىعى جەتكەن كونە ءشوپ كۇركەدە 18 ەگىنشى بالالارىن وزگەلەرگە اماناتتاپ، وداق بولۋعا انت ەتىپ، ”قۇپيا كەلىسىمگە“ كەلىپ، قىزىل بارماق تابىن باسادى.
”ءبىز اتىزدى وتباسىلارىنا ءبولىپ، ءار وتباسىنىڭ يەسى قول قويىپ تاڭبا باسادى، الدا ىستەي السا، ءار وتباسى تۇتاس جىلدا جوعارىعا تاپسىراتىن نورماعا جانە سالىق استىعىن ورىنداۋعا كەپىلدىك بەرىپ، ەندى قايتىپ مەملەكەتتەن اقشا، استىق سۇرامايدى. ەگەر قولدان كەلمەسە، ءبىز كادرلار تۇرمەگە وتىرىپ باسىمىز كەتسە دە پەيىلمىز، گوڭشى مۇشەلەرى دە بالالارىمىزدى 18 جاسقا دەيىن اسىراۋعا كەپىلدىك ەتتى“.
وسى ”ءولىم مەن ءومىر كەلىسىمى“ رەفورما جاساپ، ەسىك اشۋدىڭ قۇندى مادەني مۇراسىنا اينالدى، قازىر مەملەكەتتىك مۇراجايعا كورمەگە قويىلدى. ”جاپپاي كوتەرمەگە الىپ“ ىستەۋدى اتقارعان سوڭ، 1979 - جىلى شياۋگاڭ ءوندىرىس اترەتى ءمول ءونىم الىپ، استىق جالپى ءونىم مولشەرى 1955 - جىلدان 1970 - جىلعا دەيىنگى جالپى ءونىم مولشەرىنىڭ جيىنتىعىنا بارابار كەلدى.
18 قىزىل بارماق تابى ءونىمدى وتباسىلارىنا بىرلەستىرىپ كوتەرمەگە بەرۋ جاۋاپكەرشىلىك ءتۇزىمىنىڭ ورناتىلۋىنا تۇرتكى بولىپ، ەڭ سوڭىندا ەلىمىز اۋىل - قىستاقتارىنىڭ نەگىزگى شارۋاشىلىق ءتۇزىمى دەڭگەيىنە كوتەرىلىپ، ”كولەمى ەڭ زور، دەڭگەيى ەڭ جوعارى“ حالىق گۇڭشىسى جۇيەسىن تۇبەگەيلى تالقانداپ، اۋىل - قىستاقتىڭ ءوندىرگىش كۇشىن ازات ەتىپ، ەلىمىز اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋىنداعى ۇزاق مەزگىلدىك كەمشىل كۇيدەن اتتاپ ءوتىپ، شارۋالاردىڭ ىشەر اس، كيەر كيىم ماسەلەسىن شەشتى.
يان حۇڭچاڭ، يان جينچاڭ، گۋان يوۋجياڭ، يان ليحۋا... سول جىلدارى ”ءوز باسى مەن ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ جانىن جالداپ“ ”جاپپاي كوتەرمەگە الىپ“ ىستەگەن 18 ەگىنشىنىڭ قازىر 10ى عانا قالدى، كوبىنىڭ جاسى 70تەن استى.
”جينچاڭ اسحاناسىنىڭ“ ەسىك الدىنداعى سافادا وتىرىپ، جان شوشىرلىق وتكەن ءىس جايلى ءسوز بولعاندا، 80گە تاياپ قالعان يان جينچاڭنىڭ قوس جانارى جايناپ كەتتى. جينچاڭ اسحاناسى يان كاريانىڭ اشقان شارۋالار شاتتىعى ساياجايى، جىلدىق كىرىسى 100 مىڭ يۋاننان اسادى. تالاي جىلدىڭ الدىندا ول سول جىلدارى حاۋىپ - قاتەرگە قاراماي ءبولىپ العان 30 نەشە مۋ جەرىن اينالىمعا سالىپ، بالالارىمەن بىرگە قايتا ”شارۋاشىلىق قۇردى“: شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن، ەرەن بازار اشتى، اۋىل - قىستاق ساياحاتىن دامىتتى...
ءداۋىردىڭ وزگەرىسىنە ىلەسە، شياۋگاڭدىقتار رەفورمانىڭ بار جۇمىستى ءبىر - اق جولدا تىندىرۋ ەمەس ەكەندىگىن بايقايدى، ءسوز جوق، ”رەفورما جاساۋدا جاڭالىق اشۋ، وزگەلەردىڭ ىستەۋگە باتىلى بارمايتىن ىستەردى الدىمەن ىستەۋدەي“ شياۋگاڭدىقتار رۋحىن ۇزدىكسىز جالعاستىرىپ، ساۋلەلەندىرىپ، جاڭا وزگەرىستەرگە، جاڭا ماسەلەلەرگە ءدوپ كەلگەندە قامال الىپ، قيىندىقتاردى جەڭىپ، قامال بۇزىپ، وتكەلدەردەن ءوتتى. شياۋگاڭ قىستاعى ىلگەرىندى - كەيىندى انحۇي ولكەسىندە اۋىل - قىستاق سالىق رەفورماسىن، جەر ۇقىعىن تۇراقتاندىرۋ تىركەۋ كۋالىگىن بەرۋ سىناق ءتۇيىنى، كوللەكتيۆ مال - مۇلىك جارنا سەلبەستىك ءتۇزىمى رەفورماسى، ”ءۇش وزگەرتۋ“ (بايلىقتى مالىك - مۇلىككە وزگەرتۋ، قارجىنى جارنا اقشاسىنا وزگەرتۋ، شارۋالاردى جارناگەرگە وزگەرتۋ) رەفورماسى سياقتىلاردى ەڭ الدىمەن اتقارىپ، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ ”وتباسى سايىن اتىزدى كوتەرمەگە الۋدان“ قىستاق كوللەكتيۆ مال - مۇلكى بويىنشا ”بارلىق ادام جارنا ۇستاۋدى“ جۇزەگە اسىرۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
فۋجيان پانپان توبى، بەيجيڭ ىنيۋان سەرىكتەستىگى، حيلۇڭجياڭ بەيداحۋاڭ تىڭ يگەرۋ توبى، انحۇي تىڭ يگەرۋ توبى... رەفورمانىڭ ۇزدىكسىز تەرەڭدەۋىنە، سەلبەستىك كولەمىنىڭ كەڭەيۋىنە ىلەسە، شياۋگاڭ قىستاعىنىڭ كوللەكتيۆ ەكونوميكاسىنىڭ قاينارى ۇزدىكسىز كەڭەيىپ، كىرىسى دە ۇزدىكسىز جاقسارا ءتۇستى. 2016 - جىلدان 2020 - جىلعا دەيىن شياۋگاڭ قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 16 مىڭ 169 يۋاننان 27 مىڭ 600 يۋانعا كوتەرىلىپ، قىستاق كوللەكتيۆىنىڭ ەكونوميكالىق كىرىسى 6 ميلليون 800 مىڭ يۋاننان 11 ميلليون 600 مىڭ يۋانعا ارتتى.
”اعا بۋىنداردىڭ جاپپاي كوتەرمەگە الىپ ىستەۋى وندىرگىش كۇشتەردى ازات ەتىپ، رەفورما جاساۋ تولقىنىن كوتەردى، ال ءبىزشى؟“ − ”شياۋگاڭ جاستار شارۋاشىلىق قۇرۋ اۋىس - كۇيىس جاساۋ“ ءۇنحات توبىندا ۇنەمى وسىلاي تالقى جۇرگىزەدى.
وسى ءۇنحات توبىندا 18 ”جاڭا باستاماشى بار“ − شياۋگاڭ جاستار شارۋاشىلىق قۇرۋ جۇلدىزى، تاعى سوناۋ شالعايداعى شاڭحاي، بەيجيڭ سياقتى جەرلەردە قىزمەت ىستەيتىن وزىندىك ويى بار جاستار.
شياۋگاڭ قىستاعى پارتكومىنىڭ ورىنباسار شۋجيى يان يۇيشان دوستار توبىنداعىلاردىڭ ءبىرى، ول ”جاپپاي كوتەرمەگە الىپ ىستەۋدىڭ“ باستاماشىسى يان حۇڭچاڭنىڭ ۇلى. سىرتتا تالاي جىل قۇلشىنا جۇمىس ىستەگەن سوڭ، 2014 - جىلى كىرىسى قوماقتى قىزمەتىن تاستاپ، بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن اۋىلىن دامىتۋعا كىرىستى. ونىڭ قوناق بولمەسىندە ءبىر شاعىن اق دوسكا بار، شياۋگاڭنىڭ دامۋىنا ساياتىن كەيبىر ”قۇندى اقىلداردى“ جازىپ قويادى.
”اعا بۋىنداردى ەسكە الۋدىڭ ەڭ جاقسى ءتاسىلى ۇزدىكسىز رەفورما جاساۋ“. يان يۇيشان تىلشىگە سول جىلدارداعى ”كەرەمەتتىڭ“ قازىر ءالى دە جاڭعىرىپ تۇرعاندىعىن ايتتى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 4 - كۇنى حىفەيدەن بەرگەن حابارى)
