□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى چىن چياڭۋي، لۋ فىڭباۋ
كەڭساي ۇلكەن كوپىرى (6 - ايدىڭ 15 - كۇنى ۇشقىش اپپاراتپەن تۇسىرىلگەن). □ سۋرەتتى انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى جوۋ پىڭ تۇسىرگەن
6 - ايدىڭ 15 - كۇنى تۇستەن كەيىن انار بۇلت/ شينجياڭ گازەتىنىڭ جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارلاۋ توبى ليانيۇنگاڭ - قورعاس جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىن (G30) بويلاپ ۇزدىكسىز باتىسقا تارتتى. قورعاسقا بارار جولدا جالپىلىق اقپارات قۇرالدارى حابارلاۋ توبى ينتەرنەتتە تانىمال كوپىر − كەڭساي كوپىرىنە باردى.
كەڭساي كوپىرى شينجياڭداعى تۇڭعىش رەتكى كولبەۋ اسپالى كوپىر، سونداي - اق ەلىمىزدەگى تۇڭعىش رەتكى تاس جول قوس دىڭگەكتى، قوس ارقاندى بولات ءماتشالى كولبەۋ اسپالى كوپىر، ونىڭ سالىنۋى شينجياڭ تاس جول قۇرىلىسى تاريحىنداعى ءبىر رەتكى كەلەلى سەرپىلىس سانالادى. جاپ - جاسىل اسقار تاۋلار مەن ءزاۋلىم قۇزدار اراسىنداعى كۇمىس كوپىر، بەينە، الىپ ايداعارداي اسپان اياسىندا قالىقتاپ تۇرعانداي. جالپى ۇزىندىعى 700 مەتر، كوپىر بەتىنىڭ بيىكتىگى 200 مەتردەن اساتىن كەڭساي كوپىرى تاۋدى اسىپ ءوتىپ، اسەم كەڭسايعا كوركەم كورىنىس قوسۋمەن بىرگە، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا وراسان زور قولايلىلىق تۋدىردى.
كەڭساي − ىلە وزەنى اڭعارىنداعى تابيعي قاقپا. ەرتە زاماندا بۇل جەر ەلىمىزدىڭ ورتا ازياعا جانە ەۆروپاعا قاتىنايتىن جىبەك جولىنىڭ سولتۇستىك جولىنداعى ماڭىزدى تورابى بولىپ، ”قيىن وتكەل“ دەپ اتالعان. كەڭسايدىڭ جالپى ۇزىندىعى 28 كيلومەتر، جەر جاعدايى قيىن، بۇل جەردىڭ قاتىناسى ەجەلدەن قيىن ماسەلە بولىپ كەلگەن.
بيىل 42 جاستاعى لي بين ىلە وزەنى اڭعارىندا تۋىپ - وسكەن، بۇگىنگى كۇنى ول شينجياڭ قاتىناس قارجى قوسۋ (توبى) شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى ىلە بولىمشە سەرىكتەستىگى كۇتىمدەۋ جانە حاۋىپسىزدىكتى باقىلاۋ - باسقارۋ ءبولىمىنىڭ جاۋاپتىسى. بۇرىنعى جولاۋشىلاۋ قيىنشىلىعىن اۋىزعا العاندا ول وتە قامىعىپ كەتەدى.
”1997 - جىلى ءۇرىمجى قالاسىنا وقۋعا اتتاندىم، ول كەزدە ءۇرىمجى قالاسىنا بارۋ ءۇشىن 24 ساعاتتان استام جول جۇرەتىن اۆتوبوزعا وتىرامىز“، - دەدى لي بين ەسكە تۇسىرە: ەگەر تاۋلى رايوننىڭ ەرەكشە اۋا رايىنا جولىقساق، قاتىناۋ ۋاقىتى ءتىپتى ۇزارادى.
كەڭساي ىشىندە شىڭ - قۇزدار بوي سوزعان، تاۋلار جالاما كەلەدى، ونىڭ ۇستىنە تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 2000 مەتردەن استام. بۇرىن اۆتوموبيل كەڭسايدان وتكەندە يرەلەڭدەگەن تاۋ جولىمەن جۇرەدى، ءبىر جاعى قۇز بولسا، ەندى ءبىر جاعى تەرەڭ شاتقال. ىلە وزەنى اڭعارىندا تۇراتىن ءار ۇلت بۇقاراسى جونىنەن كەڭساي ولاردىڭ وزەن اڭعارىنان شىعۋ جولىن توسىپ قانا قويماي، ولاردىڭ سىرتپەن اۋىس - كۇيىس جاساۋىنداعى ەڭ ۇلكەن كەدەرگىسىنە اينالعان.
2011 - جىلى 9 - ايدىڭ 30 - كۇنى كەڭساي كوپىرىندە اۆتوكولىك رەسمي قاتىناپ، كەڭسايدىڭ قاتىناستاعى وسال تۇسىن تۇبەگەيلى تالقاندادى. ”قازىر ءۇرىمجى قالاسىنا بارۋ ءۇشىن تاڭەرتەڭ شىقساق، تۇستەن كەيىن جەتىپ الامىز، ونىڭ ۇستىنە جالپى ارالىقتاعى جول جاعدايى وتە جاقسى، حاۋىپسىز ءارى قولايلى“، - دەدى لي بين.
كەڭساي كوپىرىنىڭ سالىنىپ اۆتوكولىك قاتىناۋى ءجۇرىس - تۇرىسقا اناعۇرلىم قولايلىلىق جاساپ قانا قويماي، ىلە وزەنى اڭعارىنىڭ رەفورماسىن، دامۋىن جەدەلدەتەتىن ماڭىزدى كوپىرگە اينالدى.
6 - ايدىڭ 15 - كۇنى، 47 جاستاعى جۇك اۆتوموبيل شوفەرى سۇي يۇڭجياڭ ءبىر ماشينا اك تاسىن باسىپ الىپ كەڭساي كوپىرى ارقىلى ليانيۇنگاڭ - قورعاس جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولىن بويلاپ كوكدالا قالاسىنا بارۋعا دايىندالدى.
” كوپىر سالىنۋدان بۇرىن، بۇراتالادان كەڭسايمەن ءوتۋ ءۇشىن 5 − 6 ساعات ۋاقىت كەتەتىن، قازىر تەك 2 ساعاتقا جەتپەيتىن ۋاقىت جۇمسايسىڭ. وسى بىرنەشە جىلدا، ەكى جەردىڭ اراسىنداعى زات تاسىمال قاجەتى بارعان سايىن ارتىپ، جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولدا زىمىراعان جۇك اۆتوموبيلدەرى دە كوبەيدى“. سۇي يۇڭجياڭ: 4 جىلدىڭ الدىندا، مولشەرمەن 4 كۇن اينالاسىندا ءبىر رەت بۇراتالا قالاسى مەن ىلە وزەنى اڭعارىنا بارىپ - كەلەتىن تاپسىرىس قابىلداي الاتىن ەدىك، بۇگىنگى كۇندە، 2 كۇن مولشەرىندە ءبىر رەت وسى جولدىڭ تاپسىرىسىن قابىلداي الامىز، - دەدى.
شينجياڭ قاتىناس قارجى قوسۋ (توبى) شەكتى جاۋپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى ىلە بولىمشە سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى لۇي بو مىنالاردى ءبىلدىردى: سوڭعى جىلدارى، ەلىمىزدىڭ باتىس بولىكتى اشۋ قادامىنىڭ جەدەلدەۋىنە ىلەسە، كەڭساي كوپىرى دە بارعان سايىن قاۋىرت كۇيگە ءوتتى. ساناققا نەگىزدەلگەندە، كوپىردەن وتەتىن اۆتوكولىك رەتىنىڭ كولەمى جىلىنا ورتا ەسەپپەن ％10 اينالاسىندا جوعارىلاعان.
اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدە قاتىناستى الدىڭعى ورىنعا قويۋ كەرەك
6 - ايدىڭ 15 - كۇنى، سەيسەنبى، كۇن اشىق
كەڭساي ۇلكەن كوپىرى ىلە وزەنى اڭعارىندا مىڭداعان جىل بويى شەشىلمەي كەلگەن سىرتقا شىعۋ قيىن بولۋ جاعدايىن وتكەن تاريحقا اينالدىردى.
كەڭساي ىلە وزەنى اڭعارىنا بارىپ - كەلۋدەگى ”وتكەل“ سانالادى، بۇرىن اسۋ بەرمەس جاراتىلىستىق بوگەت بولىپ، جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنا كەدەرگى بولعان ەدى.
كوپ جىلدار وتكەندە، شينجياڭ كەڭساي كوپىرىن سالدى. زاڭعاردان سالىنعان كوپىر جاراتىلىستىق بوگەتتى داڭعىل جولعا اينالدىردى، بۇرىن قاتىناۋ قيىن بولعان جەر كوسىلگەن داڭعىل جولعا اينالىپ، ىلە وزەنى اڭعارى شىت جاڭا دامۋ ورايىن كۇتىپ الدى.
سوڭعى جىلدارى، شينجياڭ شار تاراپقا تارتىلعان جوعارى جىلدامدىقتى تاس جولداردى جاساپ، تالاي - تالاي كوپىر سالدى، بۇكىل شينجياڭدا تاس جولدىڭ جالپى ۇزىندىعى 200 مىڭ كيلومەتردەن استى.
بيىل ”14 - بەسجىلدىقتىڭ“ باستالعان جىلى. ءبىز، ءسوزسىز، قاتىناس نەگىزدىك قۇرىلعىلار قۇرىلىسى تەبىنىن ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدىڭ سارا جولىندا ارشىندى قاداممەن ىلگەرىلەۋىنە مۇمكىندىك جاسايمىز.
(لۋ فىڭباۋ)
