اعاش، گۇل - ءشوپ جايقالا ءوسىپ، قۇستار سايران سالدى
”تىرشىلىكسىز ءوڭىر“ لوپنۇر جاسىل جەلەكپەن كومكەرىلدى
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جاۋ مەي، ياڭ ۋي، يۋان لەي 6 - ايدىڭ 16 - كۇنى چارقىلىقتان حابارلايدى. گۇل - شوپتەر جايقالا ءوسىپ، قۇستار سايران سالدى... بۇل كورىنىس ادامدار ”تىرشىلىكسىز ءوڭىر“ دەپ اتاعان لوپنۇردا جارىققا شىقتى.
لوپنۇردىڭ قويناۋىنداعى ءبىر كاسىپورىننىڭ زاۆود اۋماعىندا، كەزىندە قىلايعان قىلتاناق شىقپايتىن سورتاڭ شولدە، عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى 8 جىل ۋاقىت جۇمساپ 20 مىڭ شارشى مەترگە جۋىق جاسىل جەلەك جامىلعان كورىنىس قالىپتاستىردى. جاز مەزگىلىندە، جيدە، جىڭعىل، سەكسەۋىل، الاقات سياقتى 40تان استام وسىمدىك قاۋلاپ ءوسىپ، قارلىعاش، تاعان تورعاي، ورمان كەپتەرى سياقتى قۇستار وسى ارانى مەكەندەدى.
ۇسىنىس بويىنشا كەلگەن جۇڭگو عىلىم اكادەمياسى شينجياڭ ەكولوگيا جانە جاعراپيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى جاسىل جامىلعىمەن كومكەرۋگە كۇش جالعاپ كىرىسىپ، ”تىرشىلىكسىز وڭىرگە“ جاسىل ءۇمىت اكەلدى.
”وسى جاسىلداندىرۋ ينجەنەرياسى جەرگىلىكتى ورىنداعى كاسىپورىن جۇمىسشىلارىنىڭ قىزمەت، تۇرمىس ورتاسىن جاقسارتىپ قانا قالماستان، جەرگىلىكتى ورىنداعى ءىشىنارا جەردىڭ كليماتىن رەتتەپ، اۋا ساپاسىن جوعارىلاتىپ، شاڭ - توزاڭدى بىرتىندەپ ازايتتى“. شينجياڭ ەكولوگيا جانە جاعراپيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ تەتە اعا زەرتتەۋشىسى لي سۇڭجۋان 2014 - جىلى وسى ينجەنەرياعا قاتىناسقان، ول بىلاي دەدى: ”وسى جاسىل جامىلعى توتەنشە سورتاڭ جەردىڭ ەكولوگياسىن جونگە سالۋدا بەلگىلى ۇلگى الۋ مانىنە يە، ەلىمىزدىڭ، اۋەلى، دۇنيە ءجۇزىنىڭ توتەنشە ورتادا جاسىلداندىرۋ قۇرىلىسىن جۇرگىزۋىنە ۇلگى ازىرلەدى“.
لوپنۇر شينجياڭنىڭ شىعىس وڭتۇستىگىنە، ازيا - ەۆروپا قۇرلىعىنىڭ قويناۋىنا ورنالاسقان، جۇڭگونىڭ جاراتىلىستىق ورتاسى ەڭ ناشار جەرلەرىنىڭ ءبىرى. ”اسپاندا قۇسى، جەردە قىلتانى جوق، جەل سوقسا قۇم - شاعىل ۇشىرادى، ءبار جەرىن سور باسقان“ دەگەن ايتىلىم وسى ارانىڭ توتەنشە ناشار ورتاسىنىڭ شىنايى بەينەسى. ايرىقشا قۇنارسىز توپىراق، قالىڭدىعى 60 سانتيمەترگە جەتەتىن سور، وعان جەرگىلىكتى ورىننىڭ جوعارى تەمپەراتۋراسى، جەلى كوپ، سور شاڭى كوپ بولۋ سياقتى كليمات فاكتورلارىن قوسقاندا، وسىمدىكتىڭ ءوسۋى ەرەكشە مۇشكىل ەدى. وسى قيىن جەردىڭ استىندا، زاپاس قورى ەرەكشە مول سيرەك كەن بايلىعى − كالي تۇزى ساقتالعان. 2013 - جىلى وسى ارادا كالي تۇزى بايلىعىن اشىپ جاتقان گوتوۋ شينجياڭ لوپنۇر كالي تۇزى شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى شينجياڭ ەكولوگيا جانە جاعراپيا زەرتتەۋ ورنىنىڭ عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرىن ۇسىنىس ەتىپ، وسى جەردە جاسىل جامىلعى وسپەيتىن ”ايىقپاس سىرقاتتى“ ”ەمدەۋلەرىن“ ءۇمىت ەتىپ، جاسىل زاۆود اۋماعىن قۇرۋ جونىندە ىزدەنىس جاسادى.
”بۇل ارادا اعاش وسىرۋگە بولادى دەگەندى 10 جىلدىڭ الدىندا ويلاۋعا دا باتىلدىق ەتپەگەنمىن“. جاسىل جامىلعىنىڭ وسۋىنە كۋا بولعان گوتوۋ قۇمىل شىيە شەكتى جاۋاپكەرشىلىك سەرىكتەستىگى لوجۇڭ قوجالىق ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى داڭ يانشي بىلاي دەدى: 2005 - جىلى وسى اراعا العاش كەلىپ قىزمەت ىستەگەن كەزدە، توڭىرەكتى كوزدىڭ جەتىسىنشە شولعاندا، اپپاق سور باسقان قۇبا ءشول مەن قۇم كورىنەتىن، ”ول كەزدە جاسىل وسىمدىك كورگىسى كەلسە، وزگەلەر ۇنەمى اسحاناعا بارىپ قيار، كوك بۇرىش پەن ءبايساي ىزدەيتىن“.
توپىراق الىپ توپىراق الماستىردى، توپىراقتى قۇنارلاندىردى، سورتتى تۇقىم جەتىلدىردى، جامىلعىنى قورعادى... عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى 2 جىل ۇزدىكسىز تاجىريبە جاساۋ ارقىلى شامامەن 14 مىڭ 600 شارشى مەتر كەلەتىن وسىمدىك سورتىن ەگۋ تاجىريبە بازاسىن قۇردى. 2015 - جىلدان كەيىن سەرىكتەستىكتىڭ قىزمەت عيماراتىن، جاتاعىن، زاۆود اۋماعىن قورشاي وتىرىپ، شينجياڭ ەكولوگيا جانە جاعراپيا زەرتتەۋ ورنى تاعى ىلگەرىندى - كەيىندى 3 جەرگە نەشە مىڭ شارشى مەتر كەلەتىن جاسىل القاپ قۇردى.
جاقىندا عانا تىلشىلەر توبى جيدە، جىڭعىل، جوڭىشقا جايقالىپ، سالقىن سامال جەلپىپ ءوتىپ، جيدە گۇلىنىڭ سولعىن ءيىسى بۇرقىراپ، قۇستار اسپاندا قالىقتاعان وسى ارانى ارالاپ، بەينە قالانىڭ باقشاسىن ارالاعانداي بولدى.
قازىر عىلمي زەرتتەۋ قىزمەتكەرلەرى ”لوپنۇر كالي تۇزى كەن رايونىنا وسىمدىك سورتىن ەگۋ تاجىريبەسىنەن ۇلگى كورسەتۋ بازاسىندا“ ايرىقشا اۋىر سورتاڭ جەرگە جاسىل جامىلعى ەگۋ تاجىريبەسىن اۋەلگىدەي جالعاستىرۋدا. ”ءبىز تاجىريبە جاساۋ ارقىلى جاسىلداندىرىلعان جەر اۋماعىن ۇزدىكسىز كەڭەيتىپ، وسى اراداعى ادامداردىڭ ءتىپتى دە كوپ جاسىل ءتۇستى كورۋىنە مۇمكىندىك جاسايمىز“، - دەدى لي سۇڭجۋان.
