5 - ايدىڭ 26 - كۇنى باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ زەينەتكە شىققان قىزمەتكەرلەرى 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ زاۆود اۋماعىن ەكسكۋرسيالاۋدا. □ سۋرەتتى انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى زوۋ ي تۇسىرگەن
1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ قۇرىلىس جۇمىس باسىندا، قۇرىلىسشىلار قاقاعان ايازعا قاراماي قۇرىلىس جۇرگىزۋدە. □ ماتەريال سۋرەت
”1951 - جىلى 9 - ايدىڭ 16 - كۇنى، جۇڭگو حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرى توۋتۇنحى وزەنىنىڭ شىعىس جاعالاۋىندا العاش رەت قايلا سىلتەپ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ دابىرالى قۇرىلىسىنىڭ شىمىلدىعىن اشتى...“. 5 - ايدىڭ 26 - كۇنى ءۇرىمجى قالاسى توۋتۇنحى رايونىنا ورنالاسقان 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى تاريحى سارايى ىشىندە، تۇسىندىرۋشىنىڭ تانىستىرۋىمەن، باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ ون نەشە زەينەتكە شىققان قىزمەتكەرى شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسىنىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساپ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن قۇرعان داڭقتى جىلدارىنان اسەر الدى.
شينجياڭ بەيبىت ازات بولعاننان كەيىن، شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى كيەر كيىم، ىشەر استان ىركىپ، قارجى توپتاپ، وزدەرى كىرىسىپ، شينجياڭ تاريحىنداعى ءبىرىنشى توپتاعى وسى زامانعى ونەركاسىپ كاسىپورنىن قۇردى. 1952 - جىلدىڭ وزىندە، شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى، 1 - تامىز ۇن زاۆودى سياقتى كوپتەگەن تىرەكتى كاسىپورىنداردى قۇرىپ، شينجياڭنىڭ وسى زامانعى ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن العاشى قادامدا قالادى.
جاپالى شارۋاشىلىق قۇرۋ جولىن بىرتە - بىرتە اشتى
5 - ايدىڭ 26 - كۇنى ءتىلشى 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى ”مول سۋتەك - كومىر اينالمالى دومنا پەش“ ورتالىق مەڭگەرۋ بولمەسىنە كىرگەندە، وسى زامانعى كاسىپورىننىڭ لەبى ەستى: ەكران تامنىڭ جارتىسىن يەلەپ تۇر، ءبىرىڭعاي كومپيۋتەرمەن جۇمىس جۇرگىزەتىن ورتالىق تىزگىندەۋ تۇعىرىنىڭ الدىندا، قىزىل سارى جۇمىس كيىمىن كيىگەن قىزمەتكەرلەر كومپيۋتەر ەكرانىنان كوز الماي، تىلدەسكىمەن ساندى مالىمەتتەردى سالىستىرىپ وتىر...
1949 - جىلدىڭ الدىنداعى تاريحقا قايتا ورالساق، سول كەزدە شينجياڭدا ءبىر جىڭ تەمىر، ءبىر جىڭ بولات تا وندىرىلمەيتىن. شينجياڭدا بولات - تەمىر تاپشى بولعاندىقتان، ەگىنشى - مالشىلار جەر جىرتقاندا ەكى وگىزدى اعاش سوقانى ىستەتەتىن، ورتا ەسەپپەن 5 وتباسىندا ءبىر كەتپەن، 3 وتباسىندا ءبىر وراق قانا بار بولاتىن، سوۆەت وداعىنان اكەلىنەتىن ءبىر جىڭ تەمىردى 2 تەڭگەگە ارەڭ ساتىپ الۋعا بولاتىن.
”سول كەزدە ءبىر كەتپەن 200 كيلوگرامعا تاياۋ ءبيدايعا ايىرباستالاتىن، ءبىر كەسەك كۇرەك شاي ءبىر قويعا ايىرباستالاتىن، ءبىر ورام تەگىس شاقپاقتى كەزدەمە 1500 − 3000 كيلوگرام ءبيدايعا ايىرباستالاتىن، ءبىر قوراپ سىرىڭكە ءبىر كيلوگرام قوي جۇنىنە ايىرباستالاتىن، اۋەلى، ءبىر قۇتى اق شەكەردىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر قويدىڭ تەرىسىنە ايىرباستالاتىن“. شينجياڭ داشۋەسى ماركسيزم شۋەيۋانى قىزىل مادەنيەتتى زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى رۋان يە: ونەركاسىپ دامۋىنىڭ كەنجە قالۋى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ كۇندەلىكتى تۇرمىسىنا اۋىر ىقپال جاسادى، - دەيدى.
شينجياڭنىڭ مەشەۋ بەت - بەينەسىن جىلدام وزگەرتۋ ءۇشىن، شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى شينجياڭ تاريحىنداعى ءبىرىنشى توپتاعى وسى زامانعى ونەركاسىپ كاسىپورىندارىن قۇرا باستادى، شينجياڭ اسكەري رايونى ينجەنەريا باسقارماسى نەگىزگى قۇرىلىس ينجەنەرياسىنىڭ جوبالاۋ، قۇرىلىس جۇرگىزۋ مىندەتىن ارقالادى.
بۇل نولدەن باستالعان شايقاس. وسى زامانعى ونەركاسىپ قۇرىلىسى جونىندە، ولاردا ەشقانداي يدەيالىق دايىندىق جوق ەدى، ونىڭ ۇستىنە ءىس جۇزىندىك تاجىريبەلەرى دە جوق بولاتىن، ءتىپتى، وسى ءبىر توپ ينجەنەريا تۇگەلدەي قۇر الاقان كۇيدە قۇرىلعان، قۇرىلىس قارجىسى، تەحنيكالىق كۇش، باسقارۋ تاجىريبەسى بارلىعى قاتتى تاپشى بولىپ، قالىڭ قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەردىڭ الدىندا جاتقانى جاپالى شارۋاشىلىق قۇرۋ جولى ەدى.
ءوندىرىستى دامىتىپ، قامداۋدى قامتاماسىزداندىرۋ ءۇشىن، 1949 - جىلى 12 - ايدىڭ 10 - كۇنى شينجياڭ اسكەري رايونى ءوندىرىس سەلبەستىك كووپەراتيۆى قۇرىلدى، ونىڭ باستى مىندەتى زاۆود اشۋ بولدى. امالىن تاۋىپ قارجى توپتاۋ ءۇشىن، قالىڭ قولباسىلار مەن جاۋىنگەرلەر ۋاڭ جىن سىليڭيۋاننىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، ءار ادام ءبىر پار كيىم، ءبىر مالاقايدى ۇنەمدەپ كيۋدەن تارتىپ، شارۋاشىلىق قۇرىلىس قارجىسىن بىرتە - بىرتە توپتادى.
”1 - تامىز ۇن زاۆودى شينجياڭدا تۇراتىن اسكەري ءبولىمنىڭ بارلىق قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرىنىڭ ءاربىرىنىڭ ءبىر - ءبىر مالاقايدى ۇنەمدەۋىنەن جينالعان قاراجاتپەن سالىنعان“. رۋان يە بىلاي دەدى: 1950 - جىلى قىستا، اسكەري ءبولىم ءۇرتىس 4 اي بويى ەڭبەكاقى تاراتا الماي قالدى، كەيبىر اسكەي بولىمدەر، ءتىپتى، تاعامدىق قاراجات تا الا المادى، تىرناشتاپ ءجيىپ، 100 مىڭنان استام كوماندير - جاۋىنگەر ۇنەمدەگەن اسكەري قاراجاتتى اسكەريلەر سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قۇرىلىس قارجىسىنا قوستى. 1951 - جىلدىڭ سوڭىنا جەتكەندە، ％90 اسكەر قارجى قوسۋعا قاتىناسىپ، وسى قوسىلعان قارجىنىڭ ％80ى ونەركاسىپ قۇرىلىسىنا جۇمسالدى.
ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرىپ، شينجياڭ ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن قالادى
شينجياڭدى گۇلدەندىرۋدە ونەركاسىپ − نەگىز، بولات - تەمىر − تەتىك.
شينجياڭنىڭ العاشقى بولات - تەمىر بىرلەسكەن كاسىپورنى − 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن تەزىرەك قۇرۋ ءۇشىن، 1951 - جىلى ۋاڭ جىن جياڭجۇن شينجياڭدا تۇراتىن ازاتتىق ارميا قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرىن جانە شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىن باستاپ، ەلسىز قۋ دالاداعى توۋتۇنحى وزەنى جاعاسىنا بارىپ، ىشەر اس، كيەر كيىمنەن ىركىپ، سۇيرەپ - كوتەرىپ ءجۇرىپ 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن قۇرىپ، شينجياڭ بولات - تەمىر ونەركاسىبىنىڭ جاڭا ءداۋىرىن اشتى.
”سول كەزدە شارت - جاعداي، راسىندا، وتە جاپالى ەدى، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى قۇرىلىسىنا ات سالىسقان قالىڭ ازاتتىق ارميا قولباسىلارى مەن جاۋىنگەرلەرى جانە بارلىق قۇرىلىسشىلار قارلى بورانعا قاراماي، قاقاعان ايازدا شايقاس جاساپ، قاردى كۇرەپ، مۇزدى جارىپ قۇرىلىس جۇرگىزدى“. 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ زەينەتكە شىققان 88 جاستاعى قىزمەتكەرى يان جاڭحۋا 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن سالعان العاشقى مەزگىلدەگى كورىنىستى ءالى ۇمىتا قويماعان.
1951 - جىلى 9 - ايدىڭ 16 - كۇنى، شينجياڭ اسكەري رايونىنىڭ شاكىرت جۇمىسشىلار اترەتىنىڭ مۇشەسى رەتىندە، يان جاڭحۋا 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن سالۋعا ات سالىستى. كاريا بىلاي دەيدى: سول كەزدە قۇرىلىس جۇرگىزگەندە كران، قيۋ ماشيناسى جانە قۇبىر ءيۋ ماشيناسى سياقتى جابدىقتار جوق ەدى، قۇرىلىس توبى سۇيرەپ - كوتەرىپ ءجۇرىپ قۇرىلىس جۇرگىزدى. الايدا، شينجياڭنىڭ العاشقى وسىزاماندانعان بولات - تەمىر كاسىپورىنىن قۇرۋ ءۇشىن، بارلىق ادامنىڭ قايراتى تاسىپ تۇرعانداي بولدى.
جابدىق مەشەۋ بولعاندىقتان، كەن تاسى سياقتى شيكىزاتتاردى تۇگەلدەي ادام كۇشى ارقىلى شوي بالعامەن ۇگىتۋگە تۋرا كەلدى؛ دومنا پەشكە وتىن سالۋ ءۇشىن جۇمىسشىلار سەبەت - سەبەتىمەن پەشتىڭ توبەسىنەن توگىپ، ءىشىنارا كادرلار مەن جاۋىنگەرلەر كومىر گازىنا ۋلانىپ قالدى؛ كەندى قايلامەن قازىپ، ەسەك نەمەسە تۇيە ارقىلى تاسىدى... يان جاڭحۋا قارتتىڭ كوسىلە سويلەۋىمەن، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ جاپالى شارۋاشىلىق قۇرۋ تاريحى، بەينە، رەڭسىز سۋرەتتەر سياقتى ءتىلشىنىڭ كوز الدىنا كەلدى.
جاپا - ماشاقات تارتپاي تابىسقا جەتۋ جوق. 7 ايدان استام ۋاقىت كۇندىز - ءتۇنى كۇرەس جاساۋ ارقىلى قۇرىلىسشىلار ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرىپ، زاۆود قۇرۋ مىندەتىن ورىندادى، سونداي - اق 1952 - جىلى 4 - ايدىڭ 28 - كۇنى العاشقى تەمىردى قورىتىپ شىعاردى. ”وت ۇشقىنى شاشىراعان سۇيىق تەمىر اعىپ شىققاندا، بۇكىل سەحتىڭ ءىشى شاتىرلاعان شاپالاق ءۇنى مەن قۇتتىقتاعان داۋىسقا تولدى. ادامدار دومنا پەشتىڭ الدىنا، تاپتاۋ ماشيناسىنىڭ قاسىنا كەلىپ شاتتانا كۇلىپ جاستارىن توگىپ، قۇشاقتاسىپ، شينجياڭنىڭ اقىرى تەمىر تاپشى، بولات جوق بولۋ تاريحىنىڭ اياقتالعاندىعىن قۇتتىقتادى“. وسى كورىنىس يان جاڭحۋانىڭ ويىندا ماڭگى قالدى.
1952 - جىلى، شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى قۇرعان 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى، 1 - تامىز ۇن زاۆودى، 1 - شىلدە ماقتا توقىماشىلىق فابريكاسى، وكتابر اۆتوكولىك جوندەۋ زاۆودى، ۋيحۋلياڭ ەلەكتر ستانسياسى، شينجياڭ سەمەنت زاۆودى سياقتى ون نەشە ءىرى وسى زامانعى كاسىپورىن ىركەس - تىركەس قۇرىلىپ بولىپ، وندىرىسكە قوسىلىپ، شينجياڭ تاريحىندا العاش رەت زور ونەركاسىپ ءداۋىرىنىڭ ماشينا گۇرىلى ەستىلدى. ءدال وسى جىلى، شينجياڭدا تۇراتىن حالىق ازاتتىق ارمياسى وسى كاسىپورىنداردى اقىسىز جەرگىلىكتى ۇكىمەتكە وتكىزىپ بەرىپ، شينجياڭنىڭ وسى زامانعى ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن قالادى.
رۋحتى جالعاستىرىپ، داۋىرلىك اۋىر مىندەتتى ارقالادى
شينجياڭ بيڭتۋان اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايىندا، قارا بوزعىلت تۇسكە وزگەرگەن ءبىر ەسكى اسكەري شاپان تۇر، ۇستىندە جيىنى 296 جاماۋ بار ەكەن، بۇل ەكسكۋرسيالاۋشىلاردى اسەرلەندىرىپ، كوزدەرىنە جاس الدىرادى. ”بۇل 1950 - جىلى تاراتىلعان اسكەري شاپان، 70 نەشە جىل بولدى، ۋاڭ جىن جياڭجۇنمەن بىرگە شينجياڭعا شەرۋ تارتقان اسكەري تىڭ يگەرۋشى قارت جاۋىنگەر ۋاڭ دىميڭ 1995 - جىلى اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايىنا بەرگەن“، - دەدى شينجياڭ بيڭتۋان اسكەري تىڭ يگەرۋ مۇراجايىنىڭ ورىنباسار باستىعى ساي شياۋچۋان.
قارجى توپتاۋ ءۇشىن، ۋاڭ جىن اسكەري رايونعا توتە قاراستى اسكەري بولىمدەرگە ءار كۇنى ءار ادام 250 گرام ىشەر استىق ۇنەمدەۋگە، قوسىمشا قاراجاتتىڭ ％50ىن ۇنەمدەۋگە نۇسقاۋ بەردى. اسكەري كيىمنىڭ قوس قاباتتى جاعاسى ءبىر قاباتتى جاعاعا وزگەرتىلدى، ءتورت جانقالتاسى ەكى جانقالتاعا قىسقارتىلدى. ءبىر جىلدا ءبىر اسكەري مالاقاي ۇنەمدەلدى، ەكى جالاڭ كيىم ءبىر جالاڭ كيىمگە وزگەرتىلدى، ءار ايداعى 3 يۋان قوسىمشا قاراجاتتىڭ 2 يۋانىن الىپ شىقتى، ورتا ەسەپپەن ءار ادام ءار جىلى 91.2 يۋان ۇنەمدەپ، مەملەكەت قۇرىلىسىنا كومەكتەستى.
”مىنا تولتىرا جامالعان اسكەري شاپان ءبىر قابات جاعالى، تەك ەكى جانقالتاسى عانا بار، قانشا جىل كيىلگەنىن كىم ءبىلسىن، قانشالىق تەرگە مالشىندى ەكەن، اسكەري تىڭ يگەرۋشىلەردىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاسايتىن، الاقان جايمايتىن، قالتقىسىز ءوزىن ارنايتىن رۋحىن ءۇنسىز بايانداپ تۇر“، - دەدى ساي شياۋچۋان.
اۆتونوميالى رايوندىق وتانشىلدىق تاربيە بازاسى رەتىندە، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى تاريحى سارايى مول سۋرەت ماتەريالدارى، ونىمدەردىڭ ناقتى زاتتارى سياقتىلار ارقىلى شينجياڭ بولات - تەمىر ونەركاسىبىنىڭ جاپالى بارىسىن ايگىلەدى.
”جەر ۇيدە تۇرىپ، قارا استىق جەپ، اشىق كۇنى تەرگە مالشىنىپ، جاڭبىرلى كۇنى باتپاققا شىلانىپ، سۋىق ىزعار سۇيەكتەن وتسە دە، بولات - تەمىر ارمانىنان جازبادى. اعا بۋىن قۇرىلىسشىلاردىڭ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاسايتىن، قالتقىسىز ءوزىن ارنايتىن رۋحى ءبىزدىڭ ماڭگى ۇيرەنۋىمىزگە جانە ساۋلەلەندىرۋىمىزگە تاتيدى“. 5 - ايدىڭ 26 - كۇنى، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى تاريحى سارايىن ەكسكۋرسيالاپ بولعان سوڭ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ زەينەتكە شىققان بيىل 65 جاستاعى كادرى ۋاڭ يمين تەبىرەنىپ بىلاي دەدى: جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى ارمان سان ۇرپاق ادامداردىڭ جالعاستىرا كۇرەس جاساۋى ارقىلى جۇزەگە اسادى.
نەشە ۇرپاق ادامنىڭ قايراتتانا ەكپىندەي ىلگەرىلەۋىندە شينجياڭنىڭ وسى زامانعى ونەركاسىبى جوقتان بار بولىپ، كىشكەنەدەن زورايىپ، السىزدەن كۇشەيىپ، شينجياڭ ەرەكشەلىگىنە يە وسى زامانعى كاسىپ سالاسى جۇيەسىن نەگىزىنەن قالىپتاستىرىپ، ونەركاسىپ ەكونوميكاسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنىڭ قۋاتتى ءۇنىن شارىقتاتتى.
”1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ 70 جىلدىق دامۋ تاريحى − قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساعان شارۋاشىلىق قۇرۋ تاريحى، قىزىل گەننىڭ جالعاستىرىلۋ تاريحى، رەفورما جاساپ، جاڭالىق اشۋدىڭ ەكپىندەي ىلگەرىلەگەن تاريحى، سان ۇرپاق 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى ادامدارىنىڭ وتباسى - وتان سۇيىسپەنشىلىگى سىڭىرىلگەن“. باۋگاڭ توبى شينجياڭ 1 - تامىز بولات - تەمىر شەكتى سەرىكتەستىگى پارتكومىنىڭ شۋجيى، القا باستىعى ۋ بين بىلاي دەيدى: ءبىر ۇرپاقتىڭ ءبىر ۇرپاققا ءتان بورىشى، ءبىر ۇرپاقتىڭ ءبىر ۇرپاققا ءتان جاۋاپكەرشىلىگى بولادى. 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىنىڭ بارلىق كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرى ”تىڭ يگەرىپ، شەكارانى قورعاۋ، بولات - تەمىر ارقىلى وتان ءۇمىتىن اقتاۋ“ اۋەلگى ماقساتىنان اينىماي، وڭىرلىك بولات - تەمىر ەكولوگيا شەڭبەرىن قۇرۋ سىندى داڭقتى بورىشتى باتىلدىقپەن ارقالاپ، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودىن جۇڭگونىڭ باتىس سولتۇستىگىندەگى، ءتىپتى، ورتا ازيا وڭىرىندەگى ەڭ باسەكەلىك قۋاتقا يە بولات - تەمىر كاسىپورنى ەتىپ قۇرۋ ءۇشىن قۇلشىنا كۇرەس جاساۋدا.
