تۇرمەدە پارتيا ۇيىمىنىڭ باسشىلىعىندا ايەلدەر تۇرمەسىندەگى جولداستار ۇيرەنۋ مەن بالالارعا قاراۋدى ماڭىزدى مىندەت ەتىپ، تۇرمەنى مەكتەپكە اينالدىرىپ، تۇرمەدە كۇرەس جۇرگىزدى. □ مىڭ ياڭ سىزعان
”... وتكەندى ەسكە الار بولساق، جۋ دانحۋا پارتيا تۋىن جەلبىرەتىپ، العاش رەت پارتيا ياچەيكاسىن قۇردى؛...“، ءۇرىمجى قالالىق 8 - ورتا مەكتەپتىڭ اۋلاسىندا وسىنداي ءبىر ولەڭ ويىپ جازىلعان. 1938 - جىلى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى جۋ دانحۋا ءۇرىمجى قالالىق 8 - ورتا مەكتەپتىڭ توركىنى − ديحۋا قىزدار ورتا مەكتەبىنىڭ ءتالىم - تاربيە مەڭگەرۋشىسى مىندەتىن وتەپ، وسى ارادا توڭكەرىس ۇشقىنىن لاۋلاتادى.
1938 - جىلدان باستاپ شىڭ شىسايدىڭ تالابىمەن، پارتيا ورتالىق كوميتەتى ىلگەرىندى - كەيىندى 100دەن ارتىق كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسىن شينجياڭعا بارىپ قىزمەت ىستەۋگە تاڭداپ جىبەرەدى، ولاردىڭ اراسىندا جۋ دانحۋا قاتارلى 10 نەشە ايەل كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى بار. ولار اقپارات، وقۋ - اعارتۋ، قازىنا سياقتى تاراۋلاردا ماڭىزدى مىندەت ارقالاپ، شينجياڭنىڭ دامۋىنا، العا باسۋىنا ماڭىزدى ۇلەس قوستى.
سوۆەت - گەرمانيا سوعىسى باستالعان سوڭ، حالىقارالىق، ەل ءىشى جاعدايىنىڭ وزگەرىسىنە ىلەسە، شىڭ شىساي سوۆەتكە جاقىن تارتقان، كوممۋنيستىك پارتياعا جاقىن تارتقان جالعان بەت پەردەسىن سىپىرىپ تاستاپ، ءتۇرلى سىلتاۋمەن شينجياڭداعى كوممۋنيستەردى جانە ولاردىڭ ءۇي ىشىندەگىلەردى مىرزا قاماققا الادى، قامايدى. 4 - تۇرمەگە قامالعان ايەل جولداستار بالالارىن ەرتىپ، تۇرمەدە پارتيا ۇيىمىنىڭ باسشىلىعىندا، ۇيرەنۋ مەن بالالارعا قاراۋدى ماڭىزدى مىندەت ەتىپ، تۇرمەنى مەكتەپكە اينالدىرىپ، تۇرمەدە كۇرەس جۇرگىزدى.
”ءبىز كوگەرگەن مومى جەمەيمىز!“، ايەلدەر تۇرمەسىندە ءبىر كۇندە ەكى ۋاق تاماق بەرىلەدى، بەرگەنى قارا سۋعا قايناتقان شىرىگەن بايساي مەن قۇم قوسىپ جاساعان كوگەرگەن مومى، بالالار ۇنەمى اۋىرىپ قالاتىن. ايەلدەر تۇرمەسىندەگى ۇلكەندەر مەن بالالار ءبىر كۇن، ءبىر ءتۇن ءنار تاتپاي، اشتىق جاريالاپ كۇرەس جاساۋ ارقىلى ەمدەۋ، تۇرمىس شارت - جاعدايىن جاقسارتۋ جانە بالالارعا حات تانىتۋ مادەنيەت كلاسىن اشۋ سياقتى تالاپتاردى قويادى، تۇرمە جاق اقىرىندا ايەلدەر تۇرمەسىندەگىلەردىڭ تالابىنا ماقۇل بولىپ، تۇندەلەتىپ ءجۇرىپ كۇرىش تاماق جەتكىزەدى. كوپ وتپەي، بالالارعا حات تانىتۋ مادەنيەت كلاسى دا اشىلادى. ايەل جولداستار كەزەكپەن وقىتۋشى بولىپ، بالالارعا ەسەپ، ءارىپ جانە ءان ۇيرەتىپ، توڭكەرىستىك يدەيانى تاراتىپ، تۇرمەدەگى ايرىقشا ورتادا توڭكەرىس ۇرپاقتارىن تاربيەلەيدى.
تۇرمەدە پارتيا ۇيىمى ”بارلىعىمىز ءبىر نيەتتە بولىپ، توپتىق تۇردە شارتسىز بوساتىلىپ يان - انگە قايتامىز“ دەگەندى ورتاعا قويىپ، بارلىق كوممۋنيستەردى پارتيانىڭ توڭىرەگىنە اناعۇرلىم تىعىز ىنتىماقتاستىرادى. ايەلدەر تۇرمەسىندەگى جولداستاردىڭ كۇرەس جاساۋىمەن، تۇرمە جاق قاماققا الىنعان ەر جولداستارعا كوكتەم مەرەكەسى، دۋان - ۋ، جۇڭچيۋدا تاماق جەتكىزىپ بەرۋگە ماقۇل بولادى. ايەلدەر تۇرمەسىندەگى جولداستار تۇرمەدەگى پارتيا ۇيىمى ارقىلى ەرلەر تۇرمەسىندەگى جولداستاردىڭ ەسىمدىگىن الىپ، مەرەكە كەزدە وزدەرىنىڭ كيىم - كەشەك سياقتىلارىن ساتىپ، استىققا ايىرباستاپ، ادام سانى بويىنشا ەرلەر تۇرمەسىندەگى جاۋىنگەر سەرىكتەرىنە جەتكىزىپ، ولاردى ءتىپتى دە جىگەرلەندىرەدى.
ءبىر رەتكى كەزدەيسوق ورايدا، جۋ دانحۋا ديحۋا قىزدار ورتا مەكتەبىنىڭ وقۋشىسى، العاباسار جاس جاڭ يۇيجىنمەن بايلانىس جاسايدى. جاڭ يۇيجىننىڭ وراي بولسا يان - انعا ءوتىپ كەتۋ ويى بار ەكەنىن بىلگەن سوڭ، جۋ دانحۋا مەن ايەلدەر تۇرمەسىندەگى باسقا بىرنەشە جولداس تۇتقىندالعان بارلىق جولداستار مەن ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ اتى - ءجونىن جەلىممەن اق كەزدەمەگە جازىپ، جاڭ يۇيجىننىڭ الىپ كەتۋىنە تاپسىرادى. گومينداڭ مەن كوممۋنيستىك پارتيا كەلىسسوز وتكىزگەن كەزدە، وسى ەسىمدىك جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ۋاكىلدەر ۇيرمەسىنىڭ گومينداڭنان ادامداردى سۇراۋدىڭ ماڭىزدى نەگىزىنىڭ ءبىرى بولادى.
1944 - جىلدىڭ سوڭىندا، جاۋلار تۇرمەدەگى كوممۋنيستەرگە 3 رەت جالپىلىق تەرگەۋ جۇرگىزەدى. 3 - رەتكى جالپىلىق تەرگەۋ بارىسىندا، جاۋلار جۋ دانحۋادان: ”سەن ول ءۇشىن (كوممۋنيزم) قۇربان بولۋدى قالايسىڭ با؟“ دەپ سۇرايدى، ول بىلاي دەپ اشىق جاۋاپ بەرەدى: ”مەن سوڭىندا ول ءۇشىن قۇربان بولۋدى قالايمىن، ياعني سوڭىندا كوممۋنيزم ءۇشىن قۇربان بولامىن“. ءبىر رەت 15 كوممۋنيسكە تەرگەۋ جۇرگىزگەندە، ايەل جولداستان شىن ليڭ عانا بار بولاتىن. جاۋلار ايەل جولداستارعا توتەپ بەرۋ وڭاي دەپ ويلاپ، ساتقىن ليۋ شيپيڭدى اكەلىپ شىن ليڭدى تىزە بۇگۋگە يلاندىرماق بولادى. ويلاماعان جەردەن ليۋ شيپيڭ اۋىز اشپاي جاتىپ، شىن ليڭ ونى جەردەن الىپ جەرگە سالادى. جاۋلار قاتتى قيناپ، ازاپتاسا دا، قورقىتسا دا اۋىز اشپاي، الداسا دا، تىزە بۇگۋگە شىرعالاسا دا، ايەل كوممۋنيستەر استە سولقىلداقتىق ەتپەدى، ولار توڭكەرىسشىلەردىڭ ەرجۇرەك قايسار كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحىمەن جاۋلاردىڭ تالاي رەتكى قاسكۇنەمدىگىن تالقاندادى.
پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ قامقورلىعى مەن قۇتقارۋىنىڭ ارقاسىندا، ”بارلىعىمىز ءبىر نيەتتە بولىپ، توپتىق يان - انگە قايتامىز“دەگەن بەرىك سەنىمدى ارقالاعان تۇرمەدەگى كوممۋنيستەر سوڭىندا جەڭىسكە جەتتى. 1946 - جىلى 6 - ايدىڭ 10 - كۇنى ۇلكەندەر مەن بالالار وتىرعان 10 جۇك اۆتوموبيلى ديحۋادان شىعىپ (قازىرگى ءۇرىمجى) توڭكەرىستىڭ قاسيەتتى جەرى يان - انگە بەتتەيدى.
(اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم پارتيا تاريحى جانە حۇجات زەرتتەۋ مەكەمەسى، اۆتونوميالى رايوندىق قوعامدىق عىلىمدار بىرلەستىگى بىرلەسىپ دايىنداعان)
