جيەساڭ سونانداجيە:
كوكشيلمەن بىتە قايناسقان رۋح
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى لي لينحاي
جيەساڭ سونانداجيەنىڭ سۋرەتى. □سۋرەتتى شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
20 نەشە جىل وتسە دە سوناندانجىڭ اكەسى جيەساڭ سونانداجيەنى ساعىنۋمەن كەلەدى.
اكەسى قۇربان بولعاندا سوناندانجىڭ 10 جاستا ەدى. ”ەسىمدە قالۋىنشا، اكەم قاشاندا قاربالاس جۇرەتىن، تاۋسىلعىسىز تاۋدى شارلاۋمەن، ءبىتىپ بولماس قىزمەت تەكسەرۋمەن بولاتىن“، - دەدى سوناندانجىڭ، - ”ەرجەتكەننەن كەيىن بارىپ باسقالاردىڭ اڭگىمەسىنەن، اكەمنىڭ قىزمەتتەستەرىنەن شىنايى اكەمدى ءتۇسىندىم، ول ءبىزدىڭ قۇرمەتتەۋىمىزگە ەرەكشە تاتيدى“.
سوناندانجىڭ قازىر چيڭحاي ولكەسى يۇيشۋ زاڭزۋ اۆتونوميالى وبلىسى جىدو اۋدانى جاحى اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى. ول: اكەمنىڭ رۋحى شام - شىراق سياقتى العا ىلگەرىلەۋ جولىما جارىق شاشىپ تۇرادى، - دەيدى.
سونانداجيە ناعىز مالشىنىڭ بالاسى، تۋعان اۋىلى جىدو اۋدانى سوجيا اۋىلى موچۇي قىستاعى. 1974 - جىلى ول داشۋەدەن وقۋ تاۋىسقاننان كەيىن مەكتەپتە قالىپ قىزمەت ىستەۋ جانە بەيجيڭگە بارىپ اۋدارماشىلىق قىزمەتپەن اينالىسۋداي ورايدان كەشىپ، ءوزى تۋىپ - وسكەن جىدو ساحاراسىنا قايتىپ ورالادى.
سونانداجيە اۋىلىنىڭ وقۋ - اعارتۋ ىستەرىنىڭ دامۋىنا كوڭىل ءبولدى، جىدو اۋداندىق مادەنيەت، وقۋ - اعارتۋ مەكەمەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى بولىپ تۇرعان كەزىندە مال شارۋاشىلىق وڭىرلەرىندەگى كوپتەگەن وقۋشىلار ەكونوميكالىق قيىنشىلىققا جولىققاندا، ول بارىنشا قۇلشىنىپ، ولارعا كومەكتەسىپ وتىردى.
قازىر يۇيشۋ وبلىستىق ۇلتتىق ءتىل - ادەبيەت قىزمەتى ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى مىندەتىن وتەيتىن زۇڭ جينساي سونانداجيەنىڭ كومەگىنە يە بولعانداردىڭ ءبىرى، سول جىلدارى ول باستاۋىش مەكتەپ وقىپ جۇرگەندە وقۋ اقىسىن تاپسىرا الماعاندىقتان وقۋدان شەگىنۋگە ءماجبۇر بولادى. ”سونانداجيە ءوزىنىڭ ەڭبەكاقىسىمەن تالاي رەت ءبىزدىڭ وقۋ اقىمىزدى تولەپ، ءبىز سياقتى مالشى بالالارىنىڭ وقۋ وقۋ ارمانىن جۇزەگە اسىرۋىنا كومەكتەستى“.
1987 - جىلى سونانداجيە جىدو اۋدانى سوجيا اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجي مىندەتىن ۇستىنە الدى. ول: ”سوجيانى جاقسى گۇلدەندىرىپ، اۋىلداستاردى جاقسى تۇرمىسقا كەنەلتپەسەم، سوجيانىڭ ۇلى بولعانىمدى اقتاماعانىم، ءبىر كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى مىندەتىمدى وتەمەگەنىم“ دەگەن مۇرات ورناتادى.
ول مال شارۋاشىلىق تۇيىندەرىن ارالاپ، مالشى بۇقاراسىنىڭ ءوندىرىس، دامۋ جونىندە جاقسى ءادىس - امال تابۋىنا كومەكتەسەدى. بۇكىل اۋىلداعى 4 مال شارۋاشىلىق كوميتەتىندە، 16 مالشىلار گرۋپپاسى مەن 700 نەشە مالشى وتباسىندا تۇگەلدەي ونىڭ ءىزى قالدى. ول مالشى وتباسىلارىن ارالاپ جۇرگەندە ءبىر قارت اكەيدىڭ جالاڭاياق ەكەندىگىن كورىپ، وعان ءوزىنىڭ ەتىگىن شەشىپ بەرەدى.
20 - عاسىردىڭ 80 - جىلدارىندا كوكشيلدە جورعالاردى زاڭسىز اۋلاۋ جاعدايى اۋىر بولاتىن، جورعانىڭ سانى 200 مىڭنان كۇرت ازايىپ، 20 مىڭعا جەتپەي قالدى. قاتىستى تاراۋدىڭ بەكىتۋىمەن سونانداجيە قورشاعان ورتانى قورعاۋ قارۋلى گرۋپپاسىن قۇرىپ، اترەت مۇشەلەرىن باستاپ ىلگەرىندى - كەيىندى كوكشيلدىڭ قويناۋىنا 12 رەت كىرىپ، زاڭسىز اۋلاۋشى ەلەمەنتتەرگە سوققى بەرەدى.
تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 4600 مەتردەن اساتىن كوكشيل ”چيڭحاي - شيزاڭ ۇستىرتىندەگى باعالى، سيرەك كەزدەسەتىن جابايى جانۋارلاردىڭ گەن قويماسى“ دەپ اتالعان، چيڭحاي ولكەسى يۇيشۋ زاڭزۋ اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ باتىس سولتۇستىك بولىگىندە كۇن ەرەكشە سۋىتقاندا تومەنگى تەمپەراتۋرا نولدەن تومەن 46 سەلتسي گرادۋسقا تۇسەدى، سانجياڭيۋان، جياڭتاڭ، ارجينشان سىندى 3 جاراتىلىستىق قورىقپەن جالعاسىپ جاتادى.
سونانداجيە مەن اترەت مۇشەلەرى كوكشيلدە شارلاۋ جاساپ جۇرگەندە، زاڭسىز اۋلاۋشى ەلەمەنتتەر تەرىسىن سىپىرىپ اكەتكەن قىرۋار جورعانىڭ ولىگىن بايقايدى. قاندى قاساپ كورىنىس ونىڭ جۇرەگىن تىلگىلەپ، كوكشيلدى قورعاۋ بەكىمى ءتىپتى دە بەكەمدەلە تۇسەدى.
1994 - جىلى 1 - ايدىڭ 18 - كۇنى تۇندە جىدو اۋداندىق پارتكومنىڭ ورىنباسار شۋجيى، جىدو اۋداندىق باتىس بولىك قىزمەت كوميتەتىنىڭ شۋجيى مىندەتىن وتەپ جاتقان سونانداجيە مەن 4 اترەت مۇشەسى كوكشيلدە 20 زاڭسىز اۋلاۋشى ەلەمەنتتى ۇستاپ، 7 اۆتوموبيلدى جانە 1800دەن استام جورعانىڭ تەرىسىن قولعا تۇسىرەدى، بۇزاقىلاردى ايداپ تايياڭ كولىنىڭ ماڭىنا بارعاندا ولار بۇزاقىلاردىڭ شابۋىلىنا ۇشىرايدى. سونانداجيە قۇلان دالادا قولدارىنا مىلتىق ۇستاعان زاڭسىز اۋلاۋشىلارمەن اقتىق قانى قالعانعا دەيىن تىرەسىپ، اقىرىندا كوكشيلدىڭ نولدەن تومەن 40 سەلتسي گرادۋستىق قارلى بورانىندا قاتىپ مۇز ايكەلگە اينالادى.
ونىڭ تىنىسى وسىلايشا 40 جاسىندا كوكشيلدە ماڭگىلىككە توقتادى.
سونانداجيە قۇربان بولعاننان كەيىن سۇيەك كۇلى كوكشيلدەگى تايياڭ كولى بويى مەن كۇنلۇن تاۋى ساعاسىنا شاشىلىپ، ءوزى سۇيگەن دالاسىمەن ماڭگىلىك سەرىك بولۋعا تابىستالدى.
قازىر كوكشيل اتى زاتىنا ساي ”حايۋاناتتار پاتشالىعىنا“ اينالدى. چيڭحاي - شيزاڭ تاس جولىنىڭ بويىنان ەمىن - ەركىن جايىلىپ جۇرگەن جورعالار، جابايى ەسەك پەن جابايى قوداستار ۇنەمى كەزدەسەدى. كوكشيلدەگى جورعانىڭ سانى قازىر 70 مىڭنان استى.
2017 - جىلى كوكشيل چيڭحاي - شيزاڭ ۇستىرتىندەگى تۇڭعىش دۇنيە جۇزىلىك جاراتىلىستىق مۇرا ءوڭىرى بولدى. قازىر جىدو اۋدانى سانجياڭيۋان مەملەكەت باقشاسى چاڭجياڭ دارياسى قاينارى باقشا اۋماعىنا كىرگىزىلدى.
2013 - جىلى 9 - ايدا ”قورشاعان ورتا قورعاۋ جاۋىنگەرى“ جيەساڭ سونانداجيە ەسكەرتكىشى تەڭىز دەڭگەيىنەن 4767 مەتر بيىك كۇنلۇن تاۋى ساعاسىندا ورناتىلدى. جولاۋشىلاي وتكەن تالاي بۇقارا وسى ارادا توقتاپ، ەسكەرتكىشكە حادالارىن قويىپ، وزدەرىنىڭ قۇرمەتى مەن ساعىنىشىن بىلدىرەدى.
”مەن اكەمنىڭ ءىزىن باسىپ، سانجياڭيۋاندى جاقسى قورعايمىن، ’جۇڭحۋا سۋ مۇناراسىن‘ جاقسى كۇزەتەمىن“، - دەدى سوناندانجىڭ.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 8 - كۇنى شينيڭنەن بەرگەن حابارى)
