ادالدىقپەن مەملەكەتكە ەسە قوسىپ، جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جوۋ ليچۋان، حۋاڭ حاۋميڭ
حۋاڭ دا - نياننىڭ سۋرەتى (ماتەريال سۋرەت).شينحۋا اگەنتتىگى تاراتقان
گۋاڭشيدىڭ ناننيڭ قالاسى يۋانحۋلۋ باستاۋىش مەكتەبىندەگى حۋاڭ دا - نيان جولداستىڭ ۇزدىك ىزگى ىستەرى تاربيە بازاسىنداعى مەكتەپ ءبىتىرۋ ەستەلىك داپتەرىنىڭ كوشىرمە نۇسقاسىندا حۋاڭ دا - نيان جازعان ”جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ ءبىزدىڭ بۋىننىڭ مىندەتى“ دەگەن ءسوز قاعاز بەتىنە ايشىقتالعان ءارى انا مەكتەبىندەگى وقىتۋشى - وقۋشىلاردىڭ جۇرەگىنەن تەرەڭ ورىن العان.
حۋاڭ دا - نيان، 1958 - جىلى گۋاڭشيدىڭ ناننيڭىندە دۇنيەگە كەلگەن، كەيىن اكە - شەشەسىنە ىلەسىپ قيىر شەتتەگى تاۋلى قىستاققا تومەنگە تۇسىرىلەدى. جوعارى مەكتەپكە ەمتيحان بەرگەن العاشقى كۇنى ول تاۋ جولىمەن ءبىر كۇندەي ءجۇرىپ، 20 كيلومەتر جەردەگى ەمتيحان مايدانىنا ارەڭ جەتەدى. 1978 - جىلى ول ۇزدىك ناتيجەمەن چاڭچۇن گەولوگيا شۋەيۋانىنا (قازىرگى جيلين داشۋەسى) قابىلدانىپ، قولدانىلمالى جەر شارى فيزيكاسى فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى، تولىق كۋرس ماگيسترلىگىن ۇزدىك ناتيجەمەن تاۋىسقان ول مەكتەبىندە قالىپ وقىتۋشى بولادى. ونىڭ ساباقتاسى ماۋ شياڭنان 1982 - جىلى حۋاڭ دا - نيان داپتەرگە جازىپ قالدىرعان ”جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ ءبىزدىڭ بۋىننىڭ مىندەتى“ دەگەن ارناۋ ءسوزدى كۇنى بۇگىنگە دەيىن قاستەرلەپ ساقتاپ كەلەدى.
1992 - جىلى حۋاڭ دا - نيان ”جۇڭگو - انگليا دوستىعى وقۋ سيلىق اقشاسى نىسانىنىڭ“ تولىق قارجىلاي كومەگىنە يە بولىپ، انگلياعا بارىپ دوكتورلىق وقىپ، سول كەزدەگى شەتەلدەن وقۋعا ۇكىمەت جىبەرگەن 30 وقۋشىنىڭ ءبىرى بولدى. شەتەلگە شىعاردىڭ الدىندا حۋاڭ دا - نيان ساباقتاستارىنا بەكەم تۇردە: ”مەن، ءسوزسىز، شەتەلدىڭ وزىق تەحنيكاسىن الىپ كەلەمىن!“ - دەدى. 1996 - جىلى حۋاڭ دا - نيان انگليا ليدز داشۋەسىنەن جەر شارى فيزيكاسى عىلىمىنىڭ دوكتورلىق عىلمي اتاعىن الادى.
حۋاڭ دا - نيان بۇرىن انگليانىڭ كەمبريجىندەگى ءبىر اۆياتسيا جەر شارى فيزيكاسى سەرىكتەستىگىندە جەر شارى فيزيكاسى بارلاۋ - تەكسەرۋ سالاسىندا ىشكەرىلەي زەرتتەۋ جۇرگىزگەن. ول ۇجىمدى باستاپ تەڭىز - مۇحيت پەن قۇرلىقتاعى كۇردەلى ورتادا جىلدام جىلجۋ ءتاسىلى ارقىلى جەردى تەسۋ ۇلگىسىندە دالمە - ءدال بارلاپ تەكسەرۋ جۇرگىزۋدە تەحنيكالىق تابىسقا جەتتى.
شەتەلدە تۇرعان 10 نەشە جىلدا ونىڭ مەديتسينا وقىعان ايەلى ءوزىنىڭ ەمحاناسىن اشتى، قىزى دا وقۋدا تابىسقا جەتىپ، ءبىر ءۇيلى جاننىڭ تۇرمىسى جايلى ءوتىپ جاتتى. الايدا حۋاڭ دا - نيان ءوزىنىڭ وتانعا بەرگەن ۋادەسىن ەشقاشان ۇمىتپادى، ول قاشاندا انا مەكتەبىنىڭ قامىن جەپ، ۇنەمى ساپارلاي كەلىپ اۋىس - كۇيىس جاساپ، وقىتۋشى - وقۋشىلاردىڭ حالىقارالىق وي ءورىسىن كەڭەيتتى.
مەملەكەتتىڭ ”شەتەلدە جۇرگەن جوعارى ورەلى دارىندىلاردى ەنگىزۋ جوسپارىنىڭ“، ياعني ”1000 ادامدىق جوسپارىنىڭ“ اتقارىلۋىنا ىلەسە، ءتۇيىندى سالالاردا ەگەي دارىندىلاردى ەنگىزىپ، شەشۋشى تەحنيكالاردا تابىسقا جەتە الاتىن، جاڭادان گۇلدەنگەن عىلىمدارعا جەتەكشى بولا الاتىن ءبىر توپ عالىمداردىڭ جانە كوش باستاۋشى دارىندىلاردىڭ وتانعا ورالىپ جاڭالىق اشىپ، شارۋاشىلىق قۇرۋىن ءتۇيىندى تۇردە قولداپ - قۋاتتادى.
حۋاڭ دا - نيان بۇل حاباردى ەستىگەننەن كەيىن، جانۇياسىنداعىلاردى باتىلدىقپەن سوزىنە كوندىرىپ، قىزمەتىنەن شەگىنەدى. 2009 - جىلدىڭ اياعىندا حۋاڭ دا - نيان مەملەكەتتىڭ ”1000 ادامدىق جوسپارىنىڭ“ ەرەكشە ۇسىنىس ەتىلگەن مامانى رەتىندە، انا مەكتەبى جيلين داشۋەسىنىڭ ارنايى پروفەسسورى مىندەتىن ۇستىنە الدى ءارى جەر شارىن بارلاپ تەكسەرۋگە قاتىستى نىساننىڭ باس عالىمى بولىپ تاڭدالدى. بۇل نىسان جيلين داشۋەسىن ورتالىق ەتە وتىرىپ، بۇكىل مەملەكەتتەگى جوعارى مەكتەپتەر مەن عىلمي زەرتتەۋ ورىندارىنان كەلگەن 400دەن استام ۇزدىك عىلىم - تەحنيكا قىزمەتكەرلەرىن ۇيىمداستىرىپ، ”جوعارى دالدىكتە اۆياتسيالىق اۋىرلىق كۇشىن ولشەۋ تەحنيكاسى“ جانە ”تەرەڭ قاتپار بارلاۋىنداعى شەشۋشى ولشەۋ اسپاپتارىن، جابدىقتارىن زەرتتەپ جاساۋ جانە تاجىريبەدەن وتكىزۋ“ سىندى ەكى ماڭىزدى نىساننان قامال الۋ زەرتتەۋىن ورىستەتتى.
2016 - جىلى كوپتەگەن اكادەميك، مامانداردان قۇرالعان تەكسەرىپ وتكىزىپ الۋ ماجىلىسىندە ول باستاعان زەرتتەۋ ۇجىمى 6 جىل جاپالى ەڭبەكتەنۋ ارقىلى قامال الىپ، جەتكەن جەتىستىگى مەملەكەتتىك عىلىم - تەحنيكادان جاڭالىق اشۋ تابىستارى كورمەسىنە تاڭدالىپ، تۋ يوۋيوۋ قاتارلى كوپتەگەن ايگىلى عالىمداردىڭ جەتىستىكتەرىمەن قاتار اتالدى.
ماشاقاتتى جولدارىن قايىرىلا ەسكە العاندا، حۋاڭ دا - نيان جاي عانا: ”مەنى مەملەكەت باۋلىپ جەتىلدىردى، تەك وتان قاجەت ەتەدى ەكەن، مەن، ءسوز جوق، بار كۇشىمدى سالامىن“، - دەگەن ەدى.
كەسەك تابىستاردىڭ تاساسىندا ماشاقاتتى ەڭبەك جاسىرىنىپ جاتادى. وتانعا ورالعان 7 جىلدا ول شارشاپ - شالدىعۋدى بىلمەستەن زىرىلداۋىق سياقتى شىر كوبەلەك اينالۋمەن بولدى، ۇنەمى ۇيقىنى، تاماقتانۋدى ۇمىتىپ كەتەتىن. 2016 - جىلى 11 - ايدىڭ 29 - كۇنى تاڭعا جۋىق حۋاڭ دا - نيان تاعى دا ءىسساپاردا ءجۇرىپ تالىقسىپ جىعىلادى. چاڭچۇنگە قايتىپ كەلگەننەن كەيىن، مەكەمە ونى كۇشپەن دەنساۋلىق تەكسەرتۋگە ورنالاستىرادى، تەكسەرۋ ناتيجەسى شىقپاي جاتىپ، ول تاعى دا بەيجيڭگە ىسساپارمەن كەتەدى.
چاڭچۇنگە جەتە سالا، حۋاڭ دا - نيان شيپاحاناعا جاتىپ ەمدەلۋ حابارلاندىرۋىن تاپسىرىپ الادى: ءوت جولى راگىنا شالدىققاندىقتان، شيپاحاناعا جاتىپ ەمدەلۋ كەرەك بولادى. 2017 - جىلى 1 - ايدىڭ 8 - كۇنى حۋاڭ دا - نياننىڭ ناۋقاسىنا ەم قونباي چاڭچۇندە قايتىس بولدى، سول جىلى 58 جاستا ەدى.
حۋاڭ دا - نياننىڭ كومەكشىسى يۇي پيڭ ازا ءبىلدىرۋ حاتىندا: ءار جولى مادەنيەت الاڭىنان وتكەندە باسىمدى كوتەرىپ گەولوگيا سارايىنىڭ 5 - قاباتىنداعى اناۋ تەرەزەگە قاراۋ ادەتىمە اينالعان ەدى، جايشىلىقتا ونىڭ شىراعى تۇنگى ساعات 10عا دەيىن، ءتىپتى، ونان دا جايىراق ۋاقىتقا دەيىن جانىپ تۇراتىن. ءبىراق قازىردەن باستاپ، مەن ەندىگارى سول شىراق نۇرىن كورە المايتىن بولدىم، ويتكەنى سول شىراقتى جاعىپ قوياتىن ادام شارشادى، دەمالعىسى كەلدى ءارى وزىنە شەكسىز ۇزاق دەمالىس جاريالاۋعا بەكىندى... دەپ جازدى.
وقىتۋشى - وقۋشىلار دا ارت - ارتىنان ازالى ءسوز جاريالاپ: ۇلى مەملەكەتتى قۇدىرەتتەندىرۋ ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، وسى ءبىر شەتەلدە وقىعان ادال نيەتتى جان كوكىرەك تولى سۇيىسپەنشىلىكپەن وتانعا قايتىپ كەلدى، الدا جۇرەر جولى ماشاقاتقا تولى بولسا دا، ول مەملەكەتكە دەگەن ادالدىعىنان، كاسىپكە دەگەن ارمانىنان مۇلدە ايرىلمادى...، - دەستى.
”حۋاڭ مۇعالىم قاي - قاشان دا مەملەكەتتىڭ ءىسىن، ۇلتتىڭ ءىسىن الدىڭعى ورىنعا قوياتىن. حۋاڭ مۇعالىمنىڭ وقۋشىسى رەتىندە، وسىنداي وتانشىلدىق سۇيىسپەنشىلىك پەن عىلمي زەرتتەۋ رۋحىن جالعاستىرۋ جاۋاپكەرشىلىگىم ءارى مىندەتىم دەپ بىلەمىن“، - دەيدى حۋاڭ دا - نياننىڭ وقۋشىسى جوۋ ۋىنيۋە.
انا مەكتەبى ناننيڭ قالاسى يۋانحۋلۋ باستاۋىش مەكتەبىندەگى حۋاڭ دا - نيان جولداستىڭ ۇزدىك ىزگى ىستەرى تاربيە بازاسىندا 57 ناقتى زات جانە 137 سۋرەت حۋاڭ دا - نياننىڭ ءوسىپ - جەتىلۋ جولى، كوزى تىرىسىندەگى ىستەتكەن بۇيىمدارى، عىلمي زەرتتەۋ تابىستارى سياقتى مازمۇنداردى اسەرلى ايگىلەپ تۇر. بازا قۇرىلعان 3 جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى 400دەن استام مەكەمە - ورىننان كەلگەن 20 مىڭ ادام - رەتتەن استام ەكسكۋرسياشىنى قابىلدادى.
2017 - جىلى 5 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حۋاڭ دا - نيان جولداستىڭ ۇزدىك ىزگى ىستەرى جونىندە كورسەتكەن ماڭىزدى نۇسقاۋىنىڭ رۋحىن دايەكتىلەندىرۋ، تياناقتاندىرۋ ءۇشىن، ورتالىق كوميتەت ۇگىت ءبولىمى بۇكىل قوعامعا ”سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن امالياتتا ايگىلەگەن ۇزدىك زيالى“ حۋاڭ دا - نياننىڭ ۇزدىك ىزگى ىستەرىن اشىق ۇگىتتەپ، جاريالاپ، حۋاڭ دا - نيان جولداسقا ”ءداۋىر ۇلگىسى“ داڭقتى اتاعىن تولىقتاپ بەردى؛ 2017 - جىلى 11 - ايدا ورتالىق رۋحاني وركەنيەت قۇرىلىسىنا جەتەكشىلىك ەتۋ كوميتەتى حۋاڭ دا - نيان جولداسقا ”6 - كەزەكتى مەملەكەتتىك ءمورال ۇلگىسى“ داڭقتى اتاعىن تولىقتاپ بەردى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 16 - كۇنى چاڭچۇننەن بەرگەن حابارى)
