قاسيەتتى مەملەكەت تەرريتورياسىن قورعاۋشىلار
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى باي شاۋبو
اپەكە - ءسىڭلى جوگا (سولدا) مەن ياڭزۇڭ (2017 - جىلى 10 - ايدىڭ 29 - كۇنى تۇسىرىلگەن). □ سۋرەتتى شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى پۋبۋزاشي تۇسىرگەن
6 - ايدا شيزاڭنىڭ لۇڭزى اۋدانى يۇيماي اۋىلى ءبىر جىلداعى ەڭ كوركەم مەزگىلدى قارسى الادى. تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 5000 مەتردەن اساتىن رىلا تاۋىنىڭ قار - مۇزى ەريدى، يۇيماي اۋىلىنا باراتىن، گيمالاي تاۋىنىڭ وڭتۇستىك باۋىرىندا لەنتاداي يرەلەڭدەگەن تاس جولدا ”تاۋاپ ەتۋشىلەردى“ تولتىرا تيەگەن ساياحات اۆتوبۋزدارى، دالالىق اۆتوموبيلدەر قايشالىسادى.
تاۋدى قاپتالداي سالىنعان جولمەن الدەنەشە اينالمادان وتكەننەن كەيىن، شەكاراداعى كوركەم شاعىن قالاشىق كوز الدىڭدا پايدا بولادى. ”اۋىلىم − يۇيماي، وتانىم − جۇڭگو“ دەگەن ايشىقتى ارىپتەر ەلىمىزدىڭ باتىس وڭتۇستىك شەكاراسىنداعى وسىناۋ جاڭادان گۇلدەنگەن ساياحات كوركەم ءوڭىرىنىڭ قىزىل قۇدىرەتتى كۇشىن ايگىلەپ تۇر.
يۇيماي بۇرىن ”جۇڭگوداعى جان سانى ەڭ از اۋىل“ دەپ اتالعان. 1991 - جىلى يۇيماي تۇڭعىش رەت ادامداردىڭ نازارىنا ءىلىندى، سول شاقتا، بۇل جەردە جوگا، ياڭزۇڭ جانە ولاردىڭ اكەسى ساڭجيەچۇيبا ۇشەۋى عانا تۇرۋشى ەدى. اكەلەرى ساڭجيەچۇيبا دەمالىسقا شىققان اۋىل باستىعى، جوگا جاڭادان مىندەتكە تاعايىندالعان اۋىل باستىعى، ياڭزۇڭ جالعىز اۋىل تۇرعىنى بولاتىن.
تاريحتا يۇيمايدىڭ جان سانى ەڭ كوپ بولعاندا 20دان استام وتباسى 300دەن استام ادام بولعان. شيزاڭنىڭ بەيبىت ازات بولۋىنا ىلەسە، دەموكراتيالىق رەفورما جۇرگىزىلىپ، ءۇستىرتتىڭ جەر - جەرىندە جويقىن وزگەرىستەر تۋىلدى، كوپ ساندى ادام يۇيمايدىڭ توماعا تۇيىقتىعىنا جانە ماشاقاتتى تۇرمىسقا توزە الماي، ۇزدىك - سوزدىق كوشىپ شىعىپ، شارت - جاعدايى جاقسى جەرلەرگە بارىپ تىرشىلىك ەتتى.
يۇيماي، ءسىرا، قانشالىقتى سۇركەيلى؟ جوگا مەن ياڭزۇڭ بىلاي دەدى: قار جاۋسا تاۋ جارتى جىل بويى تاس بەكىپ قالادى، ال جاڭبىر جاۋسا ادامدى ونان بەتەر الاڭداتادى، تاۋ جاپ - جاسىل اعاشپەن كومكەرىلىپ تۇرعانىمەن، جەرگە جالاڭاش ارپا شاشساڭ دا شىقپايتىن.
بۇل وتباسى مال باعىپ كۇنەلتەدى. بيىل جوگا 60 جاستا، ياڭزۇڭ 58 جاستا. وتكەن كۇندەردى ەسكە العاندا ەرىكسىزدەن كوزدەرىنە جاس الىپ: ”شەشەمىز بەن ءسىڭلىمىز جايلاۋدا سىرقاتتانىپ، ۋاعىندا ەمدەلە الماي دۇنيەدەن ءوتتى“ دەدى.
”سەندەر نەگە يۇيمايدان كوشىپ شىعىپ، جاقسىراق جەرگە بارىپ ءومىر كەشىرمەيسىڭدەر؟“ بۇل سۇراۋ اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋىنەن تالاي سۇرالعان، ولاردىڭ وزدەرى دە بۇرىن وسى ويدا بولعان ەدى. ءبىراق، اكەسى ساڭجيەچۇيبانىڭ قىڭىرلىعى مەن تاباندىلىعى اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋىنە قاتتى اسەر ەتكەن ەدى.
”ءبىز تارتقان ازعانتاي ازاپ نەگە تۇرادى! قانشا ادام شيزاڭنىڭ بەيبىت ازات بولۋى ءۇشىن قۇربان بولىپ، ءومىرىن ارنادى“. ساڭجيەچۇيبانىڭ بۇل ءسوزى اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋىنىڭ كوڭىلىنە ابدەن جاتتالىپ قالعان - دى.
جوگا مەن ياڭزۇڭ ەكەۋىنىڭ ءار كۇنگى تىرلىگى تاڭعا جاقىن ساعات 4 − 5تەردە باستالادى. سيىرلاردى جەرگە جارىق تۇسۋدەن بۇرىن تاۋعا اپارىپ جايۋ كەرەك. ىمىرت ۇيىرىلگەن شاقتا سيىردىڭ قوڭىراۋ ءۇنى تاعى دا مالشى ءۇيىنىڭ قاسىنان سىلدىرلاعان شاقتا ءبىر كۇنگى قاربالاس تىرلىك تە سوڭىنا شىعادى. مۇنداي تۇرمىسپەن ونداعان جىلدى ءبىر كۇندەگىدەي وتكىزىپ كەلەدى.
مال باعۋدان سىرت، ءبىر ءۇيلى جاننىڭ تۇرمىسىنداعى ەڭ ماڭىزدى جۇمىس مەملەكەت تۋىن شىعارۋ. ۇستىرتتە جەلبىرەگەن بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋدىڭ تۇبىندە تۇرىپ ساڭجيەچۇيبا اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋىنە ”وتان دەگەن وسى، وتان بولعاندا عانا وتباسى بولادى“ دەگەن بولاتىن.
اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋى دە اكەلەرى سياقتى جۇرەكتەرىنە ادالدىقتى ويىپ جازعان: ”يۇيماي ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىز ءومىر سۇرگەن جەر، قانشا جاپا تارتىپ، شارشاساق تا وتانىمىزدىڭ ءار سۇيەم جەرىن قورعايمىز“.
ءدال وسىنداي قاراپايىم كۇندەردەن تاڭعاجايىپ رۋح ۇيىدى. شەكارادا مال باعىپ جۇرگەن جوگا مەن ياڭزۇڭ دۇنيە جۇزىنە بۇل جەردىڭ يەن جەر ەمەس ەكەنىن، تەرريتوريا يەلىك ۇقىعى قاسيەتتى، وعان سۇعاناقتىق جاساۋعا بولمايتىندىعىن ءتۇسىندىردى.
اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋىنىڭ تاپجىلماي قورعاۋى يۇيمايدىڭ زور وزگەرىسىن تۋدىردى. 1995 - جىلى يۇيماي ”3 ادامدىق اۋىل“ تاريحىنا قوش ايتتى، 1999 - جىلى يۇيمايدىڭ جان سانى 20 ادامنان استى، 2009 - جىلى 30 ادامنان استى. جاڭا داۋىرگە كىرگەننەن كەيىن، يۇيماي اۋىلىنا مەملەكەتتىك ەلەكتر تورى جالعانىپ، توك بولماۋ تاريحىنا قوش ايتتى؛ جول داڭعىلدانا ءتۇستى؛ سىمسىز ينتەرنەت تۇتاس اۋىلدى قامتىدى؛ اپەكە - ءسىڭلى جوگا مەن ياڭزۇڭنىڭ وتاندى ءسۇيىپ، شەكارانى كۇزەتكەن ىزگى ىستەرىنىڭ ۇندەۋىندە، كوپتەگەن بۇقارا يۇيمايعا كوشىپ كەلىپ قونىستاندى.
اپەكە - ءسىڭلى جوگا مەن ياڭزۇڭ وسىناۋ قاسيەتتى مەملەكەت تەرريتورياسىن قورعاپ، وتاندى ءسۇيۋدىڭ، شەكارانى قورعاۋدىڭ داۋىرلىك ماداق جىرىن جازدى. اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋى ىلگەرىندى - كەيىندى ”ەڭ ارداقتى كۇرەسكەر“، ”ءداۋىر ۇلگىسى“، ”مەملەكەتتىك 8 - ناۋرىز قىزىلتۋشىسى“، 7 - كەزەكتى ”مەملەكەتتىك كاسىپتى قادىرلەپ، ءوزىن ارناۋ ءمورال ۇلگىسى“ سياقتى داڭقتى اتاقتارعا يە بولدى.
اپەكە - ءسىڭلى ەكەۋى يۇيمايدىڭ جىلدان - جىلعا جاقسارىپ كەلە جاتقانىن كورىپ ەرەكشە سۇيىنەتىن بولدى. ولاردى ەڭ ماقتانىشقا بولەيتىنى وزدەرىنىڭ ۇل - قىزىنىڭ جاڭا شەكارا كۇزەتشىسىنە اينالۋى بولدى. جوگانىڭ قىزى باساڭجوگا، ياڭزۇڭنىڭ ۇلى سولاڭدۇنجۋ داشۋە بىتىرگەننەن كەيىن ىلگەرىندى - كەيىندى يۇيمايعا قايتىپ كەلدى. سولاڭدۇنجۋ: ”ءبىلىمدى جاس رەتىندە اتا مەكەندى گۇلدەندىرۋگە قاتىناسۋدى تىپتەن بۇلجىماس بورىش ساناپ، الدىڭعىلاردىڭ رۋحىنا مۇراگەرلىك ەتىپ، قاسيەتتى مەملەكەت تەرريتورياسىنىڭ جاڭا بۋىن قورعاۋشىسى بولامىز“ دەدى.
”اپەكە - ءسىڭلى جوگا مەن ياڭزۇڭ ەكەۋى جاڭا داۋىردەگى وتانشىلدىق رۋحتىڭ ۇلگىسى“. يۇيماي اۋىلدىق پارتكومنىڭ شۋجيى حۋ شۋەمين بىلاي دەدى: ”ءبىز وتاندى ءسۇيىپ، شەكارانى قورعاۋ داڭقتى داستۇرىنە ۇزدىكسىز مۇراگەرلىك ەتىپ جانە ونى ساۋلەلەندىرىپ، وتاننىڭ ءار سۇيەم جەرىن ويداعىداي قورعاپ، يۇيمايدى اناعۇرلىم كورىكتى مەكەن ەتىپ قۇرىپ شىعامىز“.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 6 - ايدىڭ 21 - كۇنى لحاسادان بەرگەن حابارى)
