− جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىنا قۇرمەت
□ گازەتىمىز رەداكسياسى
تاۋ - وزەن زەرلى جىبەكتەي ورنەكتەلىپ، بايتاق دالادا ءان قالىقتادى. بۇل زامانىمىزدىڭ 2021 - جىلىنىڭ جايناعان جازى. 9 ميلليون 600 مىڭ شارشى كيلومەتر كەڭ - بايتاق جۇڭگو دالاسىندا شينجياڭنىڭ ءجۇزى بال - بۇل جايناپ، شالقىعان زامان تۋدى.
ايتسە دە ۋاقىتتىڭ سالقار كوشىمەن 100 جىلدىڭ الدىنداعى سول جازعا قايتا ورالساڭىز، ءسىز وتانىمىزدىڭ باتىس سولتۇستىك شەكارا وڭىرىندە مي قايناعان ىستىقتا بار الاپتىڭ مۇڭ - زاردان كوز اشپاي، ويران - وسىرى شىعىپ جاتقان بەينەسىن كورەسىز − بۇل اۋىر ناۋبەت، ازاپتى كۇيزەلىس باسقان جۇڭحۋا دالاسىنىڭ ءبىر بولىگى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ءولىم - ءومىر سىزىعىندا جانتالاسقان شاعىن كورىنىسى ەدى.
1921 - جىلى 7 - ايدا ءبىر شوق نايزاعاي ءزىلماۋىر قاراڭعى تۇنەكتى ءتىلىپ ءوتتى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ دۇنيەگە كەلۋى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ دامۋ بەتالىسى مەن ۇدەرىسىن تەرەڭ وزگەرتتى، سونداي - اق شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ بولاشاعى مەن تاعدىرىنا دا تەرەڭ وزگەرىس اكەلدى.
100 جىلدىق بوران - شاشىندا سول ءبىر كىشكەنتاي قىزىل قايىق تولقىن جارا ۇدەرە العا تارتىپ، اقىرىندا الىپ ءزاۋلىم كەمەگە اينالىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنىڭ كوشىن باستادى.
100 جىلدىق بوران - شاشىندا سول ءبىر ايبىندى سەرت اسقاق اۋەنمەن جەر - الەمدى جاڭعىرتتى: پارتيامىزدىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن قامتىعان جۇڭگو حالقىن باقىتقا كەنەلتۋ، شينجياڭداعى ءار ۇلتتى قامتىعان جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ.
ۋاقىت زىمىراپ، ۇلى ءداريا جوڭكىلە اقتى؛ كوك تەڭىزدەر ەگىنجايلارعا اينالىپ، زامان جاڭارىپ، دۇنيە وزگەردى. وتانىمىزدىڭ شينجياڭى قاراڭعى تۇنەكتەن شۇعىلالى جارىق كۇنگە، مەشەۋلىكتەن العا باسۋعا، كەدەيلىكتەن باي - باقۋاتتىلىققا، توماعا - تۇيىقتىقتان اشىقتىققا قادام قويدى. ءدال وسى ساتتە شاتتىق جىرى قايعىلى كۇرسىنىستىڭ، قۋانىش كۇلكىسى ويناعان الپەتتەر جاسپەن تارامدالعان جۇزدەردىڭ، جايناعان ءومىردىڭ قۋانىشى مەزگىلسىز ءولىمنىڭ قايعىسىن، گۇل جايناعان باۋ - باقشا سۇرەپەتى قاشقان قاعىر دالانىڭ ورنىن باستى... وتانىمىزدىڭ شينجياڭىندا تىنىش تا ابزال زامان ورناپ، تاۋ - دالاسىندا بەيبىت تىنىشتىق سالتانات قۇردى.
بۇل − جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مىڭ بوياۋمەن ايشىقتاپ، تيانشان الابىندا قالام سىلتەگەن تاريحي تاراۋى؛ بۇل − جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ الىپ سۋرەتكەر قالاممەن كۇنلۇننىڭ ۇشار باسىنا سالعان وشپەس ەڭبەك تۋىندىسى. جەر - الەم − ايعاق، تاۋ - وزەن − كۋا، كوممۋنيستىك پارتيا بولماسا، جاڭا جۇڭگو بولماس ەدى، وتان قۇشاعىندا كۇن سايىن وركەندەپ، شالقي تۇسكەن كوركەم شينجياڭ ءتىپتى بولماس ەدى.
بوران - شاشىنعا بوگەلمەگەن 100 جىلدىق جولدا پارتيانىڭ شۇعىلالى ساۋلەسى تيانشاندى نۇرلاندىردى.
1
2021 - جىلى 2 - ايدىڭ 25 - كۇنى، بەيجيڭ حالىق سارايى، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جونىندەگى مەملەكەتتىك قورىتىندىلاۋ، ماداقتاپ سيلاۋ جينالىسى سالتاناتپەن وتكىزىلدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس شۋجيى، مەملەكەت ءتوراعاسى، ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى شي جينپيڭ سالتاناتتى تۇردە بىلاي دەپ جاريالادى: ەلىمىز كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جالپى بەتتىك جەڭىسكە قول جەتكىزدى.
سان عاسىرلىق ىزدەنىس مىنە ءبىر ءداۋىردىڭ ۋاقىت بەلەسىندە العا اتتادى! بۇعان كۇللى دۇنيە ىنتىعا كوز تىگىپ، تاريح تاڭداي قاقتى! بۇل جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ءبىر ميلليارد 400 ميلليون حالقى بار ىرگەلى ءىرى ەلدى باستاپ، تاريحقا التىن ارىپپەن جازىلاتىن تاعى ءبىر ادامزات دۇنيە كەرەمەتىن جاساۋى ەدى!
وتان تەرريتورياسىنىڭ ەڭ باتىس ۇشىندا، قۇمدى ءشول، قۇبا تۇزدە، قارلى القاپ، بيىك ۇستىرتتە شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى وسىناۋ شۇعىلالى تاريحتىڭ قاتىسۋشىلارى، كۋاگەرلەرى جانە يگىلىكتەنۋشىلەرى بولدى. ”دوڭگەلەك داۋلەتتىلىك جولىندا بىردە - ءبىر ۇلتتىڭ قاعىس قالۋىنا بولمايدى“، مىنە وسى ايبىندى ۋادە ءۇشىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ وسىناۋ توپىراققا توككەن جۇرەك قانى بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە مول بولدى، ءار ۇلت حالقىنا ارناعان مەيىرلى قامقورلىعى بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە زور بولدى.
100 جىلدىڭ ۋاقىت كوشى الايدا - بۇلاي اۋناعانىمەن، تاريحتىڭ لوگيكاسى باستان - اياق ساباقتاسىپ جاتتى. دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى وتانىمىزدىڭ باتىس بولىگىندەگى وسىناۋ توپىراققا ەرەكشە ءمان بەردى جانە قامقورلىق جاسادى. مەملەكەتتىڭ تۇتاستىعى، ۇلتتىڭ ازاتتىعى، حالىقتىڭ باقىتى ءۇشىن، توڭكەرىستىڭ، قۇرىلىستىڭ، رەفورمانىڭ ءار كەزەڭىندەگى ساپارىندا نارت قىزىل پارتيا تۋى ءاردايىم تيانشان مەن كۇنلۇنگە شۇعىلا شاشىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جول باستاۋشى كۇشپەن وسىناۋ بايابان دالانىڭ گۇلدەنۋى، دامۋى، ورنىقتىلىعى ءۇشىن شەكسىز بەرىك ساياسي كەپىلدىك ازىرلەدى.
”قارا جاپالاق توبەمىزدە زار قاقساپ، زۇلىم سوعىس ءورتى ساحارانى جالمادى“ − اپيىن سوعىسىنان بەرى يمپەرياليزم مەن فەودال ميليتاريستەردىڭ تەمىر تەگەۋرىنىندەگى شينجياڭدى قاراڭعى تۇنەك تورلاپ، حالىق كۇيزەلىپ كەتكەن ەدى.
جۇڭگودان كوممۋنيستىك پارتيا شىققان سوڭ، شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسى نۇرلى شۇعىلا مەن ءۇمىت ساۋلەسىن قارسى الدى: 1922 - جىلى پارتيانىڭ 2 - قۇرىلتايىندا شينجياڭ ماسەلەسىنە قاتىستى قاۋلى جاسالدى؛ 1923 - جىلى پارتيانىڭ 3 - قۇرىلتايىندا ماقۇلدانعان پارتيا باعدارلاماسىنىڭ جوبا نۇسقاسىندا شينجياڭ ماسەلەسىنە ايقىن نازار اۋدارىلدى؛ 1926 - جىلى اشىلعان پارتيانىڭ 6 - قۇرىلتايىندا شينجياڭ قاتارلى از ۇلت وڭىرلەرى جۇڭگو توڭكەرىسى ءۇشىن ماڭىزدى مانگە يە دەپ قارالدى؛ 1935 - جىلى يۇي شيۋسۇڭ قاتارلى كوممۋنيستەر ىلگەرى - كەيىندى شينجياڭعا كەلىپ قىزمەت ىستەپ، ماركسيزمنىڭ ۇشقىنىن تيانشان الابىنا شاشتى؛ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ ءورتى لاپىلداپ جانعان كەزدە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى اراسىندا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى اتتانۋ جونىندە ۇگىت، جۇمىلدىرۋ جۇمىستارىن ورىستەتىپ، بۇرىن بولماعان وتانشىلدىق ىستىق ىنتانى قاۋلاتىپ، شەت - شالعاي، مەشەۋ شينجياڭ نۇرلى شۇعىلادا العا باسقان جەرگە اينالىپ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ يان - اننان كەيىنگى تاعى ءبىر بازاسى اتاندى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بولعاندىقتان دا، شينجياڭ دالاسى تاس قاراڭعى تۇنەكتەن تاڭعى شۇعىلانى كوردى.
1949 - جىلدىڭ كوكتەمىندە ازاتتىق سوعىسى شەشۋشى جەڭىسكە قول جەتكىزەر ساتتە، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 7 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى جالپى ماجىلىسىندە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى مەن ماۋ زىدۇڭ شينجياڭ ماسەلەسىن، ءتىپتى، تۇتاس باتىس سولتۇستىك ماسەلەسىن بەيبىت شەشۋگە مۇمكىندىك بار، قۇلشىنا قولعا كەلتىرۋگە ءتيىسپىز دەپ قارادى. 9 - ايدىڭ 25 - كۇنى مەملەكەت قۇرۋ سالتاناتى قارساڭىندا، شينجياڭ بەيبىت ازات بولىپ، وسىناۋ كەڭ - بايتاق مەملەكەت توپىراعىن تاۋ - وزەنى تەلىم بولۋ، ەل باسىنا كۇن تۋىپ، حالىقتىڭ ىشكەنى ءىرىڭ، جەگەنى جەلىم بولۋ حاۋپىنەن اراشالاپ، قاناۋ مەن ەزگىدەن ابدەن قورلىق كورگەن ءار ۇلت حالقى شىن مانىندە مەملەكەتتىڭ قوجايىنىنا اينالىپ، شينجياڭ تاريحتىڭ جاڭا داۋىرىنە قۇشاق اشتى. وسىدان سوڭ كۇن ءار كۇنى شىت جاڭا بەينەمەن كوتەرىلىپ، تاۋ - وزەن گۇلدەي قۇلپىرىپ، كۇللى دۇنيەدە تىرشىلىك جالىنى قاۋلادى.
1955 - جىلى 10 - ايدىڭ 1 - كۇنى شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونى قۇرىلىپ، ۇلتتىق وڭىرلىك اۆتونوميا ءتۇزىمى ءار ۇلت حالقىنىڭ قوجايىن بولۋ ۇقىعىن تولىق قامتاماسىز ەتتى. نەشە 10 جىلعى بوران - شاشىن مەن جايساڭ كۇندەردە تەڭ، ىنتىماقتى، قارايلاسىمدى، جاراسىمدى سوتسياليستىك ۇلت قاتىناسى باستان - اياق شينجياڭ دامۋىنىڭ نەگىزگى اۋەنى بولىپ، ءتۇرلى ىستەردە جەڭىستەن - جەڭىسكە جەتۋدى ىلگەرىلەتتى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى پارتيا ۇيىمدارىن، ۇكىمەت ورىندارىن قۇرۋ، باندىلاردى الاستاپ، بۇلىكتى تىنىشتاندىرۋ، جەر رەفورماسى بولسىن، الدە سوتسياليستىك وزگەرىس جۇرگىزىپ، سوتسياليستىك قۇرىلىستى ىلگەرىلەتۋ بولسىن، ياكي ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانىن قۇرۋ نەمەسە باسقا ولكەلەردى شينجياڭ قۇرىلىسىنا كومەك بەرۋگە جۇمىلدىرۋ بولسىن... جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى باستان - اياق شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىن ويداعىداي قورعاۋدى، ويداعىداي جۇزەگە اسىرۋدى، ويداعىداي دامىتۋدى شينجياڭ قىزمەتىنىڭ نەگىزگە الار ءتۇيىنى جانە تابان تىرەر تياناعى ەتۋگە تاباندى بولىپ، بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن ءار ۇلت حالقىن باقىتقا كەنەلتۋدى كوزدەدى. كوكىرەك تولى سەنىم ارقالاعان تيانشان پەرزەنتتەرىنىڭ جۇزدەرىنەن شات كۇلكى ەسىپ، رۋحتارى سەرپىلىپ، تيانشان الابىندا ”بار الاپتا جالىنداعان جاسامپازدىق وركەندەپ، تۇس - تۇستىڭ بارىندە كۇن سايىن تۇلەجىپ، اي سايىن جاڭارعان العا باسۋ جارىققا شىقتى“.
1978 - جىلى پارتيا 11 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسى ەكونوميكالىق قۇرىلىستى وزەك ەتۋدى ايقىنداپ، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ جۇرگىزىپ، قوعامدىق وندىرگىش كۇشتى بارىنشا ازات ەتتى جانە دامىتتى. شينجياڭ ءداۋىردىڭ ۇلى اعىمىنا ءجىتى ىلەسىپ، ەرلىكپەن العا باسىپ، اسپان اۋناپ، بۇلت كوشكەن رەفورما كارتيناسىندا وزىنە ءتان تاماشا تاراۋ جازدى.
عاسىر توعىسىندا باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋ ستراتەگياسى اتقارىلىپ، بۇل توپىراقتىڭ تاعدىرىن جۇڭگونىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ ۇردىسىمەن اناعۇرلىم تىعىز بايلانىستىرىپ، جۇڭگونىڭ ەڭ باتىس بولىگىندەگى ”ويپاڭ جەردى“ باتىسقا ەسىك اشۋدىڭ ەڭ الدىڭعى شەبىنە اينالدىردى. 2013 - جىلى ءتوراعا شي جينپيڭ العا قويعان ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جولدى“ بىرگە قۇرۋ باستاماسى جۇڭگونىڭ شينجياڭىنا ءتىپتى تاپتىرماس تاريحي وراي اكەلىپ، شينجياڭنىڭ ءوز دامۋىن مەملەكەتتىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ كەلەلى جاعدايىنا تەرەڭ توعىستىرۋىن ىلگەرىلەتتى. جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونىنىڭ داڭقى مەن بورىشىن ارقالاعان جۇڭگونىڭ شينجياڭى الەمدىك ساحنادا قۇلاشىن ەركىن جازىپ، نىق سەنىممەن بيگە باستى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شينجياڭنىڭ ورنىقتىلىعىنىڭ، دامۋىنىڭ شەشۋشى ساتىندە، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى بيىكتەن الىستى بولجاپ، جوسپار - جوبا جاساپ، ىلگەرىندى - كەيىندى 2 - رەتكى، 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىسىن اشىپ، شينجياڭ قىزمەتىنە ستراتەگيا جانە جالپى جاعداي تۇرعىسىنان ءۇڭىلدى، جوسپارلادى، ورنالاستىرۋ جاسادى. باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: قازىرگى جانە الداعى ءبىر مەزگىلدە شينجياڭ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋدە جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە - ءدال دايەكتىلەندىرىپ، شينجياڭ قىزمەتىنىڭ باس نىساناسىن مىقتى يگەرىپ، شينجياڭدى زاڭ بويىنشا جونگە سالۋ، شينجياڭدى ىنتىماقتاسا ورنىقتىرۋ، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ، حالىقتى بايىتىپ، شينجياڭدى كوركەيتۋ، شينجياڭدى باياندى گۇلدەندىرۋ كەرەك. جاڭا داۋىردەگى ايبىندى ساپاردا، شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، شينجياڭ قىزمەتى باستان - اياق دۇرىس ساياسي بەتالىسپەن جەلگە قاراي جەلكەن كوتەرىپ، تولقىن جارىپ، ۇدەرە العا باستى.
كۇرەسپەن وتكەن ۋاقىت بوسقا كەتپەيدى، شۇعىلالى ىستەر ماڭگى جالعاسا بەرەدى. ۋاقىتتىڭ قالامى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ءۇشىن ءجۇزىنشى جىل شەڭبەرىن ايقىن سالعان كەزدە اناعۇرلىم جاڭا، اناعۇرلىم كوركەم، اناعۇرلىم جاس جۇڭگونىڭ شينجياڭى دۇنيە ءجۇزى الدىندا بوي كورسەتتى. بۇل جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ۇلى جاسامپازدىعى مەن وشپەس ەڭبەگىنىڭ اسقار تاۋلى، ايدىندى وزەندى بايتاق ولكەدە جازىلۋى، سونداي - اق ءار ۇلت حالقىنىڭ كوڭىل كوكجيەگىندە ورنەكتەلۋى.
2
بۇگىنگى شينجياڭ دالاسىنا بيىكتەن قاراساڭىز، نەنى كورەر ەدىڭىز؟
ءسىز كۇن سايىن تۇلەجىپ، اي سايىن جاڭارعان دامۋ اۋقىمىن كورەسىز. باتىس باعىتتا، قورعاستا قۇرىش كەرۋەندەر قاتار - قاتار كوش تۇزەپ، جولدار ىركىلىسسىز تۇتاسىپ، تاۋارلار توپ - توبىمەن جونەلتىلىپ جاتىر؛ شىعىس باعىتتا، قۇمىلدىڭ ”ماڭدايىن كۇن ءسۇيىپ، ايدارىنان جەل ەسىپ“، جاڭا وركەندەگەن كاسىپ سالالارى قۋاتتى قارقىن كورسەتۋدە؛ ءسىز قول سوزساڭىز كەلىپ قوناتىن حالىق تۇرمىسىنىڭ باقىتىن كورەسىز. گۇما اۋدانى مۇجى قالاشىعى لانگار قىستاعىنىڭ حايشيان ساڭىراۋ قۇلاقتارى بۇكىل ەلدىڭ جەر - جەرىنە جەتكىزىلىپ، اۋىلداستاردى بايۋعا باستايتىن ”التىن ءدىلداعا“ اينالسا؛ موري قازاق اۆتونوميالى اۋدانى يگەنبۇلاق اۋىلى يۋەلياڭدي قىستاعى ”اتتاپ شىقپايتىن قۇجىراسىنان“ شىعىپ، ءوز كولىگىمەن ساياحاتتاۋ اۋەسكەرلەرىنىڭ ”ءسوزسىز باراتىن جەرىنە“ اينالدى؛ ءسىز تاۋى كوركەم، سۋى تۇنىق شەكسىز سۇلۋ كورىنىستەردى كورەسىز. شاعانتوعاي اۋدانى بارلىق تاۋىنداعى شەت - شەگىنە كوز جەتپەيتىن تاۋ گۇلدەرى كىسىنىڭ جان سارايىن اشسا، پوسكام اۋدانى التىن توراڭعى كورىنىسى وڭىرىندە، قۇمدى ءشول، قۇبا ءتۇز اراسىندا ساياسىنان كۇن وتپەيتىن نۋلى شۇرات ادامداردىڭ تاڭدايىن قاقتىردى.
بۇل جالىندى ومىرشەڭدىك كۇش تەك جەتە جاقىنداعاندا عانا تاڭعاجايىپ سەزىم تۋدىرادى.
تاريحتىڭ مانىنە تەك جەتكىلىكتى الىستان بارلاعاندا عانا شىنايى كوز جەتكىزە الاسىڭ.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلۋدىڭ الدىنداعى شينجياڭعا قايىرىلا ءبىر قارايىقشى، ازۋلىلاردىڭ تالان - تاراجىسى مەن قورلاۋىندا، ميليتاريستەردىڭ قاناۋى مەن ەزگىسىندە، ول ساۋ تامتىعى جوق، بىرىنشىدەن كەدەي، ەكىنشىدەن اق ”الەم - تاپىرىق“ بولعان جەر ەدى. تاياۋ زامانعى ونەركاسىپ دەرلىكتەي اقتاڭداق بولاتىن، ءبىر جىڭ تەمىر، ءبىر كەز ماتا، ماشينامەن جاسالاتىن ءبىر جاپىراق قاعازدىڭ ءوزىن وندىرە المايتىن؛ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ ءوندىرىس ءتاسىلى اۋەلگى قالپىندا، مەشەۋ قالعان، ءار 5 وتباسىنا ورتاق جالعىز كەتپەن عانا بولاتىن، كەي جەرلەردە جىل سايىن استىق تاپشىلىعى تۋىلاتىن.
1949 - جىلدىڭ كۇزىندە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى مىنە وسىنداي جۇبىنا جەتكەن ءوڭىردى ءوز قولىنا الدى. مەشەۋ شەكارا رايونداعى از ۇلت ءوڭىرىن باستاپ، قايتكەندە وسىزاماندانۋدىڭ قادامىن قۋىپ جەتۋگە بولادى؟ شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىن باستاپ، قايتكەندە باقىتتى، شات - شادىمان كۇن وتكىزۋگە بولادى؟ بۇل جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ الدىنداعى وراسان زور سىناق ەدى.
”حالىقتىڭ جاڭا شينجياڭىن قۇرۋ ءۇشىن كۇرەسەمىز“، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنداعى شينجياڭ گازەتىنىڭ ”بەتاشار ورنىنا ارنالعان سوزىندە“ وسىنداي مالىمدەمە جازىلدى. نەبىر قيىندىقتارمەن ايقاسىپ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇردى. جاڭا شينجياڭ قۇرۋدىڭ ماشاقاتتى مىندەتى الدىندا، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بۇكىل شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن باستاپ، تارپاڭ تابيعاتپەن كۇرەسەتىن اسقاق ارىنمەن، قايىسپاس قايسار ەرىك - جىگەرمەن، دەن قويا، قاجىرلىلىقپەن ىستەيتىن رۋحپەن ەجەلدەن بەرى قاعىر دالادا ايباتى اسقاق سالتاناتتى دامۋ تاراۋىن جازدى.
”ساحارانىڭ كۇزگى جەلى ازىناپ تۇرعاندا، جەڭىس جىرىن شىرقاپ شينجياڭعا كەلگەن“ 100 مىڭنان استام قالىڭ قوسىن اسكەري تىڭ يگەرۋدىڭ العاشقى بۇلىعىن ۇشى - قيىرسىز قۇبا تۇزگە شانشىدى؛ ”قۇبا تۇزدەن باۋ - باقشا سالامىز“ دەگەن اسقاق ءان اۋەنى ىشىندە وكتابر تراكتور زاۆودى، 1 - تامىز بولات - تەمىر زاۆودى، 1 - شىلدە ماقتا توقىما فابريكاسى سياقتى ءبىر توپ كولەمدى زاۆودتار ىركەس - تىركەس بوي كوتەردى؛ قارامايلىدان ءىرى مۇناي الابى بايقالدى، لانجوۋ - شينجياڭ تەمىر جولىندا پويەز قاتىنادى، ءۇرىمجى، شىحىزى قاتارلى قالالار جەدەل ەڭسە كوتەردى... مىڭداعان جىل جىم - جىلاس جاتقان شينجياڭ ارشىندى قاداممەن سوتسياليزمنىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇستى.
بارلىعى وسىدان باستالدى، بارشاسى وسىنىڭ ارقاسىندا قۇلاشىن كەڭگە سەرمەدى. رەفورما جاساعان، ەسىك اشقاننان بەرى پارتيا ورتالىق كوميتەتى مەملەكەتتىڭ دامۋ ستراتەگياسى مەن ءار ۇلت حالقىنىڭ ءتۇبىرلى مۇددەسىن نەگىزگە الىپ، شەكارا ءوڭىردىڭ ەكونوميكانى دامىتۋىنا كومەكتەسۋدى، بىرگە بايۋدى جۇزەگە اسىرۋدى ءار - قاشان نەگىزگى ساياسات ەتىپ، شينجياڭنىڭ دامۋىن جەبەيتىن تالاي - تالاي پارمەندى شارالار شىعاردى. رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ ءنان تولقىنىنا ىلەسىپ، باتىس بولىكتى قاۋىرت اشۋدىڭ شىعىس جەلىمەن قارجى كەلدى، دارىندىلار كەلدى، كاسىپورىندار كەلدى، شينجياڭ بىرتىندەپ ”بايلىعى مول رايون، ەكونوميكاسى كەدەي رايون“ دەيتىن جۇمباق شەڭبەردەن شىعىپ، ەل ىشىندەگى ءىرى كاسىپورىنداردى، ءىرى توپتاردى بازاردى تالاسا يەلەۋگە تارتاتىن ىرىس - قۇتتى قازىنالى جەرگە اينالىپ، دامۋدىڭ جەدەل ارناسىنا ءتۇستى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى ءبىرسىپىرا ەرەكشە ساياسات - شارالار شىعارىپ، بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل ەلدىڭ كۇشىن جۇمىلدىرىپ، شينجياڭنىڭ دامۋىنا قولداۋ كورسەتتى: شينجياڭدى جىبەك جولى ەكونوميكالىق بەلدەۋى وزەكتى رايونى ەتىپ بەلگىلەدى؛ ورتالىق قازىنادان جىلىنا شينجياڭعا نەشە 100 ميلليارد يۋان اۋىستىرىپ تولەپ، بۇكىل ەلدەگى 19 ولكە، قالا جىلىنا شينجياڭعا باعىتتامالى كومەك بويىنشا 10 ميلليارد يۋاننان استام قارجى سالدى؛ نەگىزدىك قۇرىلعى قۇرىلىسىن كەڭ كولەمدە ورىستەتىپ، ءبىرسىپىرا حالىق تۇرمىسى ينجەنەريالارىن ۇزدىكسىز اتقاردى... شينجياڭ ءار كۇنى كوزگە كورىنەتىن جىلدامدىقپەن ءوسىپ، وركەندەي ءتۇستى.
بۇل − ارىنى اسقاق سيمفونيا. شينجياڭنىڭ وڭىرلىك ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنى 1952 - جىلعى 791 ميلليون يۋاننان ارتىپ، 2020 - جىلعى ءبىر تريلليون 379 ميلليارد 758 ميلليون يۋانعا جەتىپ، جالپىلىق ەكونوميكالىق قۋاتى ۇزدىكسىز تىڭ ساتىعا كوتەرىلدى؛ شينجياڭ قالا - اۋىل تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 1978 - جىلعى 319 يۋاننان جانە 119 يۋاننان جەكە - جەكە 2020 - جىلعى 34 مىڭ 838 يۋانعا جانە 14 مىڭ 56 يۋانعا ارتىپ، حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى بارىنشا جوعارىلادى.
بۇل − جويقىن وزگەرىس اكەلگەن قۇبىلمالى اۋەن. كيىم - كەشەك ”كوك، جاسىل، سۇرى، قارا تۇستەن“ ”كۇن سايىن ءار الۋان تۇرلەنۋگە“، اس - سۋ ”تەك قارىن تويدىرۋدان“ ”سالاماتتى ازىقتانۋعا“، تۇرعىن ءۇي ”الاسا، مۇجىق تام ۇيلەردەن“ ”زەردەلى ءۇي جيھازدارىنا“، جول قاتىناسى ”تۇيىقتالعان، ءجۇرۋ قيىن بولۋدان“ ”شار تاراپپەن ىركىلىسسىز تۇتاسۋعا“ وزگەردى. ادامداردىڭ كوكەيىنە جاسىرىنعان ”ءومىر ءسۇرۋ ۋايىمى“ جۇرتتىڭ جۇزىنەن مەن مۇندالاعان ”باقىت كورسەتكىشىنە“ اۋىستى.
قاراماققا قاراپايىم كورىنگەنىمەن، كەرەمەتى ەرەك بولدى، بۇنداي تابىسقا جەتۋ وڭاي - وسپاق سەزىلگەنىمەن، ماشاقاتى بولەك بولدى. شينجياڭنىڭ توڭكەرىستە، قۇرىلىستا جانە رەفورمادا ۇدەرە العا باسۋ ساپارى پارتيانىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ەڭسە كوتەرۋدەن، بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى شۇعىلالى تاريحىنىڭ جاندى تۇسىندىرمەسى سانالادى.
بارلىعى تاريحتان ويىپ ورىن الىپ، بارشاسى تىڭنان باستالدى.
3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي شي جينپيڭ ”دامۋ − شينجياڭنىڭ باياندى تىنىشتىعىنىڭ ماڭىزدى نەگىزى“ ەكەندىگىن، ”حالىق تۇرمىسىنا تىعىز جاناستىرىپ جوعارى ساپالى دامۋدى ىلگەرىلەتۋدى“ باسا دارىپتەدى. اۋەلگى ماقسات بولاتتاي بەرىك، بورىش تاۋداي اسقاق. جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنىڭ ستراتەگيالىق جالپى جاعدايى مەن دۇنيە جۇزىندە 100 جىلدا بولماعان ۇلكەن وزگەرىس الدىندا، جاڭا دامۋ ۇستانىمىن جەتەكشى ەتكەن جوعارى ساپالى دامۋ جولى شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا قاناتىن كەڭگە جايىپ، وسىزاماندانعان ەكونوميكالىق جۇيە تيانشان الابىندا جەدەل ىرگە كومىپ كەلەدى.
شەت - شەگى جوق كورىنىس شىت جاڭا تۇلەجىدى. وتانىمىزدىڭ شينجياڭى جاڭا الپەت، اسقاق بەينەمەن دۇنيە جۇزىنە، بولاشاققا ارشىندى قادام تاستادى.
3
1400 كيلومەتر قاشىقتان اتتاعان، 7 ساعاتقا ۇلاسقان جەر مەن اۋەدە كۇش جالعاۋ، ءار ۇلت پارتيالى كادرلارىنىڭ مينۋتپەن جارىسىپ، سەكۋندتپەن تالاسىپ اشقان ءۇمىت ارناسى، زارەنى ۇشىرعان تىعىز - تاياڭ قۇتقارۋ... بيىل 5 - ايدا حوتانداعى بىلەگى ۇزىلگەن ۇل بالانىڭ ءساتتى تۇردە قۇتقارىلىپ، ەمدەلگەن حيكاياسى بۇكىل ەلگە تارالىپ، سانسىز ادامنىڭ جانارىنا جاس ءۇيىردى.
بۇل جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ ”حالىقتى وزەك ەتكەن“ بيلىك جۇرگىزۋ ۇستانىمىنىڭ شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنداعى جاندى امالياتى، ”حالىقتى بارىنەن جوعارى قويۋدىڭ، ءومىردى بارىنەن جوعارى قويۋدىڭ“ ەڭ پارمەندى تۇسىندىرمەسى.
”كوممۋنيستىك پارتيا بيلىككە قول جەتكىزۋدە، بيلىكتى قورعاۋدا حالىقتىڭ تىلەگىن قورعادى، حالىقتى تاماشا تۇرمىسقا كەنەلتۋدى ماقسات ەتتى“. پارتيامىزدىڭ سان الۋان قيىندىقتاردىڭ ءبارىن كورىپ بولاتتاي بەرىك بولىپ شىڭدالۋى، 100 جىلدى باستان وتكەرىپ دەر شاعىنا كەلۋى پارتيامىزدىڭ قۇرىلعان كۇننەن باستاپ - اق ”حالىق“ دەگەن ءسوزدى كوكەيىندە بەرىك ساقتاپ، حالىقتىڭ مۇددەسىن بارلىعىنان جوعارى قويۋعا تاباندى بولۋدى ءوز تۋىنا ايشىقتاپ جازىپ قويعاندىعىنان ەدى.
وتكەن عاسىردىڭ 30 - جىلدارىندا شينجياڭعا ءبىرشاما ەرتەرەك كەلگەن كوممۋنيستەر بارلىق جەردە ءار ۇلت حالقىنىڭ مۇددەسىن قورعاپ، وقۋ - اعارتۋدى دامىتىپ، سۋ قۇرىلىستارىن سالىپ، كوپىر سالىپ، جول جوندەپ، ازاپ شەككەندەردى قۇتقارىپ، كەدەيلەردى قولتىعىنان سۇيەپ، تالاي - تالاي جاقسى ىستەر تىندىرىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن اۋىزدان - اۋىزعا تارالىپ جىرلانىپ كەلەدى؛ حالىق ازاتتىق ارمياسى شينجياڭعا كىرىپ، شىڭىلتىر سۋىق، قاقاعان ايازدى قىس ورتاسىندا كادر - جاۋىنگەرلەر وزدەرى توڭىپ قاتىپ قالۋعا پەيىل بولسا دا، قولىندا بار جالعىز كورپەنى، ىركىپ قالعان كيىمدەرىن كەدەي - كەپشىك، جارلى - جاقپاي شارۋالارعا بەرىپ، ءار ۇلت بۇقاراسى ”كوممۋنيستىك پارتيا، ماۋجۋشي شاپاعاتشى جىبەرىپتى“ دەپ القادى؛ جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان سوڭ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بۇكىل ىنتا - پەيىلمەن حالىققا ىرىس - قۇت اپەرۋدى كوزدەدى، شينجياڭ 1 - بەسجىلدىق جوسپاردا ”ءار ۇلت حالقىنىڭ زاتتىق جانە مادەني تۇرمىسىن بىرتىندەپ جاقسارتۋدى“ ناقتى مىندەت ەتتى؛ رەفورما جاساعان، ەسىك اشقاننان بەرى پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ باسشىلارى ىلگەرىندى - كەيىندى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى اراسىنا كەلىپ، حالىقتىڭ تۇرمىسىن ۇعىسىپ، ىنتىماق تۋرالى ءسوز قوزعاپ، دامۋدى تىلگە تيەك ەتىپ، شىن ىقىلاسپەن قامقورلىق كورسەتىپ، كوڭىل اتىزىنا جىلى شۋاق شاشتى. پارتيا ورتالىق كوميتەتى ورتالىق پەن مەملەكەتتىك ورگانداردى، ورتالىقتاعى كاسىپورىنداردى، 19 ولكە - قالانى شينجياڭعا كەڭ كولەمدە باعىتتامالى كومەك بەرۋگە ورنالاستىرىپ، شينجياڭنىڭ جۇمىستاندىرۋ، وقۋ - اعارتۋ، دەنساۋلىق ساقتاۋ سياقتى ىستەرىندە ارشىندى دامۋشىلىققا قول جەتكىزۋىن ىلگەرىلەتىپ، حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيى جىلىنا ءبىر ساتى كوتەرىلىپ وتىردى. مىنە وسىنداي تالاي - تالاي يگىلىكتى ىستەردىڭ قاي - قايسىسى دا جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ حالىقتىق تۇرعىدان، شىنايى تەرەڭ حالىقشىلدىق سۇيىسپەنشىلىكتەن اۋىتقىماعاندىعىن كورسەتىپ، 100 جىلدىق ءىرى پارتيانىڭ ساياسي قاسيەتىن ايگىلەدى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتى وتانىمىزدىڭ شينجياڭىن ءاردايىم كوكەيدەن شىعارماي، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ىرىس - قۇتىنا تەرەڭ ىقىلاسپەن كوڭىل ءبولىپ، قاي - قاشان دا ”ءوندىرىس - تۇرمىس شارت - جاعدايىن جاقسارتاتىن نىسانداردى كوبىرەك اتقارىپ، حالىق تۇرمىسىنا ءتيىمدى ناقتى ىستەردى كوبىرەك ىستەپ، ءار ۇلت بۇقاراسىن الاڭداتىپ وتىرعان ماسەلەلەردى كوبىرەك شەشىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنا پارتيانىڭ قامقورلىعى مەن وتاننىڭ ۇلى شاڭىراعىنىڭ جىلى مەيىرىن شىنايى سەزىندىرۋگە“ تاباندى بولدى.
اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن باتىل دايەكتىلەندىرىپ، تياناقتاندىرىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن حالىق تۇرمىسىنداعى ەڭ ماڭىزدى ولشەم ەتۋگە تاباندى بولىپ، دامۋ ۇستانىمىنا حالىق تۇرمىسى سۇيىسپەنشىلىگىن تەرەڭ ءسىڭىرىپ، قازىنالىق شىعىستىڭ ％70تەن كوبىن حالىق تۇرمىسىن قامتاماسىز ەتۋگە جانە جاقسارتۋعا جۇمساپ، جۇمىستاندىرۋ، وقۋ - اعارتۋ، ەمدەۋ، قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ سياقتىلاردى ءتۇيىن ەتكەن حالىققا ءتيىمدى ينجەنەريالارىن ۇزدىكسىز العا جىلجىتىپ، جىلى مەيىر، شۋاقتى قامقورلىققا تولى حالىق تۇرمىسىنىڭ جاۋاپناماسىن جازۋ ءۇشىن جىگەرلەنە قالام تەربەدى.
قازىرگى تاڭدا حالىق تۇرمىسىنىڭ جىلى شۋاقتى، جارقىن سۋرەتى تيانشان الابىندا كەسكىندەلىپ كەلەدى − جۇمىستاندىرۋدى كەڭەيتىپ، كىرىستى ارتتىرۋ ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تۇرمىسىنا ءۇمىت ۇستىنە ءۇمىت سيلاپ، مەكتەپكە دەيىنگى 3 جىلدىق تەگىن تاربيە اۋىل - قىستاق بالالارىنىڭ باستاما سىزىعىن جاڭارتىپ، جالپى حالىقتىڭ دەنساۋلىعىن تەكسەرۋ، ەر - ايەل، كارى - جاس قاۋىمىنىڭ ومىرىنە ”قورعاعىش قالقان“ بولىپ، بارعان سايىن ءجيى توقىلعان قوعامدىق قامتاماسىز ەتۋ تورى بارشا وتباسىلاردىڭ باقىتىن تومەنگى شەكتەن تۇسىرمەي ۇستاپ تۇر.
قازىرگى تاڭدا كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدىڭ ماقتانىشقا تولى جاۋاپناماسى تاريحتىڭ سىناعىنا تاپسىرىلدى − 35 كەدەي اۋداننىڭ كەدەيلىك قالپاعى الىنىپ، 3666 كەدەي قىستاق كەدەيلىك تىزىمىنەن شىعارىلىپ، 772 مىڭ 500 وتباسىنداعى 3 ميلليون 64 مىڭ 900 ادام كەدەيلىكتەن ارىلدى. بارلىق اكىمشىلىك قىستاقتارعا قاتايتىلعان جول توسەلىپ، اۆتوبۋس قاتىناپ، ءۇش فازالىق ەلەكتر جەتكىزىلىپ، وپتيكالىق تالشىقتى كەڭ جولاقتى ينتەرنەت جەلىسى تارتىلىپ، بۇقارا حاۋىپسىز، الاڭسىز سۋ تۇتىنىپ، قاتەرلى ۇيلەردە تۇرۋ تاريحىنا نۇكتە قويىلىپ، شينجياڭنىڭ 1000 جىلدىق مۇلدەم كەدەيلىك ماسەلەسى تاريحي سيپاتتى شەشىلدى.
بۇگىنگى كۇندە ىندەتكە قارسى اتتانۋدىڭ زور شايقاسى، زور سىناعى بورىش ارقالاۋدى تولىق ايگىلەدى − جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى تۋىلعاندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قاشاندا حالىقتى كوڭىل تورىندەگى ەڭ بيىك ورىنعا قويىپ، شىعىنمەن ساناسپاي، بوداۋمەن ەسەپتەسپەي، ءار ادامنىڭ ومىرىنە شىن نيەتپەن قۇرمەت ەتىپ، ءاربىر ناۋقاستى بار كۇشىن سالىپ قۇتقارىپ، ەمدەپ، ءار ۇلت حالقىنىڭ ءومىرىنىڭ حاۋىپسىزدىگى مەن دەنساۋلىعىنا قورعان بولدى.
”بيلىك دەگەنىمىز حالىق، حالىق دەگەنىمىز بيلىك“. ”حالىق“ ءسوزىنىڭ تەرەڭ ءمانى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ حالىقتى باقىتقا كەنەلتۋگە باستاعان كۇرەس تاريحىنا جازىلدى، ونان دا ماڭىزدىسى، تيانشان الابىنداعى ءار ۇلت پەرزەنتتەرىنىڭ جايناعان جۇزىنە، جادىراعان كۇلكىسىنە جازىلدى.
حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا تالپىنىسىندا شەك بولمايدى، پارتيامىزدىڭ حالىق مۇددەسى ءۇشىن كۇرەسى ماڭگى توقتامايدى. نىسانادان كوز جازباي، اۋەلگى ماقساتتا بولاتتاي بەرىك بولىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋدىڭ جاڭا باستاماسىندا تابان تىرەپ، بۇكىل حالىقتىڭ بىرگە بايۋى سىندى جاڭا تىلەكتى بەتكە الىپ، شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، جەلى وڭىنان تۇرىپ، جاۋىن قولايىنا جاققان شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسى ءارى جاڭا ءارى كوركەم ءداۋىر كەزەڭىن قارسى الۋدا.
4
”ۇيعۇر ۇلتى باۋىرلاستارى ءبىز اناردىڭ دانىندەي ۇيىسۋىمىز كەرەك دەيدى، بۇل ءسوز وتە وبرازدى. ءار ۇلت اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسۋ كەرەك، ءبارىمىز جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعاسىنىڭ ءبىر مۇشەسىمىز“. 6 - ايدىڭ 8 - كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ چيڭحايدا قىزمەت تەكسەرگەندە گاڭچا اۋدانى شاليۋحى قالاشىعى گولوزاڭگۇڭما قىستاعىندا كوپشىلىككە ”اناردىڭ ءدانى“ دەگەن تەڭەۋدىڭ قايدان شىققانىن بايانداپ بەردى. باس شۋجيدىڭ ىقىلاستى سوزدەرى القاۋلى ماداققا، ءۇمىت - تىلەككە تولى بولدى.
”اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسۋ كەرەك“، تاريحتاعى گۇلدەنۋ مەن قۇلدىراۋدان، جەڭىس پەن جەڭىلىستەن شىعارىلعان بۇل قورىتىندى بۇگىندە الدەقاشان شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ توپتىق ورتاق تانىمىنا جانە ارەكەت ولشەمىنە اينالعان. جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن جەتىلدىرۋدى، جالعاستىرۋدى، اسقاقتاتۋدى وزەك، بىرگە ىنتىماقتاسىپ كۇرەس جۇرگىزۋدى، بىرگە گۇلدەنىپ دامۋدى تالپىنىس، ”ءۇشتىڭ ءبىر - بىرىنەن ايرىلا الماۋىن“، ”بەستى شىنايى مويىنداۋدى“ ۇستانىم ەتكەن انار ءدانى رۋحى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى ىنتىماعىنا جاڭا ءمان ۇستەدى.
تاريحتىڭ ۇنىنە قۇلاق تۇرسەك، ”بەس جۇلدىز شىعىستان كوتەرىلسە جۇڭگوعا قۇت“ ”حان پاتشالىعىنىڭ قاراۋىنا وتكەن قيانداردىڭ ۇلىس باسىنا ءمور تاڭبا بەرگەنگە“ دەيىن، قاس تاسى جولىنان جىبەك جولىنا دەيىن، باتىس ءوڭىر باسقاقتىعىنان ىلەدەگى جياڭجۇن مەكەمەسىنە دەيىن تالاي عاسىردان بەرى شينجياڭ سىندى انار مول ونەتىن توپىراقتا ەتەنە تۋىستاسىپ، ءبىر - بىرىنە قارايلاسۋدىڭ ماڭگىلىك ونەگەلى اڭگىمەسى تارالىپ، ىنتىماقتاسىپ ۇيىسىپ، بىرگە ۇدەرە العا باساتىن تاڭداۋلى ءداستۇر قالىپتاسقاندىعىن بىلەمىز.
جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى − مەملەكەت تۇتاستىعىنىڭ ىرگە تاسى، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ نەگىزى، رۋحاني كۇشتىڭ جانى. شينجياڭ سىندى كوپ ۇلت شوعىرلى قونىستانعان، كوپ ءدىن قاتار ءومىر سۇرگەن، كوپ نەگىزدى مادەنيەت جينالعان جەردە ۇلتتاردىڭ ۇلى ىنتىماعىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇيىسۋ قۋاتىن، سەنترگە تارتۋ قۋاتىن ۇزدىكسىز كۇشەيتۋ قاشاندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ قۇن بەتالىسى بولىپ كەلەدى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ بۋىرقانعان تاسقىنىندا جۇڭگو كوممۋنيستەرى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تەرەڭ وتباسى - وتان سۇيىسپەنشىلىگىن وياتتى. ”ءار ۇلت تۇگەلدەي تەڭ تۇرعىدا بىرلەسىپ، جاپون يمپەرياليزمىن جوعالتايىق“ دەگەن ۇران ىشىندە ادامدار ۇلكەن - كىشى دەمەي، وڭتۇستىك - سولتۇستىك دەپ جەرگە بولىنبەي، ءار ۇلت باۋىرلاستارى ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى جىلۋ اتاۋ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە كومەك بەرۋ، حالىقارانىڭ جۇڭگوعا كومەك بەرۋ قاتىناس جەلىسىن قامتاماسىز ەتۋ جۇمىستارىن ورىستەتتى... وڭتۇستىك شينجياڭداعى ايسا ەسىمدى كەدەي بۇقارا اقشالاي، زاتتاي جىلۋ اتاۋعا شاماسى كەلمەگەن سوڭ، 18 جاستاعى ۇلىن الدىڭعى شەپكە جىبەرۋگە پەيىل بولدى، سونداي - اق ”جاپون شاپقىنشىلارىمەن ادالدىقپەن سوعىسپاساڭ، بەتىڭدى كورمەيمىن“ دەدى. بار - جوعىن وتانعا ارناعان ىستىق وتانشىلدىق جۇرەككە اي مەن كۇن كۋا بولدى.
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى جۇڭگوشا ەرەكشەلىككە يە ۇلت نازارياسى، ۇلت ساياساتى تيانشان الابىنداعى ءار ۇلت باۋىرلاستارىن پارتيانىڭ نۇر - شۇعىلاسىنا شومىلدىرىپ، بۇكىل ەل حالقىمەن بىرگە سوتسياليزمنىڭ داڭعىل جولىنا ءتۇسىردى. سىڭار جاقتىلىق پەن كەمسىتۋ بولماعان، تەڭدىك پەن قۇرمەت ەتۋ عانا بولعان ۇلت قاتىناسى پارتيانىڭ باسشىلىعى مەن سوتسياليستىك ءتۇزىمنىڭ ابزالدىلىعىن تولىق ايگىلەدى. ”تيانشان قاراعايلارى تامىرلاس، ءار ۇلت حالقى باۋىرلاس“ بۇل ءان شينجياڭداعى ءار ۇلت باۋىرلاستاردىڭ ورتاق جۇرەك ءۇنىن جىرلادى.
”ۇلتتار ىنتىماعى دامۋدىڭ، العا باسۋدىڭ ىرگە تاسى“، ”شينجياڭ ماسەلەسىندەگى ەڭ قيىنى، ەڭ ۇزاققا سوزىلاتىنى، سايىپ كەلگەندە، ۇلتتار ىنتىماعى ماسەلەسى“... پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى مەيلى شينجياڭدا قىزمەت تەكسەرسىن، الدە نەگىزگى ساتىداعى ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ۇزدىك ۋاكىلدەرىن قابىلداسىن، مەيلى قۇربان اتايدىڭ ۇرپاقتارىنا جاۋاپ حات جازسىن، الدە مەملەكەتتىك ەكى ماجىلىستەگى شينجياڭ ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىنىڭ باياندامانى قاراۋىنا قاتىناسسىن، ءار ۇلتتىڭ ىنتىماعى مەن تاتۋلىعى، باستان - اياق باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ كوڭىل تورىندە بولدى. 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە باس شۋجي: ”جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن سومداۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، ءار ۇلتتىڭ ۇلى ىنتىماعىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ كەرەك“، - دەپ باسا دارىپتەدى.
باس شۋجي نۇسقاعان باعداردى بويلاپ، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن سومداۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىن جالپى بەتتىك دايەكتىلەندىرىپ، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى ۇگىت تاربيەسىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ جانە ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بىرلەسكەن دوستىق قيمىلىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنداعى مەملەكەتتىك ۇلگىلى رايوندى بەلسەنە قۇرىپ، شينجياڭدا ءىسلام ءدىنىن جۇڭگوشالاندىرۋ بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، يدەولوگيا سالاسى قىزمەتىن ىشكەرىلەي ويداعىداي ىستەپ، شينجياڭدى مادەنيەتپەن نارلەندىرۋ ينجەنەرياسىن ىشكەرىلەي ورىستەتتى. ءار ۇلت بۇقاراسى بىرگە تۇرۋ، بىرگە ۇيرەنۋ، بىرگە ىستەۋ، بىرگە شاتتانۋ بارىسىندا كەڭ كولەمدە ارالاسىپ، جان - جاقتى ىشتەسىپ، تەرەڭدەي توعىسىپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ”سەنترلەس شەڭبەرىن“ بارعان سايىن كەڭەيتە سىزىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن كوڭىل تۇكپىرىنە ۇيالاتتى.
ءار ۇلتتىڭ بىرگە ىنتىماقتاسا كۇرەس جۇرگىزۋى، بىرگە گۇلدەنۋى، دامۋى − جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كوركەيۋىنىڭ نەگىزى، تىرشىلىگىنىڭ تىرەگى، كۇشىنىڭ قاينارى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن سومداپ، ءار ۇلتتىڭ اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسۋىن جەبەيتىن بولساق، ءبىز، ءسوز جوق، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كوركەم بولاشاعىن بىرگە قۇرىپ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ ۇلى داڭقىنان بىرگە يگىلىكتەنە الامىز.
5
2021 - جىل باستالىسىمەن، باسىن ءباي تىككەن قاھارماننىڭ حيكاياسى شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىندا جىرلاندى، وتتى جانارى، قايسار بەينەسى سانسىزداعان ادامدى تەبىرەنتى، جۇرت كوزدەرىن جاسقا تولتىرىپ، ءبىر كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسىنىڭ ەسىمىن ەسىنە ساقتاپ قالدى.
ول مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى، مەملەكەتتىك ەڭبەك ەرى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى ۇگىت ءبولىمى ”ءداۋىر ونەگەسى“ اتاعىن تولىقتاپ بەرگەن ”پامير قىرانى“ لاچين بايەكە.
مۇز جارىعىنا ءتۇسىپ كەتكەن بالانى قۇتقارۋ ءۇشىن لاچين بايەكە ءوزىنىڭ جاس ءومىرىن ارنادى، ”پارتيا مەن حالىققا بارىمدى قۇربان ەتۋگە قاي - قاشان دا دايىنمىن“ دەگەن ايبىندى سەرتىن امالياتتا ايگىلەدى.
سوعىس ءورتى جالىنداعان توڭكەرىس جىلدارىنان ءدۇبىرلى قۇرىلىس جۇرگىزۋ كەزەڭىنە دەيىن، قۇلاشىن كەڭ جايعان رەفورما جىلدارىنان تولقىن جارا ۇدىرە العا تارتقان جاڭا داۋىرگە دەيىن ءار ۇرپاق كومۋنيستەر ۇلتتىڭ تاۋەلسىزدىگى مەن حالىقتىڭ ازاتتىعىن، مەملەكەتتىڭ بايىپ، قۇدىرەتتەنۋى مەن حالىقتىڭ باقىتىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، الدىڭعىلاردىڭ ءىزىن سوڭعىلار باسىپ، قان كەشە شايقاس جۇرگىزىپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، قالتقىسىز ۇلەس قوسىپ، اسقاق تا ايبىندى قاھارماندىق ەرلىك جىر جازدى.
تاڭ الدىنداعى قاراڭعىلىقتا اباقتىعا جابىلعان يۇي شيۋسۇڭ ايەلىنە كەسەتە بىلاي دەيدى: ”سەن پارتياعا ىلەسەمىن دەگەن سەنىمنەن تاپجىلما، الداعى كۇندەردە حالىق، ءسوز جوق، ازات بولادى، جەڭىس، ءسوز جوق، كەلەدى!“. سىرقاتتانىپ جۇرسە دە قىزمەتتەن تاپجىلماعان ماۋ زىمين ۇيقى كورمەي، تىنىم الماي، قىسقا عانا بىرنەشە جىلدا شينجياڭنىڭ قازىنا - ەكونوميكاسىن اسا ءونىمدى رەتكە سالدى؛ تۇرمەدە اۋىر جازا تارتقان لين جيلۋ «تۇتقىن جىرىن» جازدى، ”باس سۇيەگىمىزدەن ەركىندىكتىڭ التىن مۇناراسىن تۇرعىزامىز؛ ىستىق قانىمىزبەن قىزىل تۋدى بوياپ، ماڭگى جەلبىرەتەمىز!“... توڭكەرىستىك مۇراتتى بارىنەن جوعارى قويعان كومۋنيستەر الدەقاشان تيانشان شىڭىندا جۇلدىز بوپ جارقىراپ، ماڭگىلىك شۇعىلا شاشۋدا.
بەيبىت ازات بولعاننان كەيىنگى شينجياڭ پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ قامقورلىعى مەن قولداۋىندا، ءبىرىنشى توپتا پارتياعا مۇشە قابىلدادى. بارلىق سالا كوركەيتۋدى كۇتىپ تۇرعان سول جىلداردا كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى بەينە تولىسقان تۇقىم سياقتى حالىق اراسىنا تەرەڭ تامىر تارتىپ، بۇكىل ىنتا - پەيىلمەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋ باس ماقساتىن تاباندىلىقپەن امالياتتا ايگىلەدى.
70 نەشە جىلدان بەرى تيانشان الابىنداعى پارتيا مۇشەلەرى قوسىنى ۇزدىكسىز زورايدى، پارتيا ۇيىمى كۇن سايىن كەمەلدەندى، كوممۋنيستەردىڭ وسكەلەڭ رۋحاني دەڭگەيى مەن باتىل مۇرات - سەنىمى وتانىمىزدىڭ شەكارا وڭىرىندەگى ءاربىر بۇرىشقا شۋاعىن شاشتى.
ولار بۇقارانىڭ مۇڭ - مۇقتاجىن كوڭىلدەرىندە ساقتادى. ”اق حالاتتى قاسيەتتى جان“ ۋ دىڭيۇن سان تەرىسىن كەسىپ الىپ كۇيىپ قالعان بالانىڭ دەنەسىنە جاپسىردى؛ ”زامانىمىزدىڭ لەي فىڭى“ جۋاڭ شىحۋا شينجياڭدا 40 جىل تامىر تارتىپ، ورەلى شيپاگەرلىك تەحنيكاسىمەن، وسكەلەڭ شيپاگەرلىك مورالىمەن ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ القاۋىنا بولەندى.
ولار حالىقتىڭ مۇددەسىن بارىنەن جوعارى قويدى. سۋ يگىلىگى مامانى ۋاڭ ۋي ومىرىندە حوتانعا 58 سۋ قويماسىن سالىپ بەردى، كوز جۇمار الدىندا دا حوتاننىڭ بايتاق دالاسىنا تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن كوز جىبەردى؛ ”مەملەكەتتىك كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ ونەگەسى“ ليۋ حۋ سالماقتى ناۋقاسىن ەلەمەي، ۇجىمدى باستاپ قاجىرلىلىقپەن ناقتى ىستەپ، اسىلىندە جوسپار بويىنشا 3 جىلدا ورىندالاتىن اۋىز سۋ ينجەنەرياسىن 8 ايدا تامامداپ، ءپايزاۋات اۋدانىنداعى 475 مىڭ بۇقارانىڭ كەرمەك سۋ ءىشۋ تاريحىن اياقتاتتى.
ولار بورىش ارقالاۋدى قان تامىرىنا ءسىڭىردى. ”جياۋ يۇيلۋشىل جاقسى كادر“ ان گۇيحۋاي قاقاعان ايازدا كوكتوعايدا ەكپىندى كۇش توپتاپ، جاڭا جۇڭگونىڭ شەتەل قارىزىن قايتارۋىنا تەر توگىپ ەڭبەك ءسىڭىردى؛ ”1 - شىلدە وردەنىنىڭ“ يەگەرى مامەتجان ءومار ىلگەرىندى - كەيىندى 30 نەشە جىل قىستاق ياچەيكا شۋجيى بولىپ، تۋى ايقىن تۇردە ۇلتتىق بولشەكتەۋشىلىككە قارسى تۇرىپ، قوعامنىڭ ورنىقتىلىعىن باتىل قورعادى، ول − قىستاق تۇرعىندارىنىڭ كوڭىلىندەگى ”سۇيەنىشى“.
ولاردىڭ بويىنا وتباسى - وتان سۇيىسپەنشىلىگى تەرەڭ ۇيالادى. ”حالىق ونەگەسى“ بۇرماحان مولدو ۇستىرتتەگى قاقاعان ايازدا ۇزىننان - ۇزاققا سوزىلعان شەكارا لەنياسىندا 60 جىل تاپجىلماي تۇرىپ، شەكارانى جاياۋ شارلاعان ءىزى 200 نەشە مىڭ كيلومەترگە جەتىپ، 100 نەشە مىڭ ۇلكەندى - كىشىلى تاسقا وتان اتىن ويىپ جازدى؛ ”1 - شىلدە وردەنىنىڭ“ يەگەرى ۋي دىيوۋ بيڭتۋان رۋحىنىڭ تيپتىك ۋاكىلى، ول شەكارا بويىنا قونىس تەۋىپ، مەملەكەت ءۇشىن 50 نەشە جىل شەكارانى شارلادى، ونىڭ ءۇيى شەكارا بويىنداعى ”ءتىرى شەكارا بەلگىسى“ دەپ اتالدى.
...
تالاي - تالاي تاڭداۋلى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى نارت قىزىل تۋ بولىپ، پارتيانىڭ بۇقارامەن ەتەنە بايلانىسىن كۇشەيتتى؛ تالاي - تالاي تاڭداۋلى كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەلەرى رۋحاني بيىك بەلەس بولىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ شۇعىلالى وبرازىن ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ جۇرەك تۇكپىرىنە ورناتتى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى پارتيانىڭ بۇقارالىق لۋشيان تاربيەسى - امالياتتىق قيمىلىنان، ”ۇشتە قاتاڭ، ۇشتە شىنايى بولۋ“ ارناۋلى تاقىرىپتىق تاربيەسىنەن، ”ەكىنى ۇيرەنۋ، بىردە تولىمدى بولۋ“ ۇيرەنۋ تاربيەسىنەن ”اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەسىنە، ونان ارى پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسىنە دەيىن شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنداعى ءار ۇلت پارتيالى كادرلار ۇيرەنۋ، ويلانۋ، امالياتتا ايگىلەۋ، ءتۇسىنۋ بارىسىندا جاۋاپكەرشىلىك ارقالاۋدى كۇشەيتىپ، تانىم مەن ارەكەتتى بىرلىككە كەلتىرۋ بارىسىندا اۋەلگى ماقساتتى، بورىشتى امالياتتا ايگىلەدى.
ولار ”ۇعىسۋ، تيىمدىلىك جاساۋ، توعىستىرۋ“ بويىنشا قىستاقتا تۇراتىن قىزمەت اترەتىنىڭ مۇشەلەرى، كەڭ - بايتاق اۋىل - قىستاق دالاسىمەن بىتە قايناسىپ، اۋىلداستارمەن ەتەنە توعىستى؛ ولار كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاس مايدانىنداعى جالىندى كۇش، العان بەتتەن قايتپاي، قامال المايىنشا شەپتەن استە شەگىنبەدى؛ ولار جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندەگى جاۋىنگەرلەر، ومىرلەرىمەن بورىشتارىن ارقالاپ، شىنايى سۇيىسپەنشىلىكپەن ءومىردى قورعادى...
ولار ماڭداي تەرىمەن، ءتىپتى ومىرلەرىمەن دۇنيە جۇزىنە بۇل وسكەلەڭ مۇرات - سەنىمى بار، اۋەلگى ماقسات پەن بورىشتان مىزعىماعان، باتىلدىقپەن جاۋاپكەرشىلىك ارقالاعان، ۇلەس قوسۋعا پەيىل، قامال الىپ، قيىندىقتى جەڭگەن، بارلىق جەردە جەڭىسكە جەتەتىن قوسىن ەكەندىگىن، بۇل باستان - اياق حالىققا تامىر تارتقان، حالىقپەن تىنىستاس، تاعدىرلاس، جۇرەكتەس بولعان ءارى حالىق شىن جۇرەكتەن قولدايتىن قوسىن ەكەندىگىن ايتتى.
ادال نيەتىنەن ماڭگى وزگەرمەدى. ءبىز ارشىنداي قادام باسقان جاڭا داۋىردەگى جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ حالىقتىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن تالپىنىسىن ارقالاپ، ۇلى گۇلدەنۋ ارمانىن جۇزەگە اسىرۋدى ارقالاپ، قىزىل گەندى جالعاستىرىپ، كوممۋنيستەردىڭ رۋحاني قان تامىرىن ۇزدىكسىز ۇلاستىرىپ، ءار ۇلت حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ باستايتىن بولسا، سوز جوق، تيانشان الابىندا تالاي - تالاي ەكپىندەي ىلگەرىلەۋ سيمفونياسىن شىرقاپ، تالاي - تالاي دۇنيە كەرەمەتتەرىن جاراتاتىندىعىنا سەنەمىز.
6
6 - ايدىڭ 7 - كۇنى 75 جاستاعى شينجياڭ شاۋەشەك قالاسىنىڭ تۇرعىنى سالىقجان يمين ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا نارتتاي بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋدى تاعى ءبىر رەت شىعاردى. بۇرىنعىمەن ۇقسامايتىنى، مەملەكەت تۋىن شىعارۋدان بۇرىن، ول وڭ قولىن كوتەرىپ، پارتيا تۋى استىندا سالتاناتتى سەرت بەرىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولدى. سول ساتتە ونىڭ كوڭىلى تولقىپ، كوز شاناعى جاسقا تولدى.
بارلىعىندا حالىقتىڭ قامىن ويلاساڭ، حالىق تا جاقتايدى. ۇلى وتانعا دەگەن العىستى سەزىمى كوكىرەگىن كەرنەگەن سالىقجان وتباسىنداعىلاردىڭ ءوز ءۇيىنىڭ اۋلاسىندا مەملەكەت تۋىن تاباندىلىقپەن شىعارىپ كەلە جاتقانىنا 10 نەشە جىل بولدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قۇرىلعاندىعىنىڭ 100 جىلدىعى قارساڭىندا، سالىقجاننىڭ داڭقپەن پارتياعا مۇشە بولۋى ونىڭ پارتياعا ماڭگى ىلەسكەن بەرىك بەكىمىن ونان ارى ايگىلەي ءتۇستى.
كىم حالىقتى كوكەيىندە ساقتاسا، حالىق سوعان جۇرەگىنەن ورىن بەرەدى. سەن مەن ءۇشىن باسىڭدى ءباي تىگىپ، وت پەن سۋدان تايىنباساڭ، مەن دە سەنىمەن بىرگە ىستىق پەن سۋىقتى تەڭ كورىپ، ءومىر مەن ولىمدە بىرگە بولامىن. حالىقتىڭ تاڭداۋى دەگەن وسى.
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى دۇنيەگە كەلگەن كۇننەن باستاپ، ءوزىن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ كەلەشەك تاعدىرىمەن تىعىز بايلانىستىردى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلاردان بۇرىن، جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ شينجياڭداعى قيمىلى بەينە شام - شىراق سياقتى، الاۋ ىسپەتتى، قارا تۇنەكتە مىڭ ماشاقاتپەن جول ىزدەگەن ىزگى مۇراتتى ازاماتتارعا ءۇمىت پەن ساۋلە كورسەتتى. جان - تانىمەن ۇلت ازاتتىعى جولىن سالعان كوممۋنيستەر وتانشىل، العاباسار شينجياڭدىق ءبىر توپ جاسقا شەكسىز كۇش - قۋات اپەردى. ولار ىرىقتىلىقپەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا جاقىنداپ، گومينداڭ كەرتارتپاشىلارىمەن كۇرەس جاساپ، توڭكەرىس جولىنا ءتۇسىپ، شينجياڭنىڭ بەيبىت ازات بولۋى بارىسىندا رول اتقارىپ عانا قالماستان، ازاتتىقتان كەيىن كوممۋنيستىك پارتيا ۇيىمىن قۇرۋعا شارت - جاعداي دا ازىرلەدى.
كوكتەم كەلىپ دالاعا سيلادى ءۇمىت، گۇل جاينادى قۇلپىرىپ بارشا تىرشىلىك. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جاپالى دا ەگەي كۇرەس ارقىلى وسىناۋ بايتاق دالانىڭ بەت - بەينەسى مەن ءار ۇلت حالقىنىڭ تاعدىرىن تاريحي سيپاتتى وزگەرتتى. ءار ۇلت پەرزەنتتەرى جۇرەكتەرىنىڭ تەرەڭ تۇكپىرىنەن پارتياعا العىس ايتۋ، پارتيانىڭ سوزىنە قۇلاق اسۋ، پارتياعا ىلەسۋدەي شىن سۇيىسپەنشىلىك تاسقىنداتىپ، ءىس جۇزىندىك ارەكەتتەرىمەن پارتيانىڭ باسشىلىعىن قولداپ، پارتيانىڭ مەيىرىن اقتادى.
شينجياڭ بەيبىت ازات بولعاننان كەيىن، ومىرىندە تۇڭعىش رەت جەرگە يە بولعان ۇيعۇر ۇلتىنىڭ كەدەي - جالدانبالى شارۋالارى ”قۇل بولعان، مال ورنىندا كۇن كورگەن، قول جاۋلىق بولعان“ تاعدىرىن تۇبەگەيلى وزگەرتىپ، العىستى سەزىمدەرى كۇن ساناپ ارتا ءتۇستى. كەريا اۋدانىنىڭ ديقانى قۇربان تۇلىم ەسەككە ءمىنىپ بەيجيڭگە بارىپ، ماۋجۋشيگە امانداسۋعا بەكىدى؛ كونەءشار اۋدانى پاقتاكلا اۋىلىنىڭ ديقانى ماۋجۋشيگە كوڭىلىندەگى ءسوزىن اقتاردى: ءبىز ازات بولعان قولىمىزبەن سىزگە قۇرمەتپەن وسى حاتتى جولداپ وتىرمىز، كەشەگى بەينەت بۇگىن زەينەت، حاتقا جازىلعان، ءبىر داۋىرگە ۋاكىلدىك ەتكەن توپتىق ەستەلىكتەر سونداي باياندى دا اسەرلى.
تاريح دوڭعالاعى العا ىلگەرىلەي بەردى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋدەي ءتۇبىرلى باستى ماقساتى ەشقاشان وزگەرگەن جوق، شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ پارتيانى سۇيگەن، وتاندى سۇيگەن، سوتسياليزمدى سۇيگەن وتتاي ىستىق سۇيىسپەنشىلىگى باستان - اياق ءباز - باياعىسىنداي. قازىر قۇربان اتايدىڭ ۇرپاقتارى باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ىقىلاستى تاپسىرماسىن ەستە بەرىك ساقتاپ، پارتيانى قىزۋ ءسۇيۋدىڭ، وتاندى قىزۋ ءسۇيۋدىڭ، جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىن قىزۋ ءسۇيۋدىڭ ۇلگىسى بولۋعا ۇمتىلۋدا؛ لوپنۇر اۋدانى شيڭپيڭ قالاشىعى داشي قىستاعى ”پارتيانىڭ مەيىرىنە العىس ايتۋ، پارتيانىڭ سوزىنە قۇلاق اسۋ، پارتياعا ىلەسۋ“ دەگەندى قىستاق قاعيداسى، تۇرعىندار شارتىنا سالتاناتپەن ەنگىزدى، قىستاق تۇرعىندارىنىڭ قالتاسى قامپيپ عانا قالماستان، رۋحاني جاقتان دا ەڭسەسى كوتەرىلدى؛ ەگىس الاڭىندا بالا كەزىنەن اكە - شەشەسى قايتىس بولعان ءبىر ۇيعۇر ۇلتى قىزمەتكەردىڭ وتباسىندا ءۇش ۇرپاقتىڭ فاميلياسى تۇگەلدەي ”داڭ“ ەدى، ويتكەنى ”كوممۋنيستىك پارتيا اۋزىمىزدى اسقا جارىتىپ، باسىمىزعا پانا سالىپ، ءبىزدى وقۋعا ءتۇسىردى، بىزگە وتان ۇلى شاڭىراعىنىڭ مەيىرىن سەزىندىردى...“
جۇرت جۇرەگىنە يە بولعاندار ەل بيلەيدى، جۇرت جۇرەگىنەن ايرىلعاندار ەلدەن ايرىلادى. ەرتەدەن بۇگىنگە دەيىن، جۇڭگودان شەتەلگە دەيىن، تۇگەلدەي بۇدان قاعىس قالمايدى.
تاريح سونى تالاسسىز دالەلدەدى: جۇڭحۋا ۇلتى دۇركىن - دۇركىن ساتسىزدىكتەرگە جولىقسا دا مويىماي، قايتا - قايتا كەدەرگىلەرگە ءدوپ كەلسە دە تەبىنىنەن قايتپاي، ۇلت ەڭسەسىن تىك كوتەرىپ، مەملەكەتتىڭ ار - نامىسىن سومداۋىنداعى ماڭىزدى سەبەپ − جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باستان - اياق حالىققا تامىر تارتىپ، حالىقپەن جۇرەكتەس بولىپ، حالىققا باقىت جاراتىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ سەنىمى مەن شىن جۇرەكتەن قولداۋىنا كەڭىنەن يە بولعاندىعىندا جاتىر.
جۇرت تىلەگى − ەڭ ۇلكەن ساياسي، حالىق − ەڭ ۇلكەن سەنىم. پارتيانىڭ مەيىرلى نۇر شۇعىلاسىنا شومعان بۇگىنگى شينجياڭ تاريحتاعى ەڭ جاقسى گۇلدەنگەن، دامىعان كەزەڭدە تۇر. شينجياڭداعى ءار ۇلت پەرزەنتتەر، ءسوز جوق، تاسقىنداعان العىستى سەزىمدەرىن سارقىلماس العا باسۋ قوزعاۋشى كۇشىنە اينالدىرىپ، ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، ەل بىرلىگىنەن قامال تۇرعىزىپ، وتاننىڭ شينجياڭىن بارعان سايىن تاماشا ەتىپ قۇرىپ شىعاتىن بولادى.
7
”پارتياعا ارناپ تاۋ ءانىن شىرقايمىن، پارتيانى اناما بالايمىن“، بىرنەشە كۇننەن بەرى شينجياڭنىڭ جەر - جەرى ”پارتياعا ارناپ تاۋ ءانىن شىرقايمىن“ كۋايشان قيمىلىن وتكىزدى، ميلليونداعان كادر - بۇقارا بەلسەنە ءۇن قوسىپ، اسەرلى ءان اۋەندەرىمەن قاراپايىم سۇيىسپەنشىلىكتەرىن جەتكىزدى.
بۇگىنگى شينجياڭنىڭ بايتاق دالاسىنا ۇڭىلسەك، ءان اۋەنى مەن شات كۇلكىگە تولى وتاننىڭ وسىناۋ تاۋ - وزەندەرى، ءار سۇيەم توپىراعى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ توسقاۋىلداردى تالقانداپ جاپا - ماشاقاتپەن ساپار شەككەندىگىن، مۇرات - ماقساتىنان اينىماي جان قيارلىقپەن كۇرەسكەندىگىن، وكىنىشسىز ءوزىن ارناپ قۇرباندىق بەرگەندىگىن ەسىندە بەرىك ساقتاۋدا.
شىندىق مىنانى تولىق دالەلدەدى: جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بولماسا، جاڭا جۇڭگودا بولماق ەمەس، وتان قۇشاعىندا گۇلدەنىپ - كوركەيگەن سوتسياليستىك شينجياڭ تىپتەن بولماق ەمەس. ءبىزدىڭ باسقان كەرەمەت بەلەستەرىمىزدى، قول جەتكىزگەن شۇعىلالى تابىستارىمىزدى تۇگەلدەي پارتيا حالىققا باسشىلىق ەتىپ جاراتقان. شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن قامتىعان جۇڭگو حالقىنىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىن تاڭداۋى دۇنيەنىڭ دۇرىس جولىن، شۇعىلالى سارا جولدى تاڭداعاندىق. ەش مىزعىماستان جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعىنا تاباندى بولساق، جۇڭگوشا سوتسياليزم تۇزىمىنە تاباندى بولساق، ءسوز جوق، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى شۇعىلالى كەلەشەكتى قارسى الاتىن بولامىز.
شىندىق مىنانى تولىق دالەلدەدى: نەعۇرلىم ۇلى ىسكە تىرەك بولاتىن ”جول باستاۋشى“، گۇلدەنۋدى بىرگە جوبالايتىن ”سۇيەنىش“ سولعۇرلىم قاجەت، جۇڭگوشا سوتسياليزم جاڭا داۋىرگە ءوتتى، ابزالدىلىق پەن حاۋىپ - قاتەر بىرگە ءومىر سۇرۋدە، وراي مەن سىن - سايىس بىرگە جاساۋدا. جاعداي قانشالىقتى قاتاڭ دا كۇردەلى بولعان سايىن، مىندەت نەعۇرلىم جاپالى دا اۋىر بولعان سايىن، ءبىز سولعۇرلىم شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسى ۇلى تۋىن بيىك ۇستاپ، ”ءتورت تانىمدى“ كۇشەيتىپ، ”ءتورت سەنىمدى“ بەكەمدەپ، ”ەكىنى قورعاۋدى“ باتىل ورىنداپ، شينجياڭ استانا بەيجيڭنەن شالعاي بولعانىمەن، الايدا، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكومنىڭ، تۇتاس رايونداعى ءار دارەجەلى پارتيا ۇيىمدارىنىڭ، قالىڭ پارتيا مۇشەلەرى مەن ءار ۇلت كادرلارىنىڭ، بۇقارانىڭ تىلەگىن قاشاندا شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىمەن بىتە قايناستىرۋدى، تىعىز توعىستىرۋدى باتىل ورىنداۋىمىز قاجەت.
شىندىق مىنانى تولىق دالەلدەدى: جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسى شينجياڭ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋدىڭ ارقاۋى مەن جانى، ءسوز جوق، ەش مىزعىماستان ۇزاق ۋاقىت تاباندى بولۋ كەرەك. شي جينپيڭ جاڭا ءداۋىر جۇڭگوشا سوتسياليزم يدەياسىنىڭ جەتەكشىلىگىندە، جاڭا داۋىردەگى پارتيانىڭ شينجياڭدى جونگە سالۋ جالپى جوباسىن تولىق، دالمە - ءدال دايەكتىلەندىرسەك، ءبىز، ءسوز جوق، ىنتىماقتى، جاراسىمدى، گۇلدەنگەن، باي، وركەنيەتتى، العا باسقان، تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرەتىن، ەكولوگياسى تاماشا جاڭا داۋىردەگى جۇڭگوشا سوتسياليستىك شينجياڭدى قۇرىپ شىعا الامىز.
شىندىق مىنانى تولىق دالەلدەدى: ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ − قيىنشىلىق اتاۋلىنى جەڭىپ، بارلىق جەڭىسكە جەتكىزەتىن اتا مۇرا. پارتيانىڭ شينجياڭداعى 100 جىلدىق شۇعىلالى بەلەسىنە قايىرىلا قاراساق، تۇس - تۇستا ءار ۇلت بۇقاراسىن ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزگەن قىزىل ءىز تاڭباداي باسىلىپ، ”اي - كۇنگە ءامىر شاشا الامىز جاڭارتۋعا كوك ءجۇزىن“ دەگەن توڭكەرىستىك رۋح تاسقىنداۋدا. ساپار الىس، ماقساتقا تەك كۇرەسپەن عانا جەتەمىز. ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاساتىن كۇشتى، ۇدەرە قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزەتىن رۋحتى تاسقىنداتساق، ءبىز، ءسوز جوق، العا باسۋ جولىمىزداعى بارلىق حاۋىپ - قاتەرلەردى، سىن - سايىستاردى جەڭىپ، ۇلى جاڭا ءداۋىردىڭ ۇمىتىنەن شىعاتىن تىڭ نۇر شۇعىلا جاراتاتىن بولامىز.
8
”داۋىل ۇدەپ، تولقىن تۋلادى. تاسقىندا ايداعار توتەمگە اينالىپ، لاۋلاعان ورتتە سامۇرىق شىڭدالدى“.
تاريحتىڭ ساعات ءتىلى 2021 - جىلى 7 - ايدىڭ 1 - كۇنىن كورسەتكەندە، جاپا - ماشاقات پەن نۇر - شۇعىلانى باسىپ وتكەن عاسىرلىق ءىرى پارتيا دۇنيە ءجۇزىنىڭ شىعىسىندا اسقاق بوي كوتەردى؛ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋ ارمانىن جۇزەگە اسىرۋ بۇرىن قانشالىقتى الىستا بولسا، قازىر سونشالىقتى شىنايى!
پارتيانىڭ نۇر شۇعىلاسىندا، جۇرت اۋزىندا شەت - شالعاي شەكارا ءوڭىر دەيتىن جاپان ءتۇز الدەقاشان تاريح قويناۋىنا كومىلگەن، ”كوكتەم كەلىپ سامالىنان جايقالدى تال - شىنارلار“ بۇگىنگى شينجياڭنىڭ داۋرەندەگەن كەلبەتى.
اسقار - اسقار تاۋلاردىڭ دا بارىنەن بيىك شىڭى بولادى، توعىز قابات پاتشا كيىمىنىڭ دە ۇستايتىن جاعاسى بولادى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعى تاريحتىڭ تاڭداۋى، حالىقتىڭ تاڭداۋى، جاڭا داۋىردەگى جۇڭگوشا سوتسياليستىك شينجياڭدى قۇلشىنا قۇرۋدىڭ ايبىندى ساپارىندا، 25 ميلليوننان استام تيانشان پەرزەنتتەرى پارتيانىڭ داڭقتى تاريحىن ەستە بەرىك ساقتاپ، پارتيانىڭ ۇلى ۇلەسىنە العىس ايتىپ، ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاسىپ پارتياعا ىلەسەدى، اناعۇرلىم تاماشا كۇندەر ءالى الدا.
تيانشان الابىنا كوز جىبەرسەك، جەلبىرەگەن قىزىل تۋ قۇددى سۋرەتتەگىدەي كوز تارتادى.
