101 جەر كەپە جۇرتى:
شارت - جاعداي قانشاما جاپالى بولعانىمەن، سەنىم سونشاما بەرىك بولدى
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى گى يوۋجۇن، ەرىكتى ءتىلشى نيە مىڭتيڭ
101 جەر كەپە جۇرتى.
□ سۋرەتتى نيە مىڭتيڭ تۇسىرگەن
”ءور اسۋدى دەمە بەينە قۇرىش قامال سوعىلعان، بۇگىن ارشىن ادىممەنەن قايتا اتتايمىز باسىنان“. 6 - ايدىڭ 19 - كۇنى ءتىلشى قارامايلى قالاسى جايرانبۇلاق رايونىنداعى شينجياڭ مۇناي الابى سەرىكتەستىگى مۇناي قازۋ 2 - زاۆودى 101 جەر كەپە جۇرتى كورمە سارايىنىڭ اۋلاسىنا بارعانىندا ماۋ زىدۇڭنىڭ الىپ سۋرەتى كوزگە الدىمەن شالىقتى. سۋرەتتىڭ ەكى جاعىنا ماۋ زىدۇڭنىڭ ايگىلى ولەڭى «چين ىنى ەسكە الۋ. لوۋشان اسۋىنداعى» وسى ولەڭ جولدارى جازىلىپتى.
101 جەر كەپە جۇرتى كورمە سارايىنىڭ اۋلاسىندا قىزىل كەرپىش توسەلگەن جول، مىس ءمۇسىن مەن قۇمدى بوراننىڭ سىنىنان ابدەن وتكەن جەر كەپەلەر تالاي زامانعى وزگەرىستەردەن ءۇنسىز سىر شەرتۋمەن بىرگە، توپ - توپ ەكسكۋرسياشىلاردى دا قۇشاق جايا قارسى الۋدا.
جەر كەپە − جۇرتتىڭ نەگىزگى قۇرىلىس تۇلعاسى ءارى ەكسكۋرسيالايتىن نەگىزگى بولىك. بۇلاردىڭ ىشىندە ءبىر ءبولىم جەر كەپەلەر جاڭالانىپ سالىنىپ، وسىزاماندانعان كورمە سارايى فورماسىندا ەكسكۋرسياشىلارعا اشىلىپ، اعا بۋىن مۇنايشىلاردىڭ قاجىرلىلىقپەن قۇلشىنعان قىزمەت جانە تۇرمىس كورىنىسىن ايقىن كورسەتتى؛ ەندى ءبىر ءبولىم جەر كەپەلەردىڭ بۇرىنعى بەينەسى ساقتالعان، توپىراقتان ۇيىلگەن داۋالدار جەلدىڭ جەمىرۋىمەن ناقىشتاپ جازىلعان تاريحتىڭ ءوزى سياقتى سەزىلەدى.
”مەن ’ءۇشىنشى ۇرپاق مۇنايشىمىن‘“. فىڭ شۋە 101 جەر كەپە جۇرتى كورمە سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى، ۇيىندەگى ءۇش ۇرپاق ادام تۇگەلدەي مۇنايشى بولعاندىقتان، ول جەر كەپەلەردەگى ءاربىر مادەني ەسكەرتكىش جونىنەن ەرەكشە سۇيىسپەنشىلىككە يە.
جەر كەپەدەن قۇرالعان كورمە سارايىنىڭ ىشىندە سۋرەتتەر، مادەني ەسكەرتكىشتەر قارامايلىداعى مۇنايشىلاردىڭ كۇرەس تاريحىنان سىر شەرتۋمەن بىرگە، ادامدارعا: ”ءاربىر تامشى مۇناي ءبىر جاندى تاريح“ دەپ تۇرعانداي.
1956 - جىلى جايرانبۇلاق الابىنداعى العاشقى مۇناي قۇدىعى − 65 - ءنومىرلى بارلاۋ قۇدىعىنان مۇناي شىقتى؛ 1960 - جىلى مۇناي الۋ 2 - زاۆودى دۇنيەگە كەلدى؛ 1978 - جىلى مۇناي الۋ 2 - زاۆودىنان شىققان شيكى مۇنايدىڭ جىلدىق ءونىم مولشەرى 2 ميلليون توننادان اسىپ، سول كەزدەگى بۇكىل ەلدەگى 10 ءىرى مۇناي الۋ زاۆودتارى قاتارىنا كىردى؛ 1987 - جىلى مۇناي الۋ 2 - زاۆودىنان شىققان شيكى مۇنايدىڭ ءونىم مولشەرى تاريحتاعى ەڭ جوعارى ورە 2 ميلليون 660 مىڭ تونناعا جەتتى؛ 2020 - جىلى مۇناي الۋ 2 - زاۆودىنان شىققان شيكى مۇنايدىڭ ءونىم مولشەرى جيىنى 100 ميلليون توننادان استى.
101 جەر كەپە وسى جورىقتىڭ باستاپقى مەزگىلىندە سالىنعان. 101 جەر كەپە 1964 - جىلى سالىنىپ، سول كەزدەگى مۇناي اۋماعىنداعى 300 نەشە جۇمىسشى - قىزمەتكەردىڭ قىزمەت جانە تۇرمىس بازاسىنا اينالعان. 1972 - جىلعا بارعاندا، مۇناي الۋ اترەتى جەر كەپەلەردەن مۇناي الۋ 2 - زاۆودىنىڭ جاڭا قىزمەت جانە تۇرمىس بازاسىنا كوشتى.
فىڭ شۋە بىلاي دەدى: ”ول كەزدى مەنىڭ اتا - اجەلەرىم باستان كەشىردى، مەن كەزىندە ولاردىڭ اڭگىمەسىن ەستىگەنمىن. قازىر مەن ءوزىم كورمە سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى بولعاننان كەيىن بارىپ، ولاردىڭ سول زاماندارىنداعى قىزمەتتىڭ، تۇرمىستىڭ سونشاما جاپالى بولعاندىعىن، ولاردىڭ سەنىمىنىڭ دە سونشاما بەرىك بولعاندىعىن شىنايى سەزىندىم!“
فىڭ شۋە جەر كەپەلەر جۇرتىنىڭ ءار كورىنىسى ءوزىن بارىنشا تەبىرەنتىپ، وزىنە ءتۇسىندىرۋ قىزمەتىن قۇلشىنا جاقسى ىستەپ، وسى قاتپارى قالىڭ تاريحتى ءتىپتى دە كوپ اداممەن ءبولىسىپ، بۇگىنگى وڭاي - وسپاق قولعا كەلمەگەن باقىتتى تۇرمىستى بىرگە قاستەرلەپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحىن اسقاقتاتۋدى ەسكەرتىپ تۇراتىندىعىن ايتتى.
كورمە زالىنىڭ قابىرعاسىنا جاپسىرىلعان رەڭسىز سۋرەتتەردى نۇسقاي تۇرىپ، فىڭ شۋە سۋرەتتەردە ەستەلىككە الىنعان حيكايالاردى ءبىر - بىردەن تانىستىرا باستادى −
”وتان ەڭ قاجەت ەتكەن جەرگە بارامىز“ − مۇراتتى جاستار پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، شار تاراپتان قارامايلىعا كەلىپ، قارامايلى مۇناي الابىن اشۋعا، قۇرۋعا ات سالىستى.
”قىزىل تۋ جەلبىرەگەن جەردە ءۇمىت بار“ − سول كەزدەگى شارت - جاعداي جاپالى بولعانىمەن، مەملەكەت تۋىن شىعارۋ مۇناي الابىنداعى كەم بولسا بولمايتىن سالت بولعان. ءشول دالادا بيىك جەلبىرەگەن مەملەكەت تۋى جاڭا جۇڭگونىڭ جارقىن كەلەشەگىن ايگىلەپ تۇر.
”ىستىق ىنتا قار - مۇزدى ەرىتتى“ − مۇندا اعا بۋىن مۇنايشىلاردىڭ تابيعاتپەن كۇرەسىپ، تەمىر ادام رۋحى بويىنشا، ناشار شارت - جاعدايدا كەرەمەتتەردى جاراتقان قاھارماندىق ەرلىكتەرى ەستەلىككە الىنعان.
...
رەڭسىز سۋرەتتەردىڭ ارتقى كورىنىستەرىندە قۇم، شاتىر، جەر كەپە بار، ال مۇنايشىلاردىڭ جۇزىنەن كۇلكى، ءۇمىت جانە رازىلىق لەبى ەسەدى. ءدال وسىنداي قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحىنىڭ ارقاسىندا قايىسپاس قايسار بەكىمنىڭ ارقاسىندا، تاباندىلىقپەن ىستەۋگە پەيىل ىنتانىڭ ارقاسىندا، ولار جاڭا جۇڭگونىڭ مۇناي ىستەرىنە وراسان زور ۇلەس قوسا ءبىلدى.
جەر كەپە جۇرتى اۋلاسىنىڭ سىرتقى داۋالىندا ”مۇناي جۇمىسشىلارىنىڭ جۇرەگى پارتيا دەپ سوعادى“ دەگەن قىزىل جازۋلار ەرەكشە كوز تارتىپ تۇر. ال جەر كەپەلەردىڭ ىشىندە بۇل ءسوزدىڭ ەڭ شىنايى بەينەسى تۇر − ءار جەر كەپەنىڭ قابىرعاسىنا ماۋ زىدۇڭنىڭ سۋرەتى ىلىنگەن؛ «ماۋ زىدۇڭنىڭ سوزدەرىنەن ۇزىندىلەر» سول كەزدەگى اعا بۋىن مۇنايشىلاردىڭ قولىنان تۇسپەيتىن وقۋلىعى بولعان.
”قازىر بۇل ارادا ادام تۇرمايدى، سۇيتسەدە، الىگە دەيىن قاسقايىپ تۇرعان جەر كەپەلەر اعا بۋىن مۇنايشىلاردىڭ قۇرىش جوتالارى سياقتى، پارتيانى ءسۇيۋ، وتاندى ءسۇيۋ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ، قالتقىسىز ءوزىن ارناۋ رۋحىن ارقالاپ، بۇگىنگى ەڭ قۇندى رۋحاني بايلىققا دا اينالدى. ول سان ۇرپاق مۇنايشىلاردى مۇراتتان اينىماي، قايراتتانا ىلگەرىلەپ، تاعى دا تىڭ ەسە قوسۋعا شابىتتاندىرا بەرەتىن بولادى“، - دەدى فىڭ شۋە.
ەكسكۋرسيالاۋعا سىلتەمە
101 جەر كەپە 1964 - جىلى سالىنعان، شينجياڭ مۇناي الابى سەرىكتەستىگى مۇناي الۋ 2 - زاۆودىنىڭ باتىسىندا 3.5 كيلومەتر جەردە. قازىر 101 جەر كەپە جۇرتى شينجياڭ مۇناي الابى سەرىكتەستىگىنىڭ ءبىرشاما تولىق ساقتالعان مۇناي ونەركاسىبى مادەني ەسكەرتكىشتەرىنىڭ ءبىرى، قۇرىلىس اۋماعى 8886 شارشى مەتر، 298 بۇيىم ساقتالعان. 101 جەر كەپە جۇرتى قارامايلى مۇناي الابى اشىلعان العاشقى كەزدەگى مۇناي جۇمىسشىلارىنىڭ تابيعاتپەن كۇرەسىپ، قاجىرلىلىقپەن قۇلشىنىپ، قالتقىسىز ءوزىن ارناعان رۋحاني بەت - بەينەسىن شىنايى ايگىلەدى. بۇگىندە 101 جەر كەپە جۇرتى مۇناي ونەركاسىبىن تاقىرىپ ەتكەن اۋەلگى ورىندىق ەسكەرتكىش سارايى ءارى جۇڭگو مۇناي، تابيعي گاز توبى شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ كاسىپورىن رۋحى تاربيە بازاسى، اۆتونوميالى رايون دارەجەلى مادەني ەسكەرتكىشتەردى قورعاۋ ورنى.
