− ”1 - شىلدە وردەنىنىڭ“ يەگەرى ۋي دىيوۋ تۋرالى
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ميھىرگۇل عوپۇر
ۋي دىيوۋ شەكارا بەلگىسىن ايالاي كورۋدە (ماتەريال سۋرەت).
□ سۋرەت شينجياڭ سۋرەتتەر توپتاماسىنان الىندى
”بۇل مەنىڭ ومىرىمدەگى ەڭ ماقتانىش سەزىنەتىن، ەڭ ۇمىتىلماس ءسات. مەنىڭ ىستەگەنىم ماردىمسىز ءىس بولسا دا، پارتيا ماعان وسىنشاما جوعارى داڭق بەردى، مەن ءالى جەتەرلىكتەي كوپ ىستەي المادىم، جەتەرلىكتەي جاقسى ىستەي المادىم. ءومىرىمنىڭ سوڭىنا دەيىن ىستەيمىن، بۇل مەنىڭ پارتيا ۇيىمىنا بەرگەن ۋادەم“. 6 - ايدىڭ 29 - كۇنى ”1 - شىلدە وردەنىن“ العاننان كەيىن ساقا پارتيا مۇشەسى ۋي دىيوۋ تەبىرەنىپ وسىلاي دەدى.
81 جاستاعى ۋي دىيوۋ شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانى 9 - شىسى 161 - تۋانىنىڭ زەينەتكە شىققان قىزمەتكەرى، ول شەكارا جەلىسى بويىندا 57 جىل مال باعىپ، شەكارا كۇزەتتى، شەكارادان ءوتىپ كەتكەن 10 مىڭداعان مالدى بوگەپ، شەكاراعا جاقىنداعانداردى 1000 ادام - رەتتەن استام قايتۋعا ءناسيحاتتاپ، ءبىر رەت تە شەتەلگە ساياتىن وقيعا تۋىلماي، شەكارا جەلىسى بويىنداعى ”ءتىرى شەكارا بەلگىسى“ دەپ اتالدى، ول كوممۋنيستەردىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشىن ءوز ءىس - ارەكەتىمەن ءتۇسىندىردى.
شەكارانى مەكەن ەتتى
”بۇل جەردەن كەتكىم كەلمەيدى، وسى جەرگە كەلگەن ءبىرىنشى كۇننەن باستاپ، مەن مۇنىڭ ءومىر بويى ىستەيتىن ءىس ەكەندىگىن بىلگەنمىن“، - دەدى ۋي دىيوۋ.
1964 - جىلدىڭ باسىندا 24 جاستاعى ۋي دىيوۋ پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، بەيجيڭنەن شينجياڭنىڭ تارباعاتاي ايماعىنا كەلىپ، شينجياڭ ءوندىرىس - قۇرىلىس بيڭتۋانى 9 - شىسى 161 - تۋانى بۇرىنعى اسكەري 2 - ليانىنىڭ ”جاڭا اسكەرى“ بولادى.
مەملەكەت قورعانىسى قورعانىن بەكەمدەۋ ءۇشىن، بۇرىنعى اسكەري 2 - ليانى ەمىل وزەنىنىڭ بويىنداعى ساربۇلاق ساحاراسىنا جايعاستى. ساحارا قويناۋى شەكارا جەلىسىنىڭ بويى ەدى.
ساربۇلاقتا جەردىڭ سورتاڭدانۋى اۋىر بولعاندىقتان، ساحارا دەگەنمەن، ءىس جۇزىندە قۇبا ءتۇز، قۋ مەديان دالا بولاتىن.
قۇبا ءتۇز، قۋ مەديان دالا الدىندا، ۋي دىيوۋ مەن بۇكىل ليانداعى جاۋىنگەرلەر تۇگەل شەپكە اتتانىپ، مال باعۋ ارەدىگىندە، تىڭ اشىپ، اعاش ەگىپ، جەر كەپە قازدى. تالاي جىل تىنىش جاتقان جەردە بىرتىندەپ تىڭ تىرشىلىك لەبى ەستى.
1967 - جىلى ۋي دىيوۋ شاندۇڭداعى اۋىلىندا ليۋ جيڭحاۋمەن ۇيلەنىپ كەلىپ، جازىق جەردەن كەپە قازىپ، جانۇيالارى ەتتى. وسى ارادا ولار بالالارىن باعىپ ەرجەتكىزىپ، شەكارانى كۇزەتتى.
ءار جىلى ماۋسىم اۋىسقاندا مالشىلار بيشىكتەرىن ۇيىرە سيىرلارى مەن قويلارىن ايداپ، شەكارا جەلىسى بويىنا تاياۋ كوكتەۋلىكتەن جايلاۋعا كوشىپ، 50 شارشى كيلومەتر دالا ”يەن جەرگە“ اينالادى.
ءار جولعى كوش كەزىندە ۋي دىيوۋ ىلعي سەرگەك جۇرەتىن. ول ادام مەن مالدىڭ شەكاراعا بارعان - بارماعاندىعىن قاي - قاشان دا قاداعالاپ وتىرادى، الدا - جالدا حاۋىپتى جاعداي بايقالسا، دەر كەزىندە بارىپ توسىپ، قايتۋعا ءناسيحاتتايدى.
1981 - جىلى بۇرىنعى اسكەري 2 - ليانگە قاراستى جەر شاعانتوعاي اۋدانىنىڭ باسقارۋىنا بەرىلەدى. 1984 - جىلى بۇرىنعى اسكەري 2 - ليان تولىق كوشىرىلىپ، ۋي دىيوۋ دە باسقا ليان - دۇيگە كوشىپ بارىپ قىزمەت ىستەيدى. ول 3 سيىر، 20 قوي ساتىپ الىپ، باعىمشىلىق كاسىبىن دامىتادى. ءتۇبىن قۋعاندا، وسىلايشا مەكەندەپ قالادى.
”ايتەۋ كەتپەۋگە بەكىگەن ەكەنسىڭ، جاۋىنگەرلەردىڭ تۇرمىسىن جاقسارتۋعا پايدالانىلاتىن قوي تابىنىن ساعان تاپسىرعىم كەلەدى. سەنىڭ شەكارانى كۇزەتۋ تاجىريبەڭ بار عوي، شەكارا كۇزەتۋشى بول، بولا ما؟“دەيدى سول كەزدەگى قاراستى اۋماقتاعى شەكارالىق قورعانىس پۋنكتىنىڭ ليانجاڭى باي سۇڭ ۋي دىيوۋدى ىزدەپ كەلىپ بۇيىمتايىن ايتىپ، ۋي دىيوۋ ءبىر جولا ماقۇلدىق بەرەدى.
باي سۇڭ شەكارانىڭ الدىڭعى شەبىندەگى ءبىر اۋماقتى ۋي دىيوۋدىڭ مال باعىپ، شەكارا شارلايتىن اۋماعى ەتىپ بەلگىلەپ، ”مىندەتتى شەكارا كۇزەتۋشى“ جەڭدىگى مەن ءبىر ءدۇربى بەرەدى.
وسىدان باستاپ ۋي دىيوۋ ساحارا قويناۋىنان تاپجىلماي، ءار كۇنى مال باعىپ، شارلاۋ جۇرگىزىپ، ومىرىمەن وتان تەرريتورياسىن كۇزەتەدى.
جارتى عاسىردان استام ۋاقىت تاپجىلماي كۇزەتتى
ۇزاققا سوزىلعان شارلاۋ جولىندا قانشا اياق كيىم توزدىرعانى بەلگىسىز بولسا دا، ۋي دىيوۋدىڭ شەكارا كۇزەتىپ، وتان قورعاۋ سەنىمى مەن ەركى تيتتەي كەمىگەن جوق. ”مال باعىپ، شەكارا كۇزەتۋ − مەنىڭ بورىشىم!“ دەيدى ۋي دىيوۋ بەرىك سەنىممەن.
1983 - جىلى 6 - ايدا ۋي دىيوۋ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى. 1984 - جىلى بۇرىنعى اسكەري 2 - لياننىڭ پارتيا ياچەيكاسى باسقا ياچەيكاعا بىرىكتىرىلدى، ۋي دىيوۋدىڭ ۇيىمدىق بايلانىسى تۋانداعى ۇيىنەن 30 نەشە كيلومەتر الىستاعى ءبىر الەۋمەتتىك اۋماق پارتيا ياچەيكاسىندا تۇرا بەردى. وسى ونداعان جىلداردان بەرى ول پارتيا جارناسىن ءبىر فىن دا كەمىتپەي تاپسىردى، كەيدە بىرەۋلەرگە اماناتتاپ تاپسىردى، كەيدە ونداعان كيلومەتر جول باسىپ ءوزى بارىپ تاپسىردى.
”راديو قابىلداعىش − ۋي دىيوۋدىڭ ’اسىلى‘، سىرتقا شىقسا ىلعي جانىنان تاستاماي الىپ جۇرەدى، ۇيىقتاعاننان باسقا ۋاقىتتا راديو قابىلداعىشىن اشىپ قويادى. بۇل جەردە سيگنال تۇراقسىز بولعاندىقتان، كوپ كانالدى تىڭداي المايسىڭ، الايدا ۋي دىيوۋ جونىنەن العاندا، حابار تىڭداي السا بولعانى“، - دەيدى ايەلى ليۋ جيڭحاۋ.
ساحارادا كەيدە بوران سوعىپ، كەيدە توپىراق جاۋىپ تۇراتىندىقتان، راديو قابىلداعىش وتە وڭاي بۇزىلىپ قالادى، شەكارانى كۇزەتە باستاعاننان قازىرگە دەيىن، ۋي دىيوۋ 50 راديو قابىلداعىشتى كەرەكتەن شىعاردى.
ساربۇلاق ساحاراسى سيبەريادان كەلگەن سۋىق اعىس وڭتۇستىككە ويىسقاندا، ءسوزسىز، باسىپ وتەر جولى بولعاندىقتان، قىس ماۋسىمىندا بوران ۇلىپ، قاپالاقتاپ جاۋعان قاردىڭ قالىڭدىعى ءبىر مەتردەن اسادى. جازدىگۇنى بۇگەلەك قاپتاپ، ماسا قۇتىرىپ، ادامدى تالاپ تاستايدى.
ءبىر رەتكى شارلاۋ كەزىندە جاۋعان قار بارعان سايىن كۇشەيىپ، اۋا تەمپەراتۋراسى بارعان سايىن تومەندەيدى، قار سۋى مەن شىققان تەرگە مالشىنعان كيىمى سىرەسىپ قاتىپ قالادى، ۋي دىيوۋدىڭ الدىعا ءبىر ادىم اتتاۋىنىڭ ءوزى قيىنعا سوعادى. جالعىز، دارمەنسىز قالعان ساتتە ول الىستان ءبىر بولىمسىز ساۋلەنى كورەدى دە قولىنداعى پروجەكترىن توقتاماي جارقىلداتادى. سوڭىندا سول جەردە تۇراتىن شەكارا قورعانىس پۋنكتىنىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەرى كەلىپ ونى قۇتقارىپ الادى.
”جىندىمىسىڭ، اۋا رايى بۇزىلسا، ەرتەرەك قايتساڭ بولماي ما، نە بولماسا ءبىر كۇن دەمالساڭ دا بولار ەدى عوي“. تالاي رەت ايەلى ليۋ جيڭحاۋ كۇيەۋىنىڭ كەش ورالعانىن كورىپ، جانى اشىپ جىلاپ جىبەرەدى. ۋي دىيوۋ ءبىر مويىندىقپەن: ”وعان كەلمەيدى! ماعان سەنگەندىكتەن ۇيىم مەنى وسىندا قاراۋىلعا قويىپ وتىر، مەن دە ءۇمىتتى اقتاپ جاقسى ىستەۋىم كەرەك!“ دەيدى.
”اكەمنىڭ قىرىس مىنەزى ءومىر بويى وزگەرگەن جوق، كىشكەنە كەزىمدە وعان ىلەسىپ ءشوپ وراتىنبىز، ءار كۇنگى مىندەت، ءسوز جوق، ورىندالۋى كەرەك، ءتىپتى، تۇنگى ساعات 2 − 3 بولىپ كەتسە دە مەيلى“، - دەيدى ۋي شيا كۇلىپ.
ۇيىم ۋي دىيوۋدان ءۇي قيىنشىلىعى بار - جوعىن سۇراعاندا، ىلعي دا ”جوق“ دەگەن جاۋاپ الادى.
57 جىلدا جاس بوزبالادان شاشى كۇمىستەي اعارعانعا دەيىن، ۋي دىيوۋ ءار كۇنى شەكارا جەلىسىن بويلاپ ارلى - بەرلى 10 نەشە كيلومەتر جول باسىپ، جالپى 200 نەشە مىڭ كيلومەتر ءجۇرىپ شەكارا شارلادى، بۇل جەر شارىنىڭ ەكۆاتورىن 5 رەت اينالىپ شىققانمەن بارابار ەدى. ول ءالى كۇنگە دەيىن ”اياعى جەتكەن جەردى ءۇي ەتىپ، مال باعا ءجۇرىپ شەكارا شارلايتىن“ تۇرمىس كەشىرىپ كەلەدى. ونىڭ ءۇيى ”اۋىسپايتىن ەرلى - زايىپتىلار قاراۋىلحاناسى“ اتالدى.
”مەن تەك كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى ىستەۋگە ءتيىستى ءىستى عانا ىستەدىم، وتان ءۇشىن شەكارا كۇزەتكەن وسى جىلداردا، مەن پارتيانىڭ قالاۋىنان شىقتىم، كوڭىلىمنىڭ قالاۋىنان شىقتىم“، - دەدى ۋي دىيوۋ.
وسى ارانى كۇزەتسەم عانا كوڭىلىم جاي تابادى
جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتان بەرى باياعىداعى جاۋىنگەر سەرىكتەرى ىلگەرىندى - كەيىندى اۋىلدارىنا قايتىپ كەتتى، شەكارا قورعانىس جاۋىنگەرلەرى دە بىرىنەن سوڭ ءبىرى اۋىسىپ جاتتى، ساحاراداعى مالشىلار دا شارت - جاعدايى اناعۇرلىم جاقسى وتىرىقتاندىرۋ تۇيىندەرىنە كوشىپ كەتتى، ال ۋي دىيوۋ مەن ايەلى باستان - اياق وسى ارانى كۇزەتىپ قالدى.
”ونداعان جىلدار بولدى، نە ءۇشىن وسىنداي ەلسىز جەر، جاپان دالادا تاۋقىمەتتى تۇرمىس كەشىرىپ ءجۇرسىڭ؟“. بىرەۋلەر ىلعي دا ۋي دىيوۋعا وسىنداي سۇراۋ قويادى.
ۋي دىيوۋ كۇلىمسىرەپ تۇرىپ: ”وسى ارانى كۇزەتسەم عانا كوڭىلىم جاي تابادى“، - دەيدى.
بيڭتۋاننان زەينەتكە شىققان كەزدە ۋي دىيوۋ مەن ايەلى ەكەۋىنىڭ ايىنا الاتىن زەينەتاقىسى ەكەۋىنىڭ سوڭعى ومىرلەرىن راقاتپەن وتكىزۋىنە ابدەن جەتەر ەدى. وتباسىنداعىلارى ولاردى شاندۇڭعا بارىپ كۇتىنۋگە ءناسيحاتتادى، الايدا ۋي دىيوۋ بۇعان قوسىلمادى، ”باستاپتا مەن تىڭ يگەرىپ، شەكارانى قورعاۋدى تاڭداعان ەكەنمىن، سوڭىنا دەيىن شىداۋعا ءتيىسپىن، كەتپەيمىن“، - دەيدى ۋي دىيوۋ.
ءار كۇنى ۋي دىيوۋدىڭ ورنىنان تۇرعاننان كەيىنگى العاشقى ءىسى ءۇيىنىڭ الدىنداعى بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋدى شىعارۋ. مەملەكەت ءانى جوق، كورەرمەنى جوق بولسا دا، ول ءاربىر ارەكەتتى اسا ۇقىپتىلىقپەن ورىندايدى. ”قانشا الىس جەرگە بارسام دا، بەس جۇلدىزدى قىزىل تۋدى كورسەم ءۇيىمدى تاۋىپ الامىن“، - دەيدى ۋي دىيوۋ.
تۋ شىعارىپ بولعان سوڭ ۋي دىيوۋ ”ءۇش اسىلىن“ الىپ جۇرەدى: ءبىر تات باسقان اسكەري كونە تورسىق، ءبىر كونە ۇلگىدەگى راديو قابىلداعىش، ءبىر اسكەري ءدۇربى. ول شەكارا جەلىسى بويىنا بارىپ، ادامداردىڭ كەلگەن - كەتكەن ءىزىنىڭ بار - جوعىن كورەدى، مالشىلاردان قالعان ۇيلەرگە كىرىپ، جاعداي تەكسەرەدى.
شەكارا جەلىسىندەگى كوماندير - جاۋىنگەرلەر ۋي دىيوۋدىڭ تۇلعاسىنا ابدەن قانىق، ۇنەمى ول جىبەرگەن شەكارا جەلىسىندەگى ينفورماتسيالاردى قابىلدايدى. اياعىنىڭ استىنداعى ءاربىر سۇيەم جەر، تاۋ قويناۋلارىنداعى ءاربىر بەلدەۋدىڭ ءبارى ۋي دىيوۋدىڭ كوكەيىندە سايراپ تۇر، ءارقانداي قالىپسىزدىق ونىڭ جانارىنان قاعىس قالمايدى.
تاعى بىرەۋلەر ۋي دىيوۋدان: ساحاراداعى كۇندەرىڭىز باياۋ وتە مە؟ - دەپ سۇراعاندا، ول كۇلىپ تۇرىپ: وتە تەز، كوزدى اشىپ - جۇمعانشا ونداعان جىلدار ءوتىپ كەتىپتى، ”بۇرىن، ءبىر كۇندە ارەڭ ەكى بۋ نان جەيتىنمىن، تاعى تىڭ اشاتىنبىز نەمەسە اعاش ەگەتىن شۇقاناق قازاتىنبىز، كەيدە تۇندە قارنىم اشىپ ۇيىقتاي الماۋشى ەدىم. ايتسە دە قىسقا عانا ونداعان جىلدا مەملەكەت بايىپ، حالىق قۇدىرەتتەندى، بارلىق ادام تويا تاماقتانىپ، جىلى كيىنەتىن بولدى، مۇنىڭ بارلىعىندا پارتياعا العىس ايتۋىمىز كەرەك“، - دەيدى ۋي دىيوۋ تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن.
بۇل كۇندەرى 80دى ارالاپ كەتكەن ۋي دىيوۋ دا اۋىرىپ شيپاحاناعا جاتادى، الايدا اۋرۋحانادا بىرنەشە كۇن جاتپاي جاتىپ قايتامىن دەپ بايبالام سالادى. ”ول ءار كۇنى ءبىر اينالىپ كەلمەسە، ءدۇربىسىن الىپ الىسقا قاراماسا، تىنىش ۇيىقتاي المايدى“، - دەيدى قىزى ۋي پيڭ.
2 كاريانىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇندەرىن راقاتتى وتكىزۋى ءۇشىن، بالالارى شاعانتوعاي اۋدان قالاشىعىنان ءۇي ساتىپ الىپ، ادەمىلەپ اشەكەيلەتكەننەن كەيىن كاريالاردى كوشىرىپ اپارماقشى بولادى، ۋي دىيوۋ بۇعان دا كونبەي قويادى: ”مەن ەشقايدا بارمايمىن. بۇرىن جەر كەپەگە دە جاتقامىز، قازىر مىنا 3 بولمەلى ءۇي بار، نە قيىنشىلىق بار. شەكارانى كۇزەتپەسە بولمايدى، ونىڭ ۇستىنە مەن پارتيا مۇشەسىمىن، مەن، ءسوز جوق، وسىندا تۇرۋىم كەرەك“.
بالالارى ونىڭ ايتەۋىر ءبىر ءىستى ويىنا السا بولعانى، ەشكىمنىڭ ىرقىنا كونبەيتىندىگىن ابدەن بىلەدى.
ۋي دىيوۋدىڭ تيتتەي دە ”زەينەتكە شىعۋ“ ويى جوق ەكەنىن كورىپ، 2017 - جىلى ۋي پيڭ كۇيەۋىمەن اقىلداسقاننان كەيىن شاندۇڭداعى قىزمەتىنەن باس تارتىپ، ساحاراعا قايتىپ كەلىپ قونىستانىپ، اكەسىمەن بىرگە مال باعىپ، شەكارانى شارلاۋدى جالعاستىرۋ بەكىمىنە كەلەدى.
”اكەمنىڭ ومىرىندە ىستەگەن ءىسى تەك قانا وتان ءۇشىن شەكارا كۇزەتۋ بولدى، مەن اكەمنىڭ اۋەلگى ماقساتىن جالعاستىرا بەرمەكشىمىن“. شەكارا شارلاۋ جولىندا ۋي پيڭ دە كوپتەگەن قىسىلتاياڭ، قيىن، قاتەرلى جاعدايلارعا جولىققانىمەن، ءبىراق كەرى شەگىنۋدى جانە تايساپ شىعا بەرۋدى ويىنا دا العان جوق.
”اكەم جۇرگەن جولدى باسقاننان كەيىن اكەمنىڭ ماشاقاتىن شىنايى سەزىندىم، شەكارا قورعاۋدىڭ ماڭىزدىلىعىن سەزىندىم، اكەممەن بىرگە وتان شەكاراسىن تاپجىلماي كۇزەتۋدى ەرەكشە ماقتانىش سەزىنەمىن، مەن وسى جولمەن جۇرە بەرەمىن“، - دەدى ۋي پيڭ.
وسى جىلداردا ۋي دىيوۋ كوپتەگەن داڭقتارعا يە بولدى، ”ءداۋىر ونەگەسى“، ”مەملەكەتتىك ءمورال ۇلگىسى“، ”ەڭ ارداقتى كۇرەسكەر“... ”وسىنىڭ ءبارى پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ مەنى تۇراقتاندىرعانى، مەن جانە بالالارىم وتاننىڭ شەكارا جەلىسىنەن ماڭگى تاپجىلمايمىز“، - دەدى ۋي دىيوۋ نىق بەكىممەن.
