− جيڭگاڭشان رۋحى جونىندە شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى لاي شيڭ
90 نەشە جىلدىڭ الدى، جيڭگاڭشان ماۋپيڭ باجياۋلوۋ. شام بىلتەسىنىڭ ءالسىز جارىعى ۇزاق ءتۇندى نۇرلاندىرىپ تۇر.
ماي شام تۇبىندە ماۋ زىدۇڭ جولداس «جۇڭگودا قىزىل اكىميات نەلىكتەن ءۇمىر سۇرە الادى؟»، «جيڭگاڭشانداعى كۇرەس» سىندى ەكى شۇعىلالى شىعارماسىن جازدى، ول ماركسيزمدى جۇڭگوشالاندىرۋدىڭ ۇلى بەتاشارىنا اينالدى، وندا ”سەنىمدى بەكەمدەۋ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جاساۋ، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋ، جاڭا جولدى ەرلىكپەن اشۋ، بۇقاراعا سۇيەنۋ، باتىلدىقپەن جەڭىسكە جەتۋ“ سىندى جيڭگاڭشان رۋحىنىڭ شۇعىلاسى جارقىراۋدا.
بۇل شۇعىلا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىن تالاي - تالاي اسۋلاردان اسىپ، 100 جىلدىق شۇعىلا جاراتۋعا باستادى؛ بۇل شۇعىلا ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن القىپ، جاڭا داۋىردە ساۋلە شاشتى.
(1)
قاراڭعى تۇنەكتە جۇڭگو كوممۋنيستەرى جۇڭگونى جارىققا باستاعان وت ۇشقىنىن تۇتاندىردى.
1927 - جىلى زور توڭكەرىس ساتسىزدىككە ۇشىراعاننان كەيىن، نانچاڭ كوتەرىلىسى، كۇزگى جيىن - تەرىن كوتەرىلىسى، ت. ب ىركەس - تىركەس ساتسىزدىككە ۇشىرادى. بىرەۋلەر تورىعىپ ۇمىتسىزدەنسە دە، بىرەۋلەر قوشتاسپاستان كەتىپ قالسا دا، بىرەۋلەر ساتقىندىق ىستەپ جاۋ جاققا وتسە دە، تاباندى كوممۋنيستەر سوندا دا الاۋدى بيىك ۇستاپ العا ىلگەرىلەپ، ۇشقىننان جالىن قاۋلاتۋعا بولاتىندىعىنا بەرىك سەنىپ، العان بەتتەن قايتپاستان جيڭگاڭشانداعى قىزىل تۋ تۇبىندە ىنتىماقتاسا شايقاس جاسادى.
لۋ دىميڭ، كۇزگى جيىن - تەرىن كوتەرىلىسىنىڭ باس قولباسشىسى، قۇربان بولعاندا 22 جاستا؛
جاڭ زىچيڭ، قىزىل 4 - ارميا 11 - شىسىنىڭ شىجاڭى، قۇربان بولعاندا 28 جاستا؛
ۋاڭ ىرجو، قىزىل 4 - ارميانىڭ سانموۋجاڭى، قۇربان بولعاندا 25 جاستا؛
...
جيڭگاڭشان توڭكەرىستىك قۇرباندار قابىرستاندىعىنىڭ قۇرمەتپەن كورۋ زالىندا قۇربانداردىڭ ەسىمدەرى قاتار - قاتار بولىپ ويىلعان. نەبارى 2 جىل 4 ايعا سوزىلعان جيڭگاڭشان كۇرەسىندە جيىنى 48 مىڭنان استام ادام قۇربان بولىپ، ورتا ەسەپپەن كۇنىنە 60 ادام ءومىرىن قيدى.
ماركسيزمگە دەگەن بەرىك سەنىم، سوتسياليزم مەن كوممۋنيزمگە دەگەن بەرىك نانىم جيڭگاڭشان رۋحىنىڭ جانى. سەنىم بولعاندىقتان دا توڭكەرىستىك اعا بۋىندار باسى كەسىلىپ، ىستىق قانى توگىلسە دە پەيىل بولدى.
ءومىر شەكتى، سەنىم ماڭگىلىك.
2016 - جىلى 2 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ جياڭشيدە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەن، قىزمەت تەكسەرگەن كەزدە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: جيڭگاڭشان جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ بەسىگى. جيڭگاڭشان مەزگىلىنىڭ بىزگە قالدىرعان ەڭ قىمباتتى بايلىعى − ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن القىعان جيڭگاڭشان رۋحى. بۇگىن ءبىز جاڭا ءداۋىر شارت - جاعدايىمەن ۇشتاستىرىپ، مۇراتقا تاباندىلىقپەن، قايسارلىقپەن تالپىنۋعا، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەي وتىرىپ جاڭا جول اشۋعا، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ قيىن قامال الۋعا، بۇقاراعا سۇيەنىپ جەڭىسكە ۇمتىلۋعا تاباندى بولىپ، جيڭگاڭشان رۋحىن جاڭا داۋىردە شۇعىلا شاشتىرۋىمىز كەرەك.
سەنىم − شۇعىلا، سەنىم ءۇشىن كۇرەسكەن جان − شۇعىلاعا تالپىنۋشى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسىندا جيڭگاڭشان توڭكەرىستىك بايىرعى رايونى سۇيچۋان اۋدانى جۋشي قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى زوۋ چيشىڭدى قامتىعان بۇكىل ەلدەگى 1800دەن استام پارتيا مۇشەسى، كادر قۇربان بولدى.
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى توسىن كەلگەن قيىن - قىستاۋ ساتتە، بۇكىل ەلدە 39 ميلليوننان استام پارتيا مۇشەسى، كادر ىندەتكە قارسى اتتانۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندە شايقاس جۇرگىزىپ، 400گە تاياۋ پارتيا مۇشەسى، كادر حالىقتىڭ ءومىرىن، سالاماتتىعىن قورعاۋ جولىندا قىمباتتى ومىرلەرىن قيدى.
(2)
سول كەزدەگى ىركەس - تىركەس ساتسىزدىكتەر قالانى وزەك ەتكەن توڭكەرىس جولىنىڭ جۇڭگودا ىسكە اسۋى مۇلدە مۇمكىن ەمەس ەكەندىگىن دالەلدەدى.
توڭكەرىس جولى قايدا بارىپ، قايدا تۇرادى؟ قالاعا شابۋىلداۋدى تاستاپ، جيڭگاڭشاندا اينالا شايقاس جۇرگىزۋ كەرەك! ماۋ زىدۇڭ باسقان وسى قادام جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ شىت جاڭا باستاماسىنا اينالدى.
جيڭگاڭشاندا جۇڭگو كوممۋنيستەرى جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ ءىس جۇزىندىگىن تياناق ەتىپ، ماركسيزمنىڭ جالپىعا بىردەي اقيقاتىن جۇڭگو توڭكەرىسىنىڭ ناقتى امالياتىمەن تىعىز ۇشتاستىرىپ، ”اۋىل - قىستاق ارقىلى قالانى قورشاۋ، قارۋلى كۇشپەن بيلىكتى تارتىپ الۋ“ سىندى شىت جاڭا جولدى ىزدەپ تاپتى.
شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋ، ەرلىكپەن جاڭا جول اشۋ − جيڭگاڭشان رۋحىنىڭ ۇيتقىسى. توڭكەرىس وسىلاي، قۇرىلىس پەن رەفورما دا وسىلاي، بارلىعىندا، ءسوز جوق، ءىس جۇزىندىكتى شىعار ءتۇيىن ەتىپ، بۇرىنعىلار ءجۇرىپ كورمەگەن جولدى اشۋعا باتىل بولۋ كەرەك.
2017 - جىلى 2 - ايدا جيڭگاڭشان قالاسى بۇكىل ەل بويىنشا الدىمەن كەدەيلىكتەن ارىلىپ، قالپاقتى الىپ تاستاعاندىعىن رەسمي جاريالاپ، ەلىمىزدىڭ كەدەيلىكتەن شەگىندىرۋ مەحانيزمى ورناتىلعاننان كەيىنگى كەدەيلىكتەن ارىلىپ، قالپاقتى الىپ تاستاعان العاشقى كەدەي اۋدان بولىپ، جيڭگاڭشاننىڭ تاريحىندا جاڭا تاراۋ اشتى.
اۋەلگى ماقساتتا تاپجىلماي بەرىك تۇرىپ، قايراتتانا العا ىلگەرىلەدى، 100 جىلدان بەرى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى 100 ميلليونداعان حالىقتى باستاپ، قاتەرلى وتكەل، اساۋ اعىندا شىت جاڭا جورىق باستاپ، جۇڭگوشا سوتسياليستىك داڭعىل جولعا ءتۇستى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”جۇڭگوشا سوتسياليزم جولىنىڭ، نازارياسىنىڭ، ءتۇزىمىنىڭ، مادەنيەتىنىڭ ۇزدىكسىز دامۋى وركەندەپ كەلە جاتقان ەلدەردىڭ وسىزاماندانۋعا بەت الۋ جولىن كەڭەيتىپ، دۇنيە جۇزىندەگى جەدەل دامۋدى كوزدەۋمەن بىرگە، ءوزىنىڭ دارالىعىن ساقتاپ قالۋدى ءۇمىت ەتەتىن مەملەكەتتەر مەن ۇلتتارعا شىت جاڭا تالعام ازىرلەپ، ادامزات ماسەلەسىن شەشۋگە جۇڭگو پاراساتى مەن جۇڭگو جوباسىن ۇسىندى“.
2021 - جىلدا تۇرىپ بولاشاققا كوز جىبەرسەك، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن بەتكە العان جول اناعۇرلىم ايقىندالىپ، قادامى اناعۇرلىم بەكەمدەلە ءتۇستى −
”جۇڭحۋا ۇلتى ەڭسە كوتەرۋدەن، بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى ۇلى شارىقتاۋدى قارسى الىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋدى جۇزەگە اسىرۋى كەرى قايتارۋعا كەلمەيتىن تاريحي ۇدەرىسكە قادام تاستادى!“.
(3)
بىرەۋلەر بىلاي دەيدى: جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى نەعۇرلىم ساتسىزدىككە ۇشىراعان سايىن سولعۇرلىم ەرجۇرەك بولا تۇسەتىن ساياسي پارتيا، قاتەرلى جاعدايدا قۇتىلاتىن كەرەمەت كۇشكە يە، كىسى سەنگىسىز كەرەمەت ناتيجەلەردى ۇزدىكسىز جاراتتى.
جيڭگاڭشاندا ماۋ زىدۇڭدى ۋاكىل ەتكەن جۇڭگو كوممۋنيستەرى گومينداڭنىڭ سۇراپىل اسكەري شابۋىلى مەن ەكونوميكالىق قۇرساۋلاۋىندا ءبىر ”كەرەمەت ءىستى“ ءساتتى ورىندادى − ”ءبىر ەلدە توڭىرەگىن اق اكىميات قورشاپ وتىرعاندا ءبىر نەمەسە بىرنەشە شاعىن قىزىل اكىميات رايوندارىنىڭ ۇزاق ۋاقىت ءومىر ءسۇرۋى دۇنيە ءجۇزى ەلدەرىندە ەجەلدەن بەرى بولماعان ءىس“.
تاريحي تاجىريبە بىزگە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ تاريحقا ايشىقتالىپ قالاتىن تالاي - تالاي كەرەمەتتەردى جاراتا الۋى قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ سىندى ماڭىزدى ”اسىلىنىڭ“ بولعاندىعىنان ەكەندىگىن ءتۇسىندىردى. قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ پارتيامىزدىڭ ساياسي قاسيەتى جانە تاڭداۋلى ءداستۇرى ءارى جيڭگاڭشان رۋحىنىڭ ىرگە تاسى.
جاڭا كەزەڭ جاڭا بورىش جۇكتەدى، جاڭا ساپار جاڭا ىسكەرلىك كورسەتۋگە شاقىرۋدا. جيڭگاڭشان قالاسى قازىنا جالپى مولشەرى شاعىن، كاسىپ سالاسىنىڭ ساتىسى تومەن، جاڭالىق اشۋ قابىلەتى ءالسىز بولۋ سياقتى ماسەلەلەردىڭ جيڭگاڭشاننىڭ ەڭ كورنەكتى ولقىلىق ماسەلەسى ەكەندىگىن تولىق اڭعاردى. بۇكىل ەلمەن، بۇكىل ولكەمەن قادامداس تۇردە سوتسياليستىك وسىزاماندانۋدى نەزگىزىنەن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن، جيڭگاڭشان، ءسوز جوق، ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە قادامدى جەدەلدەتۋ، نەگىزدى بەكەمدەۋ كەرەك، سوندىقتان ”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندەگى دامۋدىڭ نەگىزگى نىساناسى تۇگەلدەي جياڭشي ولكەسىنىڭ، جي - ان قالاسىنىڭ نىسانا تالابىنان ءسال جوعارى ەتىپ بەلگىلەندى.
”بۇل نىسانا ’سەكىرىپ شاپتول ۇزۋدەي‘ كۇرەس كۇيىن بەينەلەۋمەن بىرگە، جيڭگاڭشاننىڭ دامۋ ءىس جۇزىندىگىنە دە ۇيلەسەدى، ءبىز بارىنشا قۇلشىنساق بولعانى، ىسكە اسىرۋعا ابدەن بولادى“، - دەدى جيڭگاڭشان قالاسىنىڭ باستىعى جياۋ شۋەجۇن.
ادام كۇرەسپەن الۋەتتەنەدى، پارتيا كۇرەسپەن گۇلدەنەدى، مەملەكەت كۇرەسپەن قۇدىرەتتەنەدى.
بۇگىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جۇڭگو حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا ەمتيحان تاپسىرۋ جولىنا تاعى شىقتى. ساپار الىس، تەك قايسارلىقپەن سايىسىپ، قاجىماي - تالماي كۇرەس جۇرگىزگەندە عانا، جاڭا كەرەمەت ناتيجەلەردى ۇزدىكسىز جاراتۋعا بولادى.
(4)
500 شاقىرىمدىق جيڭگاڭشاندا تاۋلار جاسىل جەلەك جامىلعان، حۋاڭياڭجيەنى قورعاۋ شايقاسى جەڭىس ەسكەرتكىشى اسقاق قاسقايىپ تۇر.
1928 - جىلى 8 - ايدا گومينداڭ كەرتارتپاشىلارىنىڭ 4 تۋانى جيڭگاڭشانعا شابۋىل جاسادى، بازاداعى بۇقارانىڭ كومەگىندە قىزىل ارميا 300 ادامعا جەتپەيتىن اسكەر كۇشىمەن 6000عا تاياۋ جاۋدىڭ شابۋىلىن تويتارىپ، از قولمەن كوپ جاۋدى جەڭۋدەي كەرەمەتتى جاراتتى.
”كۇش پارقى سونشاما زور بولسا دا، قىزىل ارميا وسى شايقاستىڭ جەڭىسىنە قالايشا قول جەتكىزدى؟“، - دەپ سۇرادى تالاي ساياحاتشى.
”مۇنىڭ جاۋابى پارتيا مەن قىزىل ارميانىڭ باستان - اياق حالىق بۇقاراسىمەن بەينەتتە دە، زەينەتتە دە بىرگە بولىپ، بۇقارانى تولىق جۇمىلدىرىپ، الىنباس قۇرىش قامال ورناتقاندىعىندا“، - دەپ جاۋاپ بەردى ءتۇسىندىرۋشى.
بۇقارانى تىعىز ىنتىماقتاستىرۋ، بۇقاراعا سۇيەنۋ − جيڭگاڭشان توڭكەرىستىك بازاسىنىڭ قۇرىلۋى مەن دامۋىنداعى ماڭىزدى اسىل. مەيلى ۋاقىت قالاي زىمىراسىن، باستان - اياق حالىققا سۇيەنۋ، بارلىعىن حالىق ءۇشىن ىستەۋ − كوممۋنيستەردىڭ وزگەرمەس قاسيەتى.
”حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋدەن“ ”حالىقتى وزەك ەتۋگە تاباندى بولۋعا“ دەيىن؛ ”حالىقتىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان زاتتىق مادەنيەت قاجەتىن“ قاناعاتتاندىرۋدان ”حالىقتىڭ كۇن سايىن ارتىپ وتىرعان تاماشا تۇرمىسقا دەگەن قاجەتىن“ قاناعاتتاندىرۋعا دەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى حالىقتى ولشەم ەتىپ، حالىق ”كوزىمەن كورە الاتىن“ اۋەلگى ماقسات - بورىشپەن، ”پايدالانۋعا جاقسى“ دەموكراتيالىق تۇزىممەن، ”سەنىم ارتا الاتىن“ پارتيا - بۇقارا بايلانىسىمەن، ”جارامدى“ باقىلاۋ مەحانيزمىمەن حالىقتىڭ سەنىمىنە قول جەتكىزدى، حالىقتىڭ قولداۋىنا يە بولدى.
جاڭا دا ەلەۋلى تاريحي وتكەلدە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى العا قاراي ءتىپتى دە ۇلكەن قادام تاستايتىن بولادى، ءبىر ميلليارد 400 ميلليون جۇڭگو حالقى وسىزاماندانعان قوعامعا قول ۇستاسا اياق باسىپ، بىرگە بايۋدى بىرتىندەپ جۇزەگە اسىراتىن بولادى، بۇل ادامزات تاريحىنداعى ىقپالى تەرەڭ ءىرى ءىس بولماق.
”كوممۋنيستىك پارتيا ەشقانداي ءبىر سيقىرلىق ونەر ىستەتكەن جوق، ولار تەك قانا حالىق كوكسەگەن وزگەرىستى تۇسىنە ءبىلدى“. 70 نەشە جىلدىڭ الدىندا امەريكالىق ءتىلشى باي شيۋدى مەن جيا اننانىڭ «جۇڭگوداعى نايزاعاي كۇركىرى» اتتى كىتابىنداعى وسى اسەرىمەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ حالىق تۇرعىسىن ءتۇسىندىرۋ سونداي جاناسىمدى.
بيلىك دەگەنىمىز حالىق، حالىق دەگەنىمىز بيلىك.
وتاننىڭ تاۋى مەن سۋى ايبىندى، داڭعىل دا جارقىن جول. ۇلى پارتيا قۇرۋ رۋحىن اسقاقتاتىپ، وشپەس جيڭگاڭشان رۋحىن جالعاستىرعان جۇڭگو كوممۋنيستەرى ماڭگى بوساڭسىمايتىن رۋحاني كۇيمەن، العان بەتتەن قايتپايتىن كۇرەس بەينەسىمەن ءداۋىردىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن، حالىقتىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن، اعا بۋىنداردىڭ ءۇمىتىن اقتايتىن ناتيجەلەر جاراتۋدا.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 7 - ايدىڭ 21 - كۇنى نانچاڭنان بەرگەن حابارى)
