− شەتەلدەگى چياۋمين باۋىرلاستاردىڭ شينجياڭدا ەكسكۋرسيالاۋىنان، ساپارلاۋىنان ەستەلىك
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ يايۇن
”راسىندا، مىڭ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق ەكەن. 7 كۇندىك ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ بارىسىندا، ءبىز شينجياڭنىڭ قوعامىنىڭ ورنىقتى ەكەندىگىن، ەكونوميكاسىنىڭ گۇلدەنگەندىگىن، حالقىنىڭ تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك كەشىرىپ جاتقاندىعىن كورىپ، امەريكاداعى، باتىستاعى جۇڭگوعا قارسى كۇشتەردىڭ سۋرەتتەگەنىنەن مۇلدە باسقاشا شينجياڭعا كۋا بولدىق“. 7 - ايدىڭ 27 - كۇنى امەريكا، كانادا، رەسەي، فرانسيا، جاپونيا سياقتى 14 ەلدەن كەلگەن شەتەلدەگى 17 چياۋمين باۋىرلاس شينجياڭدى ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ قيمىلى اياقتاعاندا، اقىلداسىپ العانداي وسى كوزقاراستى ءبىلدىردى. ولار مىنانى ءبىلدىردى: ءسوزسىز، شىنايى شينجياڭدى دۇنيە جۇزىنە تانىستىرىپ، اناعۇرلىم كوپ ادامنىڭ شينجياڭدى جان - جاقتى، وبيەكتيۆ، شىنايى تۇردە بىلۋىنە، شينجياڭدى تانۋىنا، شينجياڭدى قولداۋىنا مۇمكىندىك جاسايمىز.
شەتەلدەگى چياۋمين باۋىرلاستاردىڭ ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ ۇيىرمەسىندەگىلەر ىلگەرىندى - كەيىندى ءۇرىمجى، ىلە قازاق اۆتونوميالى وبلىسى جانە قاشقار ايماعى سىندى 3 جەردە ”شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى نەگىزگى تاقىرىپتىق كورمەسىن“ ەكسكۋرسيالاپ، بازار ارالاپ، الەۋمەتتىك اۋماقتارعا كىرىپ، كورىنىس وڭىرلەرىن ساياحاتتاپ، اۋىل - قىستاقتارعا بارىپ، شەكارا وتكەلدەرىن ارالاپ، ءدامدى تاعامداردان اۋىز ءتيىپ، شينجياڭنىڭ ەكونوميكالىق، قوعامدىق دامۋىنىڭ ءارقايسى جاقتارىن جان - جاقتى ۇعىستى.
شىندىق الدىندا وسەك - اياڭ تويتارىسسىز - اق توزىپ جوعالادى
”ءبىز شينجياڭدى، تۇرپاننىڭ ءجۇزىمىن، قۇمىلدىڭ قاۋىنىن، تاعى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تاماشا جاراسىمدىلىعىن كىشكەنتايمىزدان ەستيتىنبىز. زورلىقتى كۇش لاڭكەستەردىڭ وسىنشاما قانىپەزەر ەكەنىن، قاندى قانجارلارىن بەيكۇنا بۇقاراعا قادايتىندىعىن ويلاماعان ەكەنبىز. شىنىمەن قابىرعامىز قاتتى قايىستى“. 7 - ايدىڭ 20 - كۇنى تۇستەن كەيىن، انگليا انگليا - جۇڭگو كاسىپكەرلەرى بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى ياڭ تىڭبو ”شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى نەگىزگى تاقىرىپتىق كورمەسىن“ ەكسكۋرسيالاعان سوڭ بىلاي دەدى: ءبىز باتىستاعى ءىشىنارا نەگىزگى اقپارات قۇرالدارىنداعى شينجياڭ تۋرالى حابارلاردىڭ ”زورلىقپەن ەڭبەككە سالۋ“، ”ادامدىق ۇقىققا سۇعاناقتىق جاساۋ“، ”ءناسىل جويۋ“ سياقتى سوزدەرگە تولى ەكەندىگىن كوردىك، ال نەبارى ءبىر كۇن ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ ارقىلى ءبىز ءار ۇلتتىڭ جاراسىمدى بىرگە جاساپ جاتقاندىعىن، تاڭداۋلى مادەنيەتتەردىڭ ءوزارا سيىسىمدى بولىپ، ءبىر - بىرىنەن ۇلگى الىپ وتىرعاندىعىن، ەكونوميكانىڭ، قوعامنىڭ گۇلدەنىپ دامىعاندىعىن شىنايى سەزىندىك، وسى ايقىن پارىقتان ءبىز وسى ادامداردىڭ ەجەلدەن شينجياڭعا كەلىپ كورمەگەندىگىنە، بۇكىلدەي اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ وتىرعانىنا سەندىك.
قويۋ ۇلتتىق ەرەكشەلىگى مەن وڭىرلىك مادەنيەتى بار شينجياڭ حالىقارالىق ۇلكەن بازارىنىڭ جاياۋلار كوشەسىندە قالىڭ ادام ءيىن تىرەسىپ، تاۋارلار كوزدىڭ جاۋىن الادى. ەرەكشە قۇرىلىس، ۇلتتىق سالت - سانا، وزگەشە ءدامدى تاعامدار، ۇلتتىق ءان - بي ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ ۇيىرمەسىندەگىلەردى قاتتى باۋرادى، ولار ايالداپ سۋرەتكە ءتۇسىرىپ، قايتقىسى كەلمەدى. تيانشان رايونى ىرداۋچياۋ اۋماعى گۋيۋانشياڭ الەۋمەتتىك اۋماعىندا، ۇستەلگە ساڭزى، تورت ءتىزىلىپ، تاباقتارعا ءجۇزىم، جالپاق شابدالى تولتىرىلىپتى، قۇربان ايتتىڭ مەرەكەلىك رايى كۇشتى ەكەن. الەۋمەتتىك اۋماق پارتيا باس ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ميھىرگۇل امەت ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ ۇيىرمەسىندەگىلەرگە ۇلتتار ىنتىماعى قىزمەتىنىڭ ورىستەتىلۋ احۋالى مەن الەۋمەتتىك اۋماقتىڭ بۇقاراعا قىزمەت كورسەتۋىندەگى جاڭا ادىستەردى تانىستىردى.
”5 جىلدىڭ الدىندا العاش رەت شينجياڭعا كەلگەن كەزدەگىمەن سالىستىرعاندا، بۇل ارادا بيىك عيماراتتار كوبەيە ءتۇسىپتى، تىپتەن گۇلدەنە تۇسكەندەي سەزىندىم“. ەۆروپا دۇڭبەي اۋىلداستار قوعامى جانە ساۋدا قوعامىنىڭ باستىعى گاي لين بىلاي دەدى: ”ەۆروپا پارلامەنتىندەگى كەيبىر پارلامەنت مۇشەلەرى جۇڭگو ۇكىمەتى شينجياڭدا ’ءناسىل جويۋمەن‘ شۇعىلداندى دەپ ايتىپ ءجۇر، بۇل بارىپ تۇرعان ەشقانداي نەگىزسىز، ەشقانداي قيسىنسىز، ەشقانداي دالەلسىز تۇردە شينجياڭنىڭ ’اتىنا داق سالعاندىق‘، ءبىز مەيلى شينجياڭ حالىقارالىق ۇلكەن بازارى جاياۋلار كوشەسى بولسىن، الدە تيانشان تيانچى كورىنىس وڭىرىندە بولسىن، بارلىق جەردە ساياحاتشىلاردىڭ قاپتاپ جۇرگەندىگىن كوردىك. مەن وسىنىڭ ءبارىن تەلەفونىما ءتۇسىرىپ الىپ، ەۆروپا پارلامەنتىنە الىپ بارىپ، سول پارلامەنت مۇشەلەرىنە جاقسىلاپ كورسەتەمىن. ولاردىڭ ايتىلمىس جۇڭگو ۇكىمەتى ۇيعۇرلارعا قىسىم جاسادى، ءتىپتى، ’ءناسىل جويۋمەن‘ شۇعىلداندى دەگەنى تۇگەلدەي ويدان شىعارىلعان، مۇلدە ءومىر سۇرمەگەن“.
ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرمىسى باقىتتى دا الاڭسىز
كانادا بۇكىل كانادا كىشۋ دوستىق بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى ۋاڭ ۋىنكاڭ ۇيىرمەمەن بىرگە قورعاس شەكارا وتكەلى، حۇييۋان بايىرعى قالاسى، تەكەس سەگىز تاڭبالى قالاشىعى، قاراجون جايلاۋى سياقتى جەرلەردى ەكسكۋرسيالادى، ساپارلادى. ول مىنانى ءبىلدىردى: ءار كۇنى توپتىق ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ قيمىلى اياقتاعان سوڭ، ارەدىكتە، ۇيىرمەدەگى بىرنەشە دوسىمدى ”ايىرىم ارالاۋعا“ ۇسىنىس ەتتىم. ءبىز قۇلجا قالاسى ليۋشيڭ كوشەسىندە جەرگىلىكتى گۋمانيتارلىق ادەت - عۇرىپتى كوردىك، ءان - ءبي تاماشالادىق، ەمىن - ەركىن زات ساتىپ الدىق؛ سىلۋجىگۋاڭ كەشكى بازارىندا، قاقتالعان ەت جەپ، اراق - شاراپ ءىشىپ، شينجياڭنىڭ ءدامدى تاعامدارىنان بارىنشا ءلاززاتتاندىق. شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ تۇرمىسىنىڭ باقىتتى، الاڭسىز ەكەندىگىن دە سەزىندىك.
ۋاڭ ۋىنكاڭ كانادادا، امەريكادا تۇرمىس كەشىرگەن كەزدە دە كەيبىر بوگدە ۇندەردى ەستىگەن، الايدا وسى رەت شينجياڭعا كەلىپ ەكسكۋرسيالاعاندا، ساپارلاعاندا كورگەن شىندىقپەن مۇلدە ۇقساماي شىقتى. ۋاڭ ۋىنكاڭ مىنانى ءبىلدىردى: كاناداعا قايتىپ بارعان سوڭ الەۋمەتتىك اۋماق قيمىلدارىنا كوبىرەك قاتىناسىپ، كانادالىقتارعا شينجياڭنىڭ ناقتى احۋالىن ايتامىن، تاعى پارلامەنت مۇشەلەرىنە شينجياڭنان كورگەن - بىلگەندەرىمدى ايتامىن. ”مەن سونداي - اق ءتۇسىرىپ العان بەينەجازبالار مەن سۋرەتتەردى ءتۇرلى ارنالارمەن كانادالىقتارعا كورسەتەمىن. سۋرەت بولسا، شىندىق بولادى، شىنايى شينجياڭ مىنە وسىنداي!“، - دەدى ۋاڭ ۋىنكاڭ.
قاشقار قالاسى پاكتاكلا اۋىلى داۋشياڭچۋان قىستاعىندا بۇلاق سۋى سىلدىرلاپ اعىپ، تال - تەرەكتەر ىرعالىپ، بەينە كىشكەنە كوپىر استىنان سۋ اعىپ جاتاتىن جياڭناننىڭ كورىنىسىن كوز الدىڭا اكەلەدى. جاپونيا حۋاچياۋ، حۋارىن دوكتورلار قوعامىنىڭ قۇرمەتتى باستىعى جاۋ فىڭجي تەبىرەنىپ بىلاي دەدى: 13 جىلدىڭ الدىندا شينجياڭعا ءبىر رەت كەلگەنمىن، بۇل كۇندەرى بۇل ارادا وتە زور وزگەرىس تۋىلىپتى. بۇل جەردىڭ اۋىل - قىستاقتارى ادەمى سالىنىپتى، شىت جاڭا بەيقۇت ۇيلەر، كەڭ اسفالت جولدار، ادەمى كوگالدار بار، قورشاعان ورتاسى جايلى، كليماتى جانعا جايلى، ادامداردى سەنىم كەرنەپ، جۇزدەرىنەن باقىت كۇلكىسى ەسەدى. نەشە كۇندىك ەكسكۋرسيالاۋ، ارالاۋ ارقىلى، جاۋ فىڭجي جاپونيانىڭ جەمىستى، استىقتى جىنتىكتەي وڭدەۋ جاعىنداعى جاڭا تەحنيكالارىن شينجياڭعا تانىستىرىپ، تاعى كەيبىر اگرونوميا جانە كوكونىس جاعىنداعى دارىندىلاردى تانىستىرىپ، تاراپتاردىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى جاعىندا سەلبەستىكتى كۇشەيتۋىن جەبەۋ كەرەك دەپ قارادى.
اناعۇرلىم كوپ ادامنىڭ شىنايى شينجياڭدى تۇسىنۋىنە مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك
”قاشقار كونە قالاسىندا جۇرسەڭىز بايىرعى زامانعا وتكەندەي بولاسىز، قۇرىلىستار ءالى دە بايىرعى بەينەدە، ال ءوندىرىس، تۇرمىس ءتاسىلى بۇكىلدەي وسىزاماندانعان“. گرەتسيا حۋارىن، حۋاچياۋ باس ساۋدا قوعامىنىڭ باستىعى شۇي ۋيچۇن بىلاي دەدى: وسى رەتكى شينجياڭعا كەلۋىم شىندىققا جۇگىنۋ ساپارى بولدى. ەكسكۋرسيالاۋ، ساپارلاۋ بارىسىندا كورگەندەرىم مۇلدە باتىس دۇنيەسىنىڭ ايتقانىنداي بولماي شىقتى، شينجياڭ توتەنشە اشىق جانە باۋىرمال جەر، شەتەلدەگى حۋارىن، حۋاچياۋلار جونىنەن قارجى قوسۋداعى توتەنشە جاقسى ىرىستى ولكە ەكەن. ول ءوزى كورگەن - بىلگەن شينجياڭدى شىنايى ار - ۇجدانىمەن بايانداپ، اناعۇرلىم كوپ ادامنىڭ شىنايى شينجياڭدى بىلۋىنە مۇمكىندىك جاسايتىندىعىن ايتتى.
شەتەلدەگى چياۋمين باۋىرلاستار قاشقاردا تاعى شىنجىن قالاسىنىڭ قاشقار قالاسىنا كومەكتەسىپ سالىپ بەرگەن ءىشىنارا شينجياڭعا كومەكتەسۋ نىساندارىن ەكسكۋرسيالادى، ارالادى. ”ەمىن - ەركىن ويناپ جۇرگەن بالاقايلار مەن بوي جازىپ جۇرگەن ادامداردى قاراڭىز، باقىت سەزىمى بەسەنەدەن بەلگىلى بولىپ تۇر.“ رەسەي قيىر شىعىس حۋارىن ونەركاسىپ - ساۋدا بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى سۇن لەي جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ، اسىرەسە، قاشقار ەكونوميكالىق اشۋ رايونىنىڭ بولاشاقتاعى دامۋ كومەسكى كۇشىنىڭ وراسان زور ەكەندىگىن ايتتى. سونىمەن بىرگە، ول باۋىرلاس ولكە، قالالاردىڭ شينجياڭعا قالتقىسىز كومەك كورسەتكەندىگىنە، شينجياڭنىڭ حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋىنا، ەكونوميكانى دامىتۋىنا كومەكتەسكەندىگىنە تاڭداي قاعىپ، مۇنىڭ باسقا ەلدەردە وڭايلىقپەن جۇزەگە اسپايتىندىعىن ايتتى. ”مەن، ءسوزسىز، وسى رەت ەكسكۋرسيالاعاندا، ساپارلاعاندا كورگەن - بىلگەندەرىمدى رەسەيدىڭ حۋارىن كاسىپكەرلەرى مەن ساۋدا قوعامىنا ايتىپ، ۋاكىلدەر ۇيىرمەسىن كەلىپ كورۋگە ۇيىمداستىرىپ، اناعۇرلىم كوپ ادامدى جۇڭگونىڭ شينجياڭىنا قارجى قوسىپ، شارۋاشىلىعىن كوركەيتۋگە باۋرايمىن“، - دەدى سۇن لەي.
”نەبارى 7 كۇن ساپاردا بولعانىمىزبەن، شينجياڭعا ءوزىمنىڭ كەلىپ كورۋىم، مەنىڭ بۇدان بۇرىنعى شينجياڭ جونىندەگى تانىمىمدى مۇلدە وزگەرتتى“. امەريكا سان - فرانسيسكو شىعاناق ءوڭىرى جۇڭگونىڭ بىرلىككە كەلۋىن جەبەۋ قوعامىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسار باستىعى چىن جاۋجين بىلاي دەدى: شينجياڭ، راسىندا، جاقسى جەر ەكەن، كورىنىسى كوركەم، ادامدارى قوناقجاي، حالىقتىڭ باقىت كورسەتكىشى وتە جوعارى ەكەن، جەرگىلىكتى بۇقارا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا اسا جوعارى باعا بەرەدى ەكەن، ولار تاماشا تۇرمىستارىنىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ پارمەندى باسشىلىعى مەن مەملەكەتتىڭ پارمەندى قولداۋىنان كەلگەندىگىن بىلەدى. ساياحات كاسىبىمەن 16 جىل اينالىسقان ول ءوزىنىڭ قۇلشىنىسى ارقىلى دۇنيە جۇزىندەگى اناعۇرلىم كوپ ادامدى شينجياڭعا ساياحاتتاۋعا، سەرۋەندەۋگە ەرتىپ اكەلىپ، ولارعا شىنايى شينجياڭدى ءوز كوزدەرىمەن كورسەتۋدى ءۇمىت ەتتى. ول شينجياڭنىڭ ەرتەڭىنىڭ ءتىپتى دە كوركەم بولاتىندىعىنا سەندى.
