التىنتاۋ جاراتىلىستىق قورىعىنىڭ ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋ ۇزدىكسىز جاقسارىپ كەلەدى
تولدەۋلىك تۋزى كولى ماڭىنداعى ءار شارشى كيلومەتر جەردە 50دەن استام جورعا بوكەن ءجۇر
7 - ايدىڭ 30 - كۇنى التىنتاۋ مەملەكەت دارەجەلى جاراتىلىستىق قورىعىندا ءبىر توپ ۇرعاشى جورعا بوكەن بيىل تۋعان جاس تولدەرىن ەرتىپ تولدەۋلىك اۋماعىنان جاراتىلىستىق قورىقتاعى ەسەكبات ورتالىق باسقارۋ - قورعاۋ پۋنكتىنىڭ ماڭىنا قايتىپ بارا جاتىر. □ سۋرەتتى انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ۋاڭ چيميڭ تۇسىرگەن
بەتاشار
ۇشى - قيىرسىز كەڭ كوسىلگەن ءشول دالا، جىم - جىرت سۇلۋلىققا تولى قارلى تاۋ، كۇمىستەي مولدىرەگەن كول، كوكپەڭبەك اسپان، بۇل جەردە شەت - شەگى جوق بيىك ءۇستىرت كەلبەتى جاتىر.
تاستان - تاسقا سەكىرگەن جورعا بوكەن، ءتۇز تاعىسى جابايى قوداس، توقتاۋسىز سونىرقالايتىن تيبەت قۇلانى، بۇل جەردە بيىك ۇستىرتتە عانا بولاتىن 3 ۇلكەن تۇياقتى جانۋار بار.
كەربەز تۇلعالى قارامويىن تىرنا، سۇڭقىلى زور تەڭبىل باس قاز، سۇيكىمدى تيبەت ۇلارى، بۇل جەردە بيىك ۇستىرتتە عانا بولاتىن قۇس تۇرلەرى ءوسىپ - ءونىپ، مەكەندەيدى.
7 - ايدىڭ 26 - كۇنىنەن 8 - ايدىڭ 3 - كۇنىنە دەيىن انار بۇلت / شينجياڭ گازەتى جالپىلىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلاۋ توبى ”شىعىستاعى كەنيا“ اتانعان التىنتاۋ مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق قورىعىن ىشكەرىلەي ارالاپ، وسىندا مەكەندەيتىن، ءوسىپ - ءوربيتىن جابايى حايۋاناتتارعا جاقىننان زەر سالىپ، قۇمدى توبە، اينا كول، اسقارالى قارلى تاۋ قاتار كورىنىس تالاستىرعان ءۇستىرت كەلبەتىنە كوز سۋارىپ، بيىك ۇستىرتتەگى شارلاۋ - قورعاۋ قىزمەتىنىڭ ماشاقات، ميحىناتى مەن ونداعى قۇلازىپ جالعىزسىراۋدى ءتۇيسىندى.
بۇگىننەن باستاپ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتى ”التىنتاۋ جاراتىلىستىق قورىعىنا ساپار“ جالپىلىق اقپارات قۇرالى جەلىلەس حابارلارىن ۇسىنادى، نازارلارىڭىزدا بولسىن.
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جاۋ مەي، حۋاڭ ليڭيان، ۋاڭ چيميڭ، نيە نيڭ 8 - ايدىڭ 8 - كۇنى چارقىلىقتان حابارلايدى. 7 - ايدىڭ سوڭىندا التىنتاۋ مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق قورىعىنىڭ قويناۋىندا توپ - توپ جورعا بوكەندەر ءومىر جالعاۋداعى تاعى ءبىر رەتكى كوبەيۋ كەزەگىن اياقتاپ، جاس تولدەرىن ەرتىپ مەكەندەيتىن جەرلەرىنە قاراي اۋىپ بارا جاتتى.
”تۋزى كولىنەن كوز تاستاپ قاراساڭىز، تاۋ - تاستىڭ بارىندە جورعا بوكەن جۇرگەنىن كورەسىز، قانداي ءبىر تاماشا كورىنىس دەسەڭىزشى!“، - دەدى التىنتاۋ مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق قورىعىن باسقارۋ مەكەمەسى ءۇستىرت ەكولوگيالىق ورتاسى جانە تابيعاتتى قورعاۋ - زەرتتەۋ كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى شۇي دۇڭحۋا، ونىڭ ايتۋىنشا، تۋزى كولى اۋماعى قورىقتاعى جورعا بوكەندەر تولدەيتىن ەڭ ۇلكەن اۋماق ەكەن، بيىل جازدا مولشەرمەن 35 مىڭ ۇرعاشى جورعا بوكەن وسىندا كەلىپ، مەجەمەن 8000نان استام جورعا بوكەن قوزىقاسىن تۋاتىن كورىنەدى.
”وسى بويىنشا ەسەپتەگەندە، بۇل اۋماقتىڭ ءار شارشى كيلومەترىندەگى جورعا بوكەن سانى 10 جىلدىڭ الدىنداعى 33تەن 51گە وسەدى“، - دەدى شۇي دۇڭحۋا.
جورعا بوكەن ەلىمىزدە 1 - دارەجەلى قورعالاتىن حايۋانات، باستىسى، چياڭتاڭدى وزەك ەتكەن چيڭحاي - شيزاڭ ءۇستىرتى وڭىرىنە تارالعان، چيڭحاي - شيزاڭ ءۇستىرتى حايۋاناتتار اۋماعى جۇيەسىنىڭ تيپتىك ۋاكىلى سانالادى. ەلىمىز 1983 - جىلى التىنتاۋ مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق قورىعىن قۇرعان، جالپى اۋدانى 45 مىڭ شارشى كيلومەتر، تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 4580 مەتر، وندا جابايى قوداس، تيبەت جابايى ەسەگى، جورعا بوكەن سياقتى تۇياقتى ءىرى جابايى اڭدار تارالعان، ونان دا ماڭىزدىسى، كوپتەگەن سيرەك كەزدەسەتىن ءۇستىرتتى حايۋاناتتار، وسىمدىكتەر گەن قامباسى بار.
تۋزى كولى اۋماعى جاراتىلىستىق قورىقتىڭ باتىس بولىگىنە ورنالاسقان، اۋدانى شامامەن 680 شارشى كيلومەتر، تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 5000 مەتردەن اسادى، اينالاسىن قارلى تاۋ قورشاپ، جورعا بوكەندەر تابيعي جاۋلارىنان قورعاناتىن تابيعي قالتقى بولىپ قالىپتاسقان. بۇل جەردە ەندى عانا تۋعان بوكەن قوزىقالارى ەنەلەرىنىڭ جەتەگىندە جارتى ساعات ىشىندە قاز تۇرۋ، ءجۇرۋ، جۇگىرۋ سياقتى ءومىر ءسۇرۋ قابىلەتتەرىن يگەرىپ الادى.
ءار جىلى جورعا بوكەندەر شوعىرلى تولدەيتىن مەزگىلدە شۇي دۇڭحۋا مەن قىزمەتتەستەرى تۋزى كولى اۋماعىنا بارىپ باقىلاۋ جۇرگىزەدى جانە ەستەلىككە الادى. 20 جىلدىڭ الدىندا، بۇل جەردەگى جورعا بوكەندەردىڭ سانى 10 مىڭنان 20 مىڭعا دەيىن عانا بولاتىن، 10 جىلدىڭ الدىندا بۇل سان 20 مىڭنان اسسا، قازىر 35 مىڭعا كوبەيىپ، تۇراقتى كوبەيۋ بەتالىسىن كورسەتتى.
وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنىڭ سوڭىندا زاڭسىز اۋلاۋ، كەن اشۋ سياقتىلار جاراتىلىستىق قورىق ەكولوگياسىنا اۋىر قاتەر ءتوندىرىپ، جورعا بوكەن، جابايى قوداس، تيبەت جابايى ەسەگى سياقتىلاردىڭ جالپى سانى 65 مىڭعا جەتپەي قالعان ەدى.
التىنتاۋ مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق قورىعىن باسقارۋ مەكەمەسى قورعاۋ - باسقارۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى ۇتىناسىننىڭ تانىستىرۋىنشا، تاياۋ جىلداردان بەرى، ولار چيڭحاي كوكشىل مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق قورىعىمەن، شيزاڭ چياڭتاڭ مەملەكەتتىك جاراتىلىستىق قورىعىمەن بىرلەسىپ، زاڭسىز اۋلاۋ، زاڭسىز كەن اشۋ، زاڭسىز كەسىپ ءوتۋ ارەكەتتەرىنە قاتاڭ سوققى بەرىپ، ءۇستىرت ەكولوگيالىق ورتاسىن بارىنشا قورعاعان جانە جابايى حايۋاناتتاردىڭ مازالاۋعا ۇشىراماۋىنا بارىنشا كەپىلدىك ەتكەن؛ ”تولىقتاي جابۋ، دەرەۋ شاعىپ جوعالتۋ، ەكولوگيانى جەدەل قالپىنا كەلتىرۋ“ تالابى بويىنشا، ۇكىمەتكە سايكەسىپ كەن - تاۋ كاسىپورىندارىنىڭ ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋىنە، جونگە سالۋىنا سايكەسكەن، ناتيجەسىندە جاراتىلىستىق قورىق ەكولوگياسى ايتارلىقتاي جاقسارىپ، جورعا بوكەن، جابايى قوداس، تيبەت جابايى ەسەگى سياقتى جابايى اڭدار ءتۇرى، سانى ۇزدىكسىز قالپىنا كەلگەن.
تىلشىلىك بارىسىندا، تىلشىلەر جورعا بوكەننەن سىرت، ەكى - ۇشتەن توپتاسىپ جۇرگەن جابايى قوداستاردىڭ ساي اڭعارلارىندا ەمىن - ەركىن ”سەيىلدەپ“، ءۇيىر - ءۇيىر تيبەت جابايى ەسەكتەرىنىڭ ءالسىن - ءالى ءتىلشى وتىرعان پيكاپتىڭ الدىندا ارلى - بەرلى ويقاستاپ جۇرگەنىن، سۋىر، شاقىلداقتاردىڭ ءىن اۋزىندا جالتاق - جالتاق قاراپ تۇرعانىن كوردى.
