− لەي فىڭ رۋحى تۋرالى قىسقاشا شولۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى چىن مىڭياڭ، لي جىڭ، گاۋ شۋاڭ
”ۇيرەنەمىز جاقسى ونەگە لەي فىڭنان، توڭكەرىسكە ادال، پارتياعا ادال بولامىز...“ «جاقسى ونەگە لەي فىڭنان ۇيرەنەيىك» ءانى جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىندا جارتى عاسىردان ارتىق ۋاقىت شىرقالىپ كەلەدى. بار ىنتا - پەيىلىمەن پارتياعا ىلەسىپ، بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋدى ۇيتقى ەتكەن لەي فىڭ رۋحى جۇڭگولىقتاردىڭ سۇيەگىنە ءسىڭىپ، ونى ءار ۇرپاق جۇڭگولىقتار ارداق تۇتىپ، ءىزىن باسىپ كەلەدى.
2018 - جىلى 9 - ايدىڭ 28 - كۇنى شىعىس سولتۇستىك 3 ولكەدە قىزمەت تەكسەرگەندە باس شۋجي شي جينپيڭ لياۋنيڭ فۋشۇن قالاسى لەي فىڭ ەسكەرتكىش سارايىنا كەلىپ، لەي فىڭنىڭ ءومىرى جانە ىزگى ىستەرى تۋرالى كورمەنى ەكسكۋرسيالادى. ول: لەي فىڭ − ءداۋىر ونەگەسى، لەي فىڭ رۋحى ماڭگىلىك، - دەپ اتاپ كورسەتتى، سونداي - اق ءبىز لەي فىڭ رۋحىنان ۇيرەنۋمەن بىرگە، لەي فىڭنىڭ ىستەگەن ءىس - ارەكەتىن دە ۇيرەنۋىمىز، اسقاق مۇرات - سەنىم مەن ءمورالدىق ساپا تالپىنىسىن ناقتى ارەكەتكە اينالدىرىپ، قاراپايىم قىزمەت پەن تۇرمىستا ايگىلەپ، ءوزىمىزدىڭ ءتيىستى ۇلەسىمىزدى قوسىپ، لەي فىڭ رۋحىن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاستىرا بەرۋىمىز كەرەك دەپ باسا دارىپتەدى.
بار ىنتا - پەيىلىمەن پارتياعا ىلەسىپ، بۇكىل ىنتا - پەيىلىمەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەدى
لياۋنيڭ ولكەسى فۋشۇن قالاسى لەي فىڭ ەسكەرتكىش سارايىندا لەي فىڭنىڭ كوزى تىرىسىندە اسكەري بولىمدە ايداعان 13 - ءنومىرلى اۆتوموبيلى قويىلعان. شوفەر ورنىنا لەي فىڭنىڭ ءمۇسىنى تۇرعىزىلىپ، قولىنا «ماۋ زىدۇڭ تاڭدامالى شىعارمالارى» ۇستاتىلىپتى.
لەي فىڭ ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى رىن گۋاڭيوۋ بىلاي دەپ تانىستىردى: ”لەي فىڭ كوزى تىرىسىندە ۇنەمى اۆتوموبيلدە «ماۋ زىدۇڭ تاڭدامالى شىعارمالارىن» ۇيرەنەتىن، ول «ماۋ زىدۇڭ تاڭدامالى شىعارمالارىن» استىق، قارۋ - جاراق جانە رول رەتىندە قارادى ءارى ەستەلىگىنە بىلاي دەپ جازدى: ادام تاماق جەمەسە بولمايدى، سوعىسقاندا قارۋ - جاراق بولماسا بولمايدى، اۆتوموبيل ايداعاندا رول بولماسا بولمايدى، ال توڭكەرىس جۇرگىزۋدە ءتوراعا ماۋ جۋشيدىڭ شىعارمالارىن ۇيرەنبەسە بولمايدى“.
لەي فىڭ رۋحىنىڭ مازمۇنى باي، وندا وسكەلەڭ مۇرات پەن باتىل سەنىم، ۇلەس قوسۋ رۋحى، كاسىپتى ارداقتاۋ رۋحى، جاڭالىق اشۋ رۋحى، شارۋاشىلىق قۇرۋ رۋحى قامتىلعان. مۇندا، ەڭ ماڭىزدىسى، پارتيانى قىزۋ ءسۇيۋ، وتاندى قىزۋ ءسۇيۋ، سوتسياليزمدى قىزۋ ءسۇيۋ وسكەلەڭ مۇراتى مەن باتىل سەنىمى بولىپ تابىلادى. لەي فىڭ كوزى تىرىسىندە ەستەلىگىنە بىلاي دەپ جازدى: ”مەندە ءبىر وي - نيەت بار، مەن بار ىنتا - پەيىلىممەن پارتيانى جاقتايمىن، سوتسياليزمدى جاقتايمىن، كوممۋنيزمدى جاقتايمىن“. وسكەلەڭ مۇرات پەن باتىل سەنىم بولعاندىقتان، لەي فىڭ قاراپايىم قىزمەتتى پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ مۇددەسىمەن تىعىز ۇشتاستىرىپ، وزىندەگى ءبارىن قالتقىسىز ارنادى.
1961 - جىلدان باستاپ، لەي فىڭ ۇنەمى ۇسىنىس بويىنشا سىرت جەرلەرگە بارىپ بايانداما جاسايدى، ءىسساپار وراتى كوبەيگەن سايىن، حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋ ورايى دا ارتادى، ”لەي فىڭ 1000 كيلومەتر جەرگە ءىسساپارعا بارسا، پويەز تولى يگى ءىستى جەرىنە جەتە ىستەدى“ دەگەن القاۋ ءسوز الادى. ءبىر رەت لەي فىڭ شىنياڭ بەكەتىنەن پويەز الماستىرعانىندا، ءوزىنىڭ قوسىمشا قاراجاتىمەن پويەز بەلەتى مەن اقشاسىن جوعالتىپ العان ءبىر ورتا جاستاعى ايەلگە جيلينگە باراتىن پويەز بەلەت ساتىپ الىپ بەرەدى. بۇل ايەل كوز جاسىن كولدەتىپ: ”باۋىرىم، اتىڭ كىم، قايسى مەكەمەدەسىڭ؟“ - دەپ سۇراعاندا. لەي فىڭ وعان: ”مەنىڭ اتىم ازاتتىق ارمياسى، مەن جۇڭگودا تۇرامىن“ دەپ جاۋاپ بەرەدى.
”ادامنىڭ ءومىرى شەكتى، دەسەدە حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋى شەكسىز. مەن شەكتى ءومىرىمدى حالىق ءۇشىن شەكسىز قىزمەت ىستەۋگە ارنايمىن“. بار ىنتا - پەيىلىمەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەدى، بۇل لەي فىڭنىڭ قىسقا عانا 22 جىلدىق ءومىرىنىڭ ناقتى كورىنىسى ەدى.
لەي فىڭ قاي كاسىپتى ىستەسە سول كاسىپتى ءسۇيە ءبىلدى، زەيىن - زەردەسىن سول كاسىپكە جۇمسادى، سول كاسىپتىڭ مايتالمانى بولدى، ءاربىر قىزمەتكە كوكىرەك كەرنەگەن ىنتامەن ات سالىستى، وسكەلەڭ كاسىپتى ءسۇيۋ رۋحىمەن جانە جاۋاپكەرشىلىك تانىمىمەن ءاربىر مىندەتتى اسا تاماشا ورىندادى؛ شىن مانىندە بۇراندا شەگە سياقتى قاي جەرگە قاعىلسا، سول جەردەن جارىق شاشتى.
لەي فىڭ رۋحى سوتسياليستىك قۇرىلىستىڭ دۋماندى امالياتى بارىسىندا دۇنيەگە كەلدى، سونداي - اق 5000 جىلدىق تاڭداۋلى جۇڭحۋا مادەنيەتى مەن قىزىل توڭكەرىستىك مادەنيەتتىڭ توعىسۋىنىڭ تۋىندىسى.
دۇڭبەي داشۋەسى ماركسيزم شۋەيۋانىنىڭ باستىعى تيان پىڭيىڭ بىلاي دەدى: لەي فىڭ رۋحى ماڭگىلىك. ول ادامداردى وسكەلەڭ مۇرات پەن قۇن تالپىنىسىن كۇندەلىكتى قىزمەت جانە تۇرمىس بارىسىندا توعىستىرۋعا جەتەكتەپ، ادامداردى اقىل - پاراساتى مەن كۇش - قۋاتىن پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىنىڭ دامۋىنا ارناۋعا شابىتتاندىرادى، سول ارقىلى ءوزىنىڭ قۇن تالپىنىسىن جۇزەگە اسىرادى.
ءبىر ادامنىڭ اتىنان جۇڭگولىقتاردىڭ ءمورال بەلگىسىنە دەيىن
1963 - جىلى 3 - ايدىڭ 5 - كۇنى ماۋ زىدۇڭ ”لەي فىڭ جولداستان ۇيرەنەيىك“ ارناۋ ءسوزىن جاريالايدى، بۇكىل مەملەكەتتىڭ ءارقايسى شەبىندە، ءارقايسى سالاسىندا لەي فىڭنىڭ ىزگى ىستەرىنەن ۇيرەنۋ قىزۋ ورلەۋى دەرەۋ كوتەرىلدى. سونان باستاپ، ءار جىلدىڭ 3 - ايدىڭ 5 - كۇنى لەي فىڭنان ۇيرەنۋدى ەسكە الۋ كۇنىنە اينالادى؛ لەي فىڭنىڭ ەستەلىگى، لەي فىڭنىڭ ىزگى ىستەرى، لەي فىڭنىڭ وبرازى نەشە ۇرپاق جۇڭگولىقتاردىڭ تۇرمىسى مەن ەسەيىپ - ەرجەتۋىنە سەرىك بولادى.
قازىر تەك لياۋنيڭ ولكەسىنىڭ وزىندە 7 لەي فىڭ نەگىزگى تاقىرىبىنداعى ەسكەرتكىش الاڭ، سارايى بار، ءبىر توپ لەي فىڭ اتىنداعى مەكتەپ، سەح بان گرۋپپاسى، الەۋمەتتىك اۆتوبۋز، الەۋمەتتىك قىزمەت وتەۋ تەرەزەسى سياقتىلار بار، ءار دارەجەلى، ءار ءتۇرلى لەي فىڭنان ۇيرەنۋ ۇلگىلىلەرىنەن 2000نان استام ادام، تىركەۋگە الىنعان ەرىكتى قىزمەت وتەۋشىلەردەن 6 ميلليون 410 مىڭ ادام بار.
”لەي فىڭ“ الدەقاشان ءبىر تيپتىك كەيىپكەردەن ءبىر ءتۇرلى قوعامدىق مادەنيەتكە تۇرلەندى؛ ءبىر جاس جاۋىنگەردىڭ اتىنان سوتسياليستىك جۇڭگونىڭ ءمورال بەلگىسىنە اينالدى. لەي فىڭ رۋحىنىڭ ىقپال جاساۋىندا، جاڭا ءداۋىر ۇلگىلەرى ۇزدىكسىز توپ - توبىمەن جارىققا شىقتى.
حىبەي ولكەسى شىجياجۋاڭ قالاسى يۇيحۋا رايونى جياننان الەۋمەتتىك اۋماعىنداعى 80 جاستان اسقان جين گوفاڭدى ”لەي فىڭ اجەي“ دەپ اتايدى. 1992 - جىلى زەينەتكە شىققان سوڭ، جين گوفاڭ الەۋمەتتىك اۋماق تۇرعىندارىنا 28 جىل بويى ەرىكتى قىزمەت ىستەيدى، قيىنشىلىعى بار وتباسىنا قارايلاسۋ، كورشىلەردىڭ داۋ - شارىن جاراستىرۋ، شاعىن اۋماققا تابيعي گاز قۇبىرىن ورناتۋ، اۆتوكولىك توقتاتۋ ورنىن سايكەستىرىپ جوبالاۋ، ساياسات، زاڭ ۇگىتتەۋ، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، ۇيدە جالعىز قالعان قارتتارعا كومەكتەسۋ سياقتى 11 قىزمەت وتەۋ اترەتىن قۇردى، جين گوفاڭنىڭ ”لەي فىڭنان ۇيرەنىپ ەرىكتى قىزمەت وتەۋ پۋنكتى“ شىجياجۋاڭنىڭ اتاعى اسقاق قالا ماركاسىنا اينالدى.
لەي فىڭ سول كەزدە ان - گاڭنان قوسىنعا كىرگەن. 1977 - جىلى 1 - ايدا تاعى ءبىر ان - گاڭدىق جاس قوسىنعا كىرەدى، ونىڭ اتى گو ميڭ - ي ەدى. 2010 - جىلدان بەرى ”گو ميڭيعا ىلەسىپ لەي فىڭنان ۇيرەنۋ“ جەرگىلىكتى ورىننىڭ لەي فىڭنان ۇيرەنۋ قيمىلىنىڭ جاڭا دانەكەرىنە اينالدى. قازىر گو ميڭي مەيىرىمدىلىك توبىنىڭ تۇتاس مەملەكەتتە 1000نان ارتىق تارماعى بار، مۇشە سانى 2 ميلليوننان استام. 2014 - جىلى 3 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ ”گو ميڭي مەيىرىمدىلىك توبىنا“ قايتارعان جاۋاپ حاتىندا بىلاي دەپ جازادى: لەي فىڭ رۋحى بارشا جۇرتقا ورتاق ونەگە؛ مەيىرىمدىلىك مەزگىل، مەكەن تاڭدامايدى. يگىلىكتى جۇمىس ۇساق ىستەردەن باستالادى، ىزگىلىكتە ۇلكەن - كىشىلىك بولمايدى. بىرەۋ كومەككە مۇقتاح بولعاندا، ءبارىمىز ەلبەسىپ - سەلبەسىپ، ءبىر كىسىلىك كۇش قوساتىن بولساق، قوعام قازىرگىدەن دە كورىكتى بولا تۇسەدى.
حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەگەن سول ءبىر ادامداردى ادامدار ىستىق ىقىلاسپەن لەي فىڭ دەپ اتايدى؛ قوعامدىق سالتتا ماسەلە بايقالعان كەزدە ادامدار لەي فىڭ دەپ جار سالادى... لەي فىڭ رۋحى حالىقتىڭ جۇرەگىنە الدەقاشان تەرەڭ تامىر تارتىپ، سان ميلليونداعان جۇڭگولىقتىڭ ءومىر قۇنىن، ءمورال ساپاسىن تارازىلايتىن ماڭىزدى ولشەمگە اينالدى؛ جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتان بەرى لەي فىڭ رۋحى باستان - اياق ماڭگى قاسيەتىن جويمايتىن تۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ رۋحاني قۇندى بايلىعى بولىپ كەلەدى.
رۋح ماڭگىلىك، ۇرپاقتار بويى جالعاسادى
فۋشۇن لەي فىڭ شۋەيۋانى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ ورىنباسار شۋجيى، ورىنباسار شۋەيۋان باستىعى شياۋ يۇي بىلاي دەدى: باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ لەي فىڭ ەسكەرتكىش سارايىندا لەي فىڭنىڭ ءومىرى جانە ىزگى ىستەرى كورمەسىن ەكسكۋرسيالاعاندا سويلەگەن ماڭىزدى ءسوزى لەي فىڭ رۋحىنىڭ جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاۋىنىڭ ءتۇبىرلى سەبەبىن تەرەڭ ۇعىندىرىپ، ”لەي فىڭ رۋحىن ۇرپاقتار بويى جالعاستىرۋدىڭ“ تاريحي قاجەتتىلىگىن اتاپ كورسەتتى. ”لەي فىڭ رۋحى“ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ءداستۇرلى تاماشا ءمورالى مەن كوممۋنيزم شۇعىلالى يدەياسى ءوزارا ۇشتاسقان ءداۋىر رۋحى رەتىندە باياندى ومىرشەڭدىك كۇشكە يە.
جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ جاڭا ءداۋىر ۇلگىلەرىنىڭ تولاسسىز جارىققا شىعۋىن قاجەت ەتەدى، لەي فىڭ رۋحىن، ءسوز جوق، ۇزدىكسىز بار كۇشپەن اسقاقتاتۋ كەرەك.
جاڭا داۋىردەگى لەي فىڭ رۋحىن اسقاقتاتۋدا باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ لەي فىڭ رۋحى جونىندەگى ماڭىزدى بايىمداۋىن بويسۇنۋ ولشەمى ەتىپ، ادامداردى قالتقىسىز ۇلەس قوسۋ، ىنتىماقتاسىپ، ءوزارا قارايلاسۋ ۇستانىمىن اسقاقتاتۋعا، قوعامعا، حالىققا سانالى تۇردە قىزمەت ەتۋگە، مەملەكەتتىڭ دامۋىن جانە قوعامدىق وركەنيەتتىڭ العا باسۋىن ىلگەرىلەتۋدە جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدا قۇنىن ايگىلەپ، ۇلەس قوسۋعا جەتەكتەۋ كەرەك. 2019 - جىلى لياۋنيڭ بۇكىل ولكەدەگى لەي فىڭنان ۇيرەنۋ مادەنيەت بايلىقتارىن بىرىكتىرىپ، لەي فىڭ شۋەيۋانىن قۇرىپ، ونى بۇكىل ەلدىڭ پارتيالىلىق تاربيەسى بازاسى، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسى تاربيەسى امالياتتىق بازاسى ەتتى. لەي فىڭ شۋەيۋانى قۇرىلعان ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتا بۇكىل ەلدەگى 10 نەشە ولكە، رايون، قالادان كەلگەن 40 مىڭنان استام كۋرسانتتى 600 نەشە كۋرس - رەت باۋلىدى.
جاڭا داۋىردەگى لەي فىڭ رۋحىن اسقاقتاتۋدا ەرىكتى قىزمەت وتەۋ جۇيەسىن ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرىپ، لەي فىڭنان ۇيرەنۋ مەن ەرىكتى قىزمەت وتەۋدى ءبىر تۇلعالاندىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، تۇتاس قوعامدا ادامداردىڭ بارلىعى لەي فىڭنان ۇيرەنەتىن، ادامداردىڭ بارلىعى لەي فىڭ بولاتىن جان تەبىرەنتەرلىك جاعدايدى قالىپتاستىرۋ كەرەك. حالىق بۇقاراسىنىڭ الۋان ءتۇرلى قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋ بارىسىندا مەيىر جەتكىزۋ، سۇيىسپەنشىلىك تانىتۋ، سوتسياليستىك وزەكتى قۇن كوزقاراسىن امالياتتا ايگىلەۋ بارىسىندا جاڭا سالت ورناتىپ، جاڭا ادام تاربيەلەۋ، قوعامدى جونگە سالۋدى وسىزامانداندىرۋ بارىسىندا دۇرىس سالتتى اسقاقتاتىپ، جاراسىمدىلىقتى جەبەۋ كەرەك. ساناققا قاراعاندا، قازىر بۇكىل ەل بويىنشا ناقتى اتى - جونىمەن تىزىمگە تىركەلگەن ەرىكتى 160 ميلليون ادامنان اسىپ، ەرىكتى قىزمەت وتەۋدىڭ ات سالىسۋ سالاسى بارعان سايىن كەڭ بولا تۇسكەن.
جاڭا داۋىردەگى لەي فىڭ رۋحىن اسقاقتاتۋدا داۋىرگە تىعىز جاناسىپ، لەي فىڭ رۋحىنىڭ ىقپالىن كۇشەيتۋ كەرەك. لەي فىڭنان ۇيرەنۋدى جۇڭگوشا سوتسياليزمنىڭ ۇلى امالياتىنا اناعۇرلىم ويداعىداي توعىستىرىپ، مەملەكەت قۇرىلىسى مەن دامۋىنىڭ ءار رەتكى زور سەرپىلىسىندە، ءار رەتكى زور سىناعىندا سانالى تۇردە لەي فىڭ رۋحى تۋىمەن ەرىك - جىگەرگە شابىت بەرىپ، جۇرت تىلەگىن ۇيىستىرۋ كەرەك.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 16 - كۇنى شىنياڭنان بەرگەن حابارى)
