شاعانتوعاي:
جاسىل جايلاۋ ”جاسىلىمەن“ حالىقتى بايىتتى
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ءرايدا
شاعانتوعاي اۋدانىنىڭ بارلىق تاۋى باۋرايىنداعى اقشوقى جايلاۋىندا ورىستەپ بارا جاتقان قوي - سيىرلار (8 - ايدىڭ 8 - كۇنى تۇسىرىلگەن). سۋى مول، ءشوبى شۇيگىن اقشوقى جايلاۋىندا كۇزگە قاراي مال ەرەكشە تويىندى. □ سۋرەتتى ياڭ حۋاگۋاڭ تۇسىرگەن
ءار جىلى 8 - ايدىڭ ورتا شەنىنەن 10 - ايدىڭ باسىنا دەيىنگى كەزەڭ شاعانتوعاي اۋدانىنداعى مالشىلاردىڭ كۇزگى كوشى - قونىنىڭ ماڭىزدى مەزگىلى سانالادى.
”ماۋسىمنىڭ وزگەرىسىنە، جاۋىن جانە ءشوپتىڭ ءوسۋ جاعدايىنا بايلانىستى، ءبىز جىلدىڭ ءتورت ماۋسىمىندا كوشىپ - قونىپ جۇرەمىز، سوندا تابيعي جايلىمداعى وسىمدىك جامىلعىلارىن ءونىمدى قورعاۋعا بولادى“، - دەدى ءوز ءۇيىنىڭ قويىن ايداپ كوشىپ بارا جاتقان شاعانتوعاي اۋدانى شاعانتوعاي مال فەرماسى اقتەكشە قىستاعىنىڭ مالشىسى قانات بەكبولسىن 8 - ايدىڭ 16 - كۇنى.
سوڭعى جىلدارى شاعانتوعاي اۋدانى ”تۇنىق سۋ، جاسىل تاۋ − باعالى بايلىق“ ۇستانىمىن بەرىك ورناتىپ، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋدى ءتۇبىرلى نەگىز ەتىپ، جايلىمدى قورعاۋدى، قالپىنا كەلتىرۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، جايلىم ەكولوگياسىن قورعاۋدى جانە ەگىنشى - مالشىلاردىڭ كىرىستى ۇزدىكسىز ارتتىرۋىنىڭ ەكەۋىنەن دە تەڭ ۇتۋدى جۇزەگە اسىردى.
كوپ شارانى قاتار قولدانىپ، ەكولوگيانىڭ نەگىزىن ساقتادى
قۇلىستاي جايلاۋى، ءتورجايلاۋى، اقشوقى جايلاۋى... شاعانتوعاي اۋدانىندا تاماشا تابيعي مال ءورىسى بار، بۇكىل اۋدانداعى تابيعي جايلىم 7 ميلليون 70 مىڭ مۋعا جەتەدى، مۇنىڭ ىشىندە پايدالانۋعا بولاتىن جايلىم 5 ميلليون 370 مىڭ مۋ.
تاياۋ جىلداردان بەرى ادامزات قيمىلىنىڭ جانە سۋ مەن جىلۋدىڭ تارالۋىنىڭ ىقپالى سياقتى سەبەپتەردەن، جايلىمدا تۇرلىشە دارەجەدە تۇياق كەستى بولۋ جايتى جارىققا شىقتى، وعان الەم كليماتىنىڭ وزگەرىسى جانە سۋلاردى اشۋ، پايدالانۋ جايتىنىڭ اسقىنۋى قوسىلىپ، جايلىم ەكولوگيالىق جۇيەسىنىڭ قۇرىلىمى مەن فۋنكتسياسىندا وزگەرىس تۋىلۋعا تۇرلىشە دەڭگەيدە ىقپال جاسادى.
بۇل ماسەلەلەردى شەشۋ ءۇشىن، شاعانتوعاي اۋدانى تاۋعا مال باعۋدى شەكتەۋ، كەزەكپەن مال باعۋ، مال باقتىرماي تىنىقتىرۋ، مالشىلىق وڭىرلەردە قورشاۋ تۇرعىزىپ ءشوپ ەگۋ، ەكولوگيالىق وزەكتى اۋماقتاعى مالشىلاردى كوشۋگە جۇمىلدىرۋ سياقتى ءبىرسىپىرا شارالار قولدانىپ، جايلىم ەكولوگياسىن قورعاۋ قىزمەتىن ىلگەرىلەتتى. قازىرگە دەيىن 62 مىڭ مۋ جايلىمعا تولىقتاپ ەگۋ، جاقسارتۋ جۇمىسىن ورىنداپ، تولىقتاپ ەگىلەتىن جايلىمعا 71.88 كيلومەتر قورشاۋ ورناتىپ، 85 كيلومەترلىك جايلىمدا ورتتەن ساقتانۋ - وقشاۋلاۋ بەلدەۋىن قۇردى.
شاعانتوعاي اۋدانى تاعى جايلىمداعى زياندى جاندىكتەردەن ساقتانۋ - جويۋدىڭ توتەنشە جاعداي جوباسىن جاساپ، جايلىمداعى زياندى جاندىك، تىشقان اپاتتارىن قاداعالاۋ سەرپىنىن ارتتىردى. قازىرگە دەيىن كەرپىشتەن قالانعان 11 قۇس ۇياسىن، 800 تەكشە مەترلىك تاستان قالانعان قۇس ۇياسىن، 320 بۇركىت تۇعىرىن ورناتىپ بولدى.
”جايلىم − تابيعي جاسىل ەكولوگيالىق قالتقى، جايلىم ەكولوگياسىن قورعاۋدى جاقسى ىستەۋ توتەنشە ماڭىزدى“، - دەدى شاعانتوعاي اۋدانى جاراتىلىستىق بايلىق مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى ۋاڭ شياڭ، - ”شاعانتوعاي اۋدانى بازارعا كىرۋ رۇقساتى تۇزىمىنە باستان - اياق قاتاڭ بويسۇنىپ كەلەدى، كوز الداعى پايدا قانشا جاقسى بولسا دا، لاستاۋ، قورشاعان ورتانى ءبۇلدىرۋ جايتى بولادى ەكەن، ءبىز وعان ەشقاشان ماقۇل بولمايمىز“.
ەكولوگيالىق قونىس جاڭالادى، مالشىلاردىڭ تۇرمىسىندا زور وزگەرىس بولدى
جاتىق تا كەڭ كوسىلگەن جول، ەڭسەلى دە جارىق ءۇي، تازا دا رەتتى اۋلا... اقتەكشە قىستاعىنىڭ تۇرعىنى گۇلنار بەيسەننىڭ ءۇيى ەرەكشە كوزگە تۇسەدى.
219 - مەملەكەت تاس جولىنا ىرگەلەس اقتەكشە قىستاعىندا جالپى 223 مالشى وتباسى، 717 ادام بار. ىلگەرى باسىم كوپ قىستاق تۇرعىندارى اۋدان قالاشىعىنان 50 نەشە كيلومەتر قاشىقتىقتاعى تاستى كورىنىس ءوڭىرىنىڭ ءتورجايلاۋىندا تۇراتىن، مالشىلاردىڭ ءداستۇرلى بىتىراندى مال باعاتىن ءوندىرىس، تۇرمىس ءتاسىلى جەرگىلىكتى ورىننىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىنا بەلگىلى ىقپال تۋدىرادى.
2012 - جىلى شاعانتوعاي اۋدانىنىڭ اقتەكشە قىستاعى قونىس جاڭالادى. قونىس جاڭالاعاننان كەيىنگى اقتەكشە قىستاعى اۋدان قالاشىعىنان 7 كيلومەتر قاشىقتىقتاعى تاستى كورىنىس وڭىرىنە بارۋدا، ءسوزسىز، باسىپ وتەتىن جول ۇستىنە ورنالاستىرىلدى.
الدىندا اۋلاسى، ارتىندا قوراسى بار، قىستاق تۇرعىندارى الدىڭعى اۋلاعا كوكونىس، جەمىس - جيدەك ەگىپ، ارتقى اۋلادا ءۇي قۇستارىن باعىپ، كىرىستى ارتتىرۋ ارناسىن كەڭەيتتى. ”بيىل اۋلا ىشىنە ەككەن قاۋىن - قاربىزدى جانە باققان ءۇي قۇستارىن 6000 نەشە يۋانعا ساتتىم. قونىس جاڭالاعاننان كەيىن كىرىس ارتتى، تۇرمىسقا دا اناعۇرلىم قولايلى بولدى“، - دەدى گۇلنار.
اتاۋلى قىستاق تاعى كورىنىس وڭىرىنە جاقىن بولۋداي ابزالدىلىعىن ساۋلەلەندىرىپ، مالشىلار شاتتىعى ساياجايىن دامىتتى. بۇگىنگى تاڭدا قىستاقتا 3 مالشىلار شاتتىعى ساياجايى، 10 وتباسىلىق قوناق ءۇي، 3 ساياحات ساۋدا دۇكەنى اشىلدى.
”كوشىپ كەلگەننەن كەيىن ءبىزدىڭ جايلىمىمىز بارعان سايىن جاقساردى، قوي شوپتەن تارىقپايتىن بولدى. قازىر ماشينامەن كوشىپ - قونامىز، مۇنداي بولعاندا ’ساۋلىقتاردىڭ‘ كوشى - قون بارىسىندا ءىش تاستاۋىنان، قوزىنىڭ شالا تۋىلۋىنان الاڭدامايمىز، مالشىلاردىڭ مۇددەسىنىڭ زيانعا ۇشىراماۋىنا كەپىلدىك ەتىلدى“، - دەدى قىستاق تۇرعىنى سايلاۋ ناسەن.
جايلىمنان ”كىرىس“ كىرىپ، مال شارۋاشىلىعى كاسىپ سالاسى گۇلدەندى
”7 ميلليون مۋلىق تابيعي جايلىم ’سيعا بەرىلگەن‘ قۇنارلى جەر. سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قويى دالادا باعىلاتىندىقتان، قاريدارلاردىڭ ريزا بولۋ دەڭگەيى وتە جوعارى، قايتا ساتىپ الۋ سالىستىرماسى دا جىل سايىن ارتۋدا“، - دەدى 8 - ايدىڭ 15 - كۇنى شاعانتوعاي اۋدانى جانمۋ مال باعىمشىلىق قىزمەت وتۋ شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ القا باستىعى ما گۇيفاڭ.
شاعانتوعاي اۋدانى جانمۋ مال باعىمشىلىق قىزمەت وتەۋ شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆى 2012 - جىلى قۇرىلعان، كەزەكتە 51 كووپەراتيۆ مۇشەسى بار. سەلبەستىك كووپەراتيۆى تاپسىرىستىق فورمامەن كووپەراتيۆ مۇشەلەرى اراسىندا تىعىز مۇددەلىك بايلانىستىرۋ مەحانيزمىن ورناتىپ، ءبىر تۇتاس ساتىپ الۋ، ءبىر تۇتاس مانەرلەۋ، ءبىر تۇتاس قوراپتاۋ، ءبىر تۇتاس ساتۋداي ءوندىرىس، تيجارات ۇلگىسى ارقىلى ماركانىڭ ىقپال قۋاتىن كوتەرىپ، كولەم ونىمدىلىگىن جارىققا شىعاردى. سەلبەستىك كووپەراتيۆى ءۇرىمجى قالاسى، سانجى سياقتى جەرلەردە 7 ساتۋ دۇكەنىن قۇردى، ونىمدەرىن تاعى بەيجيڭ، شاڭحاي، جىڭجوۋ سياقتى جەرلەرگە ساتتى.
”ءار جىلعى ساتۋدىڭ قاۋىرت مەزگىلىندە ءبىز مالشىلاردان باسباي قويىن ساتىپ الامىز، ساتىپ الۋ باعاسى بازار باعاسىنان جوعارى، بۇل ولاردىڭ كىرىسىنە كەپىلدىك ەتۋمەن بىرگە، بەلسەندىلىگىن دە جوعارىلاتادى“، - دەدى ما گۇيفاڭ.
”قازىر مال جايۋ بۇرىنعىدان جاقسى بولا ءتۇستى، ءشوپ جاسىل، مال سەمىز، ساتۋدان قام جەمەيمىز. بىلتىر وتباسىمىز 180 قوي باعىپ، 150ىن ساتىپ، 150 مىڭ يۋان كىرىس تاپتىق“، - دەدى شاعانتوعاي اۋدانى جانمۋ مال باعىمشىلىق قىزمەت وتەۋ شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەسى اقشي بەك.
شاعانتوعاي اۋداندىق مال شارۋاشىلىعى، مال دارىگەرلىگى مەكەمەسى پارتيا باسشىلىق گرۋپپاسىنىڭ شۋجيى دۇڭ تيانجۇن: ”ساپالى تابيعي جايلىم اۋدانىمىز مال شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىنا تاماشا نەگىز قالادى. تابيعي جايلىم، وعان مالشىلاردىڭ عىلمي مال جايۋ ءتاسىلى قوسىلىپ، ءوندىرىس بۋىنىنىڭ ساپالى بولۋى جۇزەگە استى. مال تۇقىمىنىڭ ۇزدىكسىز ساپالىلانۋى، ساتۋ جۇيەسىنىڭ ۇزدىكسىز كەمەلدەنۋى، جوعارى دەڭگەيلى بازارلارمەن ءونىمدى ءتۇيىلىسۋ باعانىڭ جوعارى بولۋىن جۇزەگە اسىرىپ، ەگىنشى - مالشىلار ەكولوگيا اكەلگەن پايدادان شىن مانىندە يگىلىكتەندى“، - دەدى.
