□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى سۇڭ ۋيگو
اقتاۋ اۋدانىنداعى ويتاق مۇزدىق باقشاسىنىڭ ءبىر شەتى (7 - ايدىڭ 19 - كۇنى تۇسىرىلگەن). □ سۋرەتتى جاي رۋزىڭ تۇسىرگەن
اقتاۋ اۋدانى ويتاق قالاشىعىنان باتىس وڭتۇستىككە قاراي اتتانىپ، 20 نەشە كيلومەتر جۇرگەننەن كەيىن ويتاقتىڭ ەتەگىنە ىلىندىك، سوناۋ الىستاعى ويتاق مۇزدىعى باقشاسى مەن مۇندالاپ كوزىمىزگە كورىندى. تاۋدى قاپتالداپ ورلەپ كەلەمىز، بۇلاقتار سىڭعىر - سىڭعىر اعادى، جولدىڭ ەكى جاعىنان سارقىرامالار بارعان سايىن كوبەيىپ، سارقىراعان دىبىسى قۇلاق تۇندىرادى.
قاينار كوزدى ىزدەي جوعارى قاراي ورلەدىك، مەرۋەرتتەي مولدىرەگەن شىرعاناق جەمىستەرى سامسىپ تۇر، كوكپەڭبەك تۇكتى دالا الىستاعى تاۋ ورمانىمەن تۇتاسقان، اراسىنان جابايى قويان، تۇلكىلەر كوزگە شالىنىپ قالادى... جاراسىمدى تابيعاتتىڭ اسەم ءبىر كارتيناسى كوز الدىمىزدا جايىلىپ جاتتى.
”مۇنىڭ ءبارى جۋىق جىلداردان بەرى ءبىزدىڭ ’باعالى بايلىق‘ ۇستانىمىن تياناقتاندىرۋىمىزدىڭ ماۋەلى جەمىسى، ەكولوگيا ەڭ زور دارەجەدە قورعالىپ، ادام مەن تابيعات جاراسىمدى بىرگە ءومىر ءسۇرىپ، حايۋاناتتاردىڭ، وسىمدىكتەردىڭ ءوز جەر ۇيىعى بولدى، بۇل ارا سول ماڭداعى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ دا اۋقاتتاناتىن ىرىستى مەكەنىنە اينالدى“، - دەيدى ويتاق مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورماندى باسقارۋ مەكەمەسى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى جاڭ حۇي.
الدىمەن قورعاپ، بولاشاق تابىسقا قۇلشىندى
8 - ايدىڭ 18 - كۇنى تاڭ بوزىمەن ورمان قورعاۋشىلاردىڭ كيىمىن كيىپ، قولىنا شىڭشىلداردىڭ تاياعىن ۇستاپ، قۇرال - جاراعىن كوتەرىپ الدى... ءسويتىپ مامەت وسمان ءبىر كۇندىك تاۋدى شارلاپ ورمان قورعاۋ قىزمەتىن باستادى. كۇنىنە ون نەشە كيلومەتر تاۋ جولىن باساتىن بولسادا، ءبىراق مامەت وعان رازى، ويتكەنى ول وسى قىزمەتتىڭ ءوزى جانە مەكەنى جونىنەن اسا كەلەلى ءمان الاتىندىعىن بىلەدى.
بيىل 6 - ايدىڭ اياعىندا، مامەت ويتاق مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان باسقارۋ مەكەمەسى چەلىش باسقارۋ - قورعاۋ پۋنكتىنىڭ باستىقتىعىنان ويتاق مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان باسقارۋ مەكەمەسى چەلىش ورمان الابى اۋماعىنىڭ ورمان باستىقتىعىنا اۋىسىپ، مەملەكەتتىڭ ورمان باستىعى ءتۇزىمىن جاپپاي اتقارعاننان كەيىنگى قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسىنداعى ءبىرىنشى توپتاعى ورمان باستىعىنا اينالدى.
”بالالىق كەزىمدە مىنا تاۋدا اعاش سيرەك بولاتىن، سويتە تۇرا، كەيبىر ادامدار ۇنەمى ۇرلاپ اعاش كەسەتىن، نوسەر جاۋسا بولعانى تاسقىن جۇرەتىن“، - دەدى كوز الدىنداعى ۇلان - قايىر ورمانعا كوز سالعان مامەت تەبىرەنە.
ويتاق مۇزدىعىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسىن قورعاۋ ءۇشىن، 2011 - جىلدان باستاپ، ويتاق مۇزدىق باقشاسى مەملەكەتتىك تابيعي ورماندى قورعاۋ 2 - مەرزىمدىك ينجەنەرياسىنا ەنگىزىلدى، ءدال سول جىلى مامەت ورمان قورعاۋشى قىزمەتكەر بولىپ قابىلداندى. 10 جىلدىق قورعاۋدىڭ ارقاسىندا، ويتاق مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان باسقارۋ مەكەمەسىنە قاراستى ورمان الابى وڭتۇستىك شينجياڭداعى ءتۇيىندى ورمان الاپتارىنىڭ بىرىنە اينالىپ، قىزىلسۋ قىرعىز اۆتونوميالى وبلىسى اۋماعىنداعى شوعىرلى تۇتاسقان جەر اۋدانى ەڭ ۇلكەن، ورمانمەن كومكەرىلۋ سالىستىرماسى ەڭ جوعارى، قورشاعان ورتاسى ەڭ كەمەلدى، ەكولوگياسىنىڭ الۋان تۇرلىلىگى ەڭ شوعىرلى تابيعي ورماندى نەگىز ەتكەن مەملەكەت مەنشىگىندەگى ورمان الابىنا اينالدى.
”تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسى اتقارىلعاننان بەرى، تابيعي ورماندى كەسۋ جالپى بەتتىك توقتاتىلدى، ەكپە ورمان وتىرعىزۋ، ەكولوگيانى قالپىنا كەلتىرۋ، ورمان باپتاۋ سياقتىلار ارقىلى تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسى قىزمەتىن ورىستەتتىك. كوپ جىل قۇلشىنۋدىڭ ارقاسىندا، ورمان جامىلعىسى ءونىمدى قالپىنا كەلىپ، ورماننىڭ ساقتالۋ مولشەرى جىلىنا ％0.42 بويىنشا ۇدەمەلى ارتىپ، ورمان بايلىعى ۇزدىكسىز ارتتى“، - دەدى جاڭ حۇي.
ەكولوگيانى وڭاپ ساياحاتشىلاردى باۋرادى، ساياحات ارقىلى بۇقارانى بايىتتى
”قازىر اعاشتار كوبەيىپ، قورشاعان ورتا جاقسارىپ، حايۋاناتتار مولايىپ، شارۋالار شاتتىعى ساياجايلارىنىڭ دا ساۋداسى بارعان سايىن جاقساردى“، - دەدى اقتاۋ اۋدانى ويتاق قالاشىعى پىلال قىستاعىنىڭ تۇرعىنى ابدۇرىشيت ابدۇرىقىپ.
تابيعي ورماندى قورعاۋ ينجەنەرياسىنىڭ اتقارىلۋىنا جانە ىلگەرىلەتىلۋىنە ىلەسە، ويتاق مۇزدىعىنىڭ ماڭايىنداعى قورشاعان ورتا بارعان سايىن جاقساردى. جاز شىعا سالىسىمەن، ويتاق مۇزدىق باقشاسى كورىنىس وڭىرىندەگى اعاشتار جاسىل جەلەك جامىلىپ، حوش ءيىستى شوپتەر جايقالىپ، كوركەم كورىنىس توپ - توپ ساياحاتشىلاردى باۋرادى. ابدۇرىشيت مۇنان ساۋدا ورايىن بايقاپ، قىستاقتان شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشتى. ابدۇرىشيت تىلشىگە ساياحاتتىڭ قاۋىرت مەزگىلىندە ايىنا 15 مىڭ يۋان كىرىس كىرگىزەتىندىگىن ايتتى.
ابدۇرىشيت ويتاق مۇزدىق باقشاسىنىڭ يگىلىگىن كورىپ وتىرعان كوپتىڭ ءبىرى. سوڭعى جىلدارى قىزىلسۋ وبلىستىق پارتكوم مەن ۇكىمەت ويتاق مۇزدىق باقشاسىنىڭ ماڭايىنان قونىستانۋعا جايلى، جۇمىستانۋعا ىڭعايلى، ۇيرەنۋگە وڭتايلى، ساياحاتقا قولايلى، سەيىل - سەرۋەن سالىپ كۇتىنۋگە باپ كەلەتىن، ورنالاسۋى ۇيلەسىمدى، ەرەكشەلىگى ايقىن بولعان ءشول دالا ەكولوگيالىق كاسىپ سالاسى باقشاسىن قۇرىپ، قالا قۇرىلىسى مەن مادەنيەت - ساياحاتتى اشۋدى ءبىر تۇلعالاندىرىپ دامىتۋ ستراتەگياسىن زور كۇشپەن اتقارىپ، قۇرىلىستاردى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، ەكولوگيالىق ساياحاتتى دامىتۋ مەن كاسىپ سالاسى قۇرىلىسىن تىعىز بىرلەستىرۋدى جەبەپ، قىزىلسۋ وبلىسىنىڭ مادەنيەت - ساياحات كاسىپ سالاسىن كوپ نەگىزدى دامىتۋدى زور كۇشپەن ىلگەرىلەتىپ، قىزىلسۋ وبلىسىنىڭ ەكولوگيالىق قۇرىلىسىندا جاڭا ماركالاردى كۇش سالا جاراتتى.
ويتاق مۇزدىق باقشاسىنىڭ جاۋاپتىسى تاۋاكۇللاحۇن مامەتايسا بىلاي دەدى: بيىل جىل باسىنان بەرى، ويتاق مۇزدىق باقشاسى 31 مىڭ ادام - رەتتەن ارتىق ساياحاتشى قابىلدادى، كورىنىس رايونى وڭىرىندەگى ەكى قىستاقتاعى 1000نان اسا وتباسىنداعى قىستاق تۇرعىنىن ساياحات كاسىبىن دامىتۋعا باستادى، قىستاق تۇرعىندارى وزدەرىنىڭ ۇيلەرىن حالىقتىق تۇسەلحانا، شارۋالار شاتتىعى ساياجايى ەتىپ اشىپ، كاسىپتەنگەن وتباسىلاردىڭ ورتاشا ارتقان كىرىسى 50 مىڭ يۋانعا جەتتى.
” باعالى بايلىق“ ۇستانىمى جۇرت جۇرەگىنە تامىر تارتتى
ويتاق مۇزدىق باقشاسىندا جۇرسەڭىز، ۇلار، قاراقۇيرىق، تاۋەشكىلەردى ءجيى كەزدەستىرەسىز، شىرعاناق، قاراقات، جاۋجۇمىر، ساڭىراۋقۇلاق سياقتى دالا وسىمدىكتەرىن، ءتىپتى، ساناپ تاۋىسا المايسىز. الىستاعى تاۋ قويناۋىنداعى سايدىڭ بارىندە سارقىراما بار بولىپ، ەرەكشە ءبىر كورىنىس تىزبەگىنە اينالعان.
”بۇرىن بۇل وڭىردە ەڭ ايگىلى ’ءۇش كوپ‘: بوران كوپ، شاڭىتتى كۇن كوپ، تاس كوپ بولاتىن؛ قازىر دە ’ءۇش كوپ‘ بار: اعاش كوپ، كورىنىس كوپ، كىرىس كوپ“، - دەدى جاڭ حۇي، - بۇل وزگەرىستەردىڭ بارلىعى ”باعالى بايلىق“ ۇستانىمىنىڭ كۇن سايىن جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاعاندىعىنىڭ ارقاسى.
سول ماڭايدا شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشىپ وتىرعان ويتاق قالاشىعى اتويناق قىستاعىنىڭ تۇرعىنى گاۋحار تۇرعاننىڭ كوزقاراسى دا مۇنى ايعاقتاعانداي بولدى. بۇل ارادا شارۋالار شاتتىعى ساياجايىن اشىپ وتىرعان تيجاراتشىلار مەيلى قاي جەرگە بارسا دا، مينەرال سۋ قۇمىراسى سياقتى قوقسىقتاردى كورسە بولعانى، ىرىقتى تۇردە تەرىپ اكەلىپ قوقسىق ساندىعىنا سالاتىندىعىن ايتا كەلىپ: ”تەك قورشاعان ورتا جاقسى بولسا بولعانى، ءبىزدىڭ ساۋدامىز دا باياندى بولادى“، - دەدى گاۋحار ءماز بولىپ.
تاۋاكۇللاحۇن بىلاي دەدى: ساياحاتشىلاردىڭ بارعان سايىن كوبەيۋىنە ىلەسە، كورىنىس ءوڭىرىنىڭ قاقپاسى، جولداردىڭ ەكى جاعاسى سياقتى كورنەكتى ورىندارعا قورشاعان ورتانى قورعاۋ جونىندەگى ەسكەرتۋ تاقتالارىن ورناتتىق، ساياحات جەتەكشىلەرى دە كورىنىس وڭىرىنە كىرەردىڭ الدىندا ساياحاتشىلارعا ەسكەرتىپ وتىرادى. جۋىق جىلداردان بەرى كەلەتىن ساياحاتشىلار بارعان سايىن كوبەيگەنىمەن، ءبىراق ويتاق مۇزدىق باقشاسىنىڭ قورشاعان ورتاسى استە ىقپالعا ۇشىراعان ەمەس، كەرىسىنشە، بارعان سايىن كوركى كوز تارتىپ كەلەدى.
”ءبىز ويتاق مۇزدىق باقشاسىنداعى تاۋلاردىڭ ۇنەمى وسىلاي جاسىلدانىپ، سۋلارى مولدىرەپ تۇراتىندىعىنا، ۇرپاقتارىمىزعا ءتىپتى دە تاماشا مۇزدىق باقشاسىن قالدىراتىندىعىمىزعا كامىل سەنەمىز“، - دەدى تاۋاكۇللاحۇن.
