□ جۇڭ شىڭ
پارتيا - توپتار ولەرمەندەنە تىرەسكەن، ساياسي بارىنشا ۇيەكتەنگەن، قوعام اۋىر دارەجەدە جىك - جىككە بولىنگەن جاعدايدا امەريكانىڭ ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ماساتتانىپ كەلە جاتقان ءتۇزىم جوباسى ”ساياسيدى تەرىستەۋگە“ وزگەرىپ، ”شاشاۋى شىققان امەريكانىڭ“ ىندەتكە قارسى اتتانۋ ارناسى بۇگىنگى كۇندە 620 مىڭنان استام حالىق جانىنان ايرىلعان ايانىشتى حالدى تۋدىردى
تاياۋدان بەرى امەريكادا جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتىنە شالدىققان دياگنوزى تۇراقتاندىرىلعان ناۋقاستار سانى كۇرت ارتىپ، ىندەت جاعدايى تاعى دا ناشارلادى. وسىلاي بولا تۇرا، امەريكاداعى ەكى پارتيا ىندەتكە قارسى اتتانۋ ساياساتتىق شارالار جونىندە كەركىلدەسۋىن توقتاتپادى، فەدەراتسيالىق ۇكىمەت پەن جەرگىلىكتى ۇكىمەت اشىقتان - اشىق ءبىرىن - ءبىرى جازعىردى. امەريكاداعى ىندەتپەن ايقاسۋداعى بىلىققان جاعداي ءتۇزىمنىڭ كەرەككە جاراماي قالۋىنىڭ تەرەڭ قاتپارىنداعى ماسەلەلەردى ايقىن كورسەتىپ بەردى. پارتيا - توپتار ولەرمەندەنە تىرەسكەن، ساياسي بارىنشا ۇيەكتەنگەن، قوعام اۋىر دارەجەدە جىك - جىككە بولىنگەن جاعدايدا، امەريكانىڭ ۇزاقتان بەرى ماساتتانىپ كەلە جاتقان ءتۇزىم جوباسى ”ساياسيدى تەرىستەۋگە“ وزگەرىپ، ”امەريكا قۇراما شتاتى“ ”شاشاۋى شىققان امەريكاعا“ اينالىپ قالدى، ەڭ سوڭىندا ىندەتپەن ايقاسۋدىڭ ساتسىزدىككە ۇشىراۋ زاردابىن تۋدىردى.
ىندەت امەريكانىڭ جەر - جەرىندە لاڭ سالىپ، 50 شتاتتىڭ بارلىعى ”اۋىر اپات كۇيىنە“ ەنىپ، اۋىر جاعداي وبيەكتيۆ جاقتان امەريكانىڭ بارلىق الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ بايلىعىن بىرىكتىرۋىن، بۇكىل قوعامداعى كۇشتەردى اتتانىسقا كەلتىرىپ توتەپ بەرۋىن تالاپ ەتتى. ءبىراق، ءىس جۇزىندە حىسۋان تەكسەرۋ، ماسكى تاعۋ، قوعامدىق قارىم - قاتىناس ارالىعىن ساقتاۋ، وتباسىندا اۋاشالانۋ، ۆاكسينا ەكتىرۋدەن ەمدەۋ ستراتەگيالىق قورى ءبولىسى، شۇعىل قيىندىقتان قۇتقارۋ زاڭ جوباسى قاتارلىلارعا دەيىن امەريكاداعى ەكى پارتيا، ۇقساماعان جىكتەگى ۇقىق قۇرىلىمدارى ءبىر نيەتپەن كۇش بىرىكتىرە ىندەتپەن ايقاسۋدىڭ جولىن قاراستىرۋدىڭ ورنىنا، قايتا تۇس - تۇستان ايتىلمىس ءتۇزىلىستى تەڭگەرۋدەن تۋعان جەكە مۇددەگە كەنەلۋدىڭ ”قولايلىلىعىنان“ پايدالانىپ، ىندەتپەن ايقاسۋ كەلەلى جاعدايىن ساياسي باس پايداعا جىعىپ بەرىپ، ”شاشاۋى شىققان امەريكانىڭ“ ىندەتپەن ايقاسۋى جاعدايىن تۋدىرىپ، بۇگىنگى كۇندە 620 مىڭنان استام حالىق جانىنان ايرىلعان ايانىشتى حالدى تۋدىردى. امەريكانىڭ اقپارات قۇرالدارى اتاپ كورسەتكەندەي، بۇل ”امەريكا ۇلگىسىنىڭ جەڭىلىسى“ بولدى. امەريكا «ءداۋىر» اپتالىق جۋرنالىنداعى ماقالادا، اۋەلى، امەريكاداعى تۇتاس ”ۇكىمەت جۇيەسى“ ايانىشتى جاعدايعا جاۋاپتى بولۋى كەرەك دەپ توتەسىنەن ايتىلدى.
ءۇش ۇقىقتى بولۋگە امەريكا ساياساتپازدارى ەجەلدەن ”بيلىكتى تەڭگەرۋ، ءوز اعاتتىعىن تۇزەۋ“ دەگەن مارتەبە بەرىپ كەلدى. ايتسەدە، ىندەت الدىندا امەريكانىڭ ىشكى ساياساتتاعى، ديپلوماتياداعى، سونداي - اق حالىقارالىق ىندەتكە قارسى اتتانۋ سەلبەستىگىندەگى عىلىمعا قارسى ءتۇرلى اقىلسىز قىلىقتارى مۇنداي ءتۇزىم جوباسىنىڭ ”اعاتتىعىن تۇزەۋ“ رولىن ساۋلەلەندىرگەنى بىلاي تۇرسىن، كەرىسىنشە، كۇن سايىن شيەلەنىسكەن پارتيالار تارتىسىندا بيلىك كۇرەسىنىڭ ساحناسى بولىپ وزگەرگەندىگىن تولىق كورسەتتى. بىلتىر امەريكاداعى ەكى پارتيانىڭ ۇزاق ۋاقىت جاتتىعۋىنان كەلگەن ”ساياسي قاسيەت“ تۇگەلدەي ىندەتكە توتەپ بەرۋ شارالارىن وتكىزىلگەلى جاتقان زور سايلاۋمەن بايلانىستىردى. ولار ىندەتتى ءونىمدى تىزگىندەي الامىز با، جوق پا، قايتكەندە ەڭ جوعارى شەكتە حالىقتى قۇتقارىپ ەمدەپ، ءومىردى اجالدان اراشالايمىز دەگەندى الدىمەن ويلاستىرماي، كەرىسىنشە، قايتكەندە ءوز پارتياسىنىڭ سايلاۋ جاعدايىنا ءتيىمدى بولۋدى، ىندەتپەن ايقاسۋداعى دارمەنسىزدىك جاۋاپكەرشىلىگىن باسقاعا قالاي يتەرۋدى ويلادى. ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى ەكى پارتيا كوپتەگەن كەڭەستىك تاقىرىپتاردا قايتا - قايتا قاتتى ايقاسىپ، ۇزاق ۋاقىت ارا تارتىپ سالعىلاسىپ، قىمباتتى ۋاقىت تەرەزەلىك مەزگىلىن ىسىراپ قىلدى. امەريكانىڭ ءۇش ۇقىقتى ءبولۋ قۇرىلىمىندا ”دەربەس“ دەپ اتالعان ءادىليا جۇيەسى دە پارتيالار تارتىسىنا شارپىلۋدان ساقتانا المادى، امەريكا وقىمىستىلارى مۇنى ”الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ داعدارىسىن قالاي ءبىر جايلى ەتۋدە تاماشا ۇلگى كورسەتە المادى“ دەپ سىندادى.
تۇرلىشە پارتيا - توپتاردىڭ مەڭگەرۋىندە بولعاندىقتان، امەريكا فەدەراتسياسى، شتات جانە جەرگىلىكتى ورىن ءۇش دارەجەلى ۇكىمەتتىڭ ءوزارا مۇقاتۋى، جاۋاپكەرشىلىكتەن جالتارۋى قالىپتى جاعداي. الدىڭعى كەزەكتەگى امەريكا ۇكىمەتى مىندەت وتەگەن مەزگىلدە رەسپۋبليكاشىلدار پارتياسىنىڭ مەڭگەرۋىندەگى فەدەراتسيالىق ۇكىمەت پەن دەموكراتياشىلدار پارتياسى بيلىك جۇرگىزگەن ”كوك شتاتتاردىڭ“ قاقتىعىسى ءجيى تۋىلىپ، ىندەتكە قارسى اتتانۋ زاتتىق ماتەريالدارىنا تالاسىپ قانا قويماي، تاعى ىندەتكە قارسى اتتانۋدا مۇلدە قاراما - قارسى ساياساتتى ءالسىن - ءالى اتقاردى. مۇنداي بىلىققان جاعداي امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ ءسىڭىستى تۇزىلىستەن پايدالانىپ وزدەرىنىڭ ساياسي ۇقىق - مۇددەلەرىن بارىنشا ارتتىراتىن سيپاتىن تولىق كورسەتتى.
وسى كەزەكتى امەريكا ۇكىمەتى بيلىك باسىنا شىققان سوڭ، دەموكراتياشىلدار پارتياسىنىڭ مەڭگەرۋىندەگى فەدەراتسيالىق ۇكىمەت پەن رەسپۋبليكاشىلدار پارتياسى بيلىك جۇرگىزەتىن ”قىزىل شتاتتار“ باياعىداي قاقتىعىسقا بەلشەسىنەن باتتى. قيان - كەسكى ساياسي ارپالىس ءارقايسى شتاتتاردىڭ ىشكى جاعىندا دا ۇزدىكسىز تۋىلىپ جاتتى. 2020 - جىلى 7 - ايدا گەورگيا شتاتىنىڭ رەسپۋبليكاشىلدار پارتياسىنان شىققان شتات باستىعى وسى شتاتتاعى ەڭ ۇلكەن قالا اتلانتا قالاسىنىڭ دەموكراتياشىلدار پارتياسىنان شىققان قالا باستىعىنىڭ ۇستىنەن شاعىم ايتىپ، قالا باستىعى جاريالاعان ”ماسكى تاعۋعا ماجبۇرلەۋ بۇيرىعىنا“ بوگەت بولۋعا ۇرىندى. بۇل كۇندەرى تەكساس شتاتىندا داللاس اۋدانىنىڭ ماسكى تاعۋ بۇيرىعى دا شتات ۇكىمەتىنىڭ ارىزدانۋىنا ءدوپ كەلىپ وتىر. امەريكالىق جۋرناليست فارەد زاكاريا امەريكانىڭ ىندەتتى ءونىمدى تىزگىندەي الماۋى، نەگىزىنەن، ”امەريكانىڭ فەدەراتسيالىق بيلىگىنىڭ بىتىراندىلىعى“ سەبەبىنەن ەكەندىگىن اتاپ كورسەتتى.
ىندەتكە توتەپ بەرۋ بىرىككەن كۇشتى قاجەت ەتەدى، ”شاشاۋى شىققان امەريكا“، ءسوزسىز، امەريكانىڭ ىندەتكە توتەپ بەرۋىنىڭ توز - تولاڭىن شىعارادى، ميشا بىلىقتىرادى. امەريكانىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋىنداعى بىلىققان جاعدايدى ىشكەرىلەي بارلاساق، ءبىر ءتۇيىننىڭ ءشۇباسىزدىعىن تۇراقتاندىرامىز، ياعني ول امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ ساياسي جەكە مۇددەگە كوڭىل ءبولۋىنىڭ حالىقتىڭ ءومىرى مەن سالاماتتىعىنان جوعارى تۇراتىندىعى، مۇنىڭ ولار تەگىننەن كوككە كوتەرىپ جۇرگەن ”دەموكراتيا“، ”ادامدىق ۇقىق“ جونىنەن اسا زور ماسقارالىق ەكەندىگى داۋسىز. امەريكانىڭ ايگىلى ساياساتكەرى فرانسيس فۋكۋياما ىندەتتىڭ ”امەريكانىڭ ساياسي ۇيەكتەنۋىن اسقىندىرعاندىعىن“، ”ۋاقىتتىڭ وتۋىنە ىلەسە ساياسي ۇيەكتەنۋدىڭ تىپتەن اۋىرلاسۋى وتە مۇمكىن ەكەندىگىن“ اتاپ كورسەتتى. قازىرگى ۋاقىتتا امەريكا ساياساتپازدارى ”شاشاۋى شىققان امەريكا“ سىندى تەرەڭ قاتپارلى ماسەلەنى ءالى دە كورمەگەنسىپ، پالەنى باسقاعا اۋدارىپ، جاۋاپكەرشىلىكتەن ات تونىن الا قاشۋدى عانا ويلادى، بۇل تەك امەريكانىڭ ساياسيىن اناعۇرلىم ۇيەكتەندىرە تۇسەدى، قوعامىنىڭ ونان ارى پارە - پارەسىن شىعارادى، تەك ءوز ەلىنىڭ حالقىنا اناعۇرلىم زور بوداۋ بەرگىزەدى، تەك الەمدىك ىندەتكە قارسى اتتانۋعا اناعۇرلىم زور حاۋىپ توندىرەدى.
(8 - ايدىڭ 16 - كۇنگى «حالىق گازەتىندە» باسىلعان)
