□ جۇڭ شىڭ
بۇقارانىڭ ءومىرى مەن سالاماتتىعى امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ مۇددە ەسەبىندەگى ءبىر سيفر عانا، ءتىپتى، ەلەپ - ەسكەرمەۋىنە دە بولادى. ”كاپيتالدى بارلىعىنان جوعارى قويۋدىڭ“ ”ءومىردى بارلىعىنان جوعارى قويۋدان“ ۇستەم بولۋى امەريكانىڭ ىندەتكە توتەپ بەرۋىن اۋىر دارەجەدە بۇرمالاپ، تۋ باستان - اق امەريكانىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋىن قاتە بەتالىسقا ءتۇسىردى
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى سياقتى توسىن تۋىلعان ەلەۋلى الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ داعدارىسى الدىندا، ۇكىمەت، ءسوز جوق، بار مۇمكىندىگىنشە جۇعىمدالعان بۇقارانى قۇتقارىپ، ەمدەپ، تارالۋ تىزبەگىن ءۇزۋ كەرەك. الايدا، ”دەموكراتيا ماياگىمىن“، ”ادامدىق ۇقىق ونەگەسىمىن“ دەپ مارسياتىن امەريكا ىندەتكە توتەپ بەرۋدە باستان - اياق كاپيتال مۇددەسىنىڭ جەتەگىندە كەتىپ، الەۋمەتتىڭ قۇت - ىرىسى ەمەس، كاپيتالدىڭ مۇددەسى عانا ساياساتپازداردىڭ الدىمەن ويلاستىراتىن وبيەكتىسىنە اينالدى. كاپيتاليزمنىڭ مۇددەشىل ءمانى امەريكانىڭ ”كاپيتالدى بارلىعىنان جوعارى قويۋدى“ ”ءومىردى بارلىعىنان جوعارى قويۋدان“ زور ساناۋىن بەلگىلەدى. بۇل امەريكانىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋ بارىسىنداعى شىنايى كورىنىسى، امەريكانىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋىنىڭ ساتسىزدىككە ۇشىراۋىن تۋدىرعان ماڭىزدى سەبەپ.
امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ نازارىندا بۇقارانىڭ ءبىلۋ ۇقىعى، ءومىر، سالاماتتىق ۇقىعى كاپيتالدىڭ مۇددەسى الدىندا تۇككە تۇرمايدى. ىندەت تۋىلعان باستاپقى مەزگىلدە سول كەزدەگى امەريكا باسشىلارى جارنا بازارىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن، ىندەت جونىندەگى ساقتاندىرۋدى ادەيى ەلەمەي، ىندەت حاۋىپ - قاتەرىن كومەسكىلەندىرىپ، ىندەتتەن ساقتانۋ - تىزگىندەۋدىڭ ”التىن تەرەزەلىك مەزگىلىن“ ۇتتىرىپ قويدى. «نيۋ - يورك ۋاقىت گازەتى» سايتىنىڭ حابارلاۋىنشا، اق سارايدىڭ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسقا توتەپ بەرۋ قىزمەت گرۋپپاسى مەن مەملەكەت حاۋىپسىزدىگى كوميتەتى 2020 - جىلى 2 - ايدىڭ 14 - كۇنى سەلبەسىپ ىندەتكە توتەپ بەرۋ ەسكەرتپە حاتىن ازىرلەپ، ءبىر قىدىرۋ قاتاڭ شەكتەۋ شارالارىن جولعا قويۋدى ايقىن ۇسىنىس ەتكەن. الايدا، امەريكا ۇكىمەتىنىڭ شەشىم جاساۋ جىكتەرى شارالاردىڭ امەريكا جارنا بازارىنىڭ كۇيرەۋىن تۋدىراتىنى جونىندەگى تۇجىرىمدى تىڭداعاننان كەيىن، ەسكەرتپە حاتتى دەرەۋ تەرىستەپ تاستادى. سونىمەن بىردەي، امەريكا اقپارات قۇرالدارى امەريكانىڭ كوپتەگەن پارلامەنت مۇشەلەرىنىڭ، ءبىر جاعىنان، ىندەتتى بۇركەمەلەپ، ءبىر جاعىنان، قىرۋار جارنا بەلەتىن ارزانعا ساتقاندىعىن حابارلادى. امەريكاداعى ءبىر ينتەرنەت قولدانۋشى اشتى تىلمەن: ”تەاترحانادا ءورت كەتكەندە ول ەسىكتەن سىتىلىپ شىعىپ كەتتى، سونىمەن بىرگە تەاتر بەلەتىن ايەلدەر مەن بالالارعا ساتىپ بەردى“ دەپ شەنەدى. وسى امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ نازارىندا تەك كاپيتال مۇددەسى مەن جەكە پايدا عانا بولعاندىقتان، تۋ باستان - اق امەريكانىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋىن قاتە بەتالىسقا ءتۇسىردى.
امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ نازارىندا قىسقا مەرزىمدىك ەكونوميكالىق مۇددە قاشاندا الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ حاۋىپسىزدىگىنەن ۇستەم تۇرادى. ىندەت جالپى بەتتىك تۋىلعاننان كەيىن، امەريكا فەدەراتسيالىق ۇكىمەتى مەن كوپتەگەن شتات ۇكىمەتتەرى ىندەتتى ءالى تۇبەگەيلى تىزگىندەپ الا قويماعان جاعدايدا شارۋاشىلىقتى قايتا باستاۋعا اسىعىپ، امەريكاداعى ىندەتتىڭ قايتا ءورشۋىن تۋدىردى. ءبىر جىلدان استام ۋاقىتتان بەرى امەريكاداعى ىندەت باستان - اياق ”ءورشۋ − باسەڭدەۋ − ءورشۋ“ سىندى تىعىرىقتان شىعا الماي، ءورشۋ شەگىنىڭ قايتا - قايتا تۋىلۋى ۇكىمەتتىڭ قىسقا مەرزىمدىك ەكونوميكالىق مۇددەگە تالپىنۋ مەن الەۋمەتتىك دەنساۋلىق حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ اراسىنداعى ساياساتتا تۇرلاۋسىزدىق ىستەۋىمەن تىعىز قاتىستى. امەريكادا ىندەت جاعدايى اۋىرلاسقان تۇستا امەريكانىڭ جارنا بازارى قالىپتان تىس گۇلدەندى، ال كاپيتال بازارىندا تيىمدىلىككە ەڭ كوپ يە بولعاندار بايلار قاۋىمى بولدى. ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، 2020 - جىلى 3 - ايدىڭ 23 - كۇنى ەڭ تومەنگى شەككە جەتكەننەن كەيىن، امەريكانىڭ جارنا بازارى ءۇرتىس وسكەن. 2021 - جىلى 1 - ايعا دەيىن 600 نەشە امەريكا ميللياردەرىنىڭ بايلىق جالپى سوماسى شامامەن 2 تريلليون 947 ميلليارد دوللاردان 4 تريلليون 85 ميلليارد دوللارعا ارتىپ، ارتۋ مولشەرى ％38.6كە جەتكەن. ىندەت امەريكا قوعامىنداعى كەدەي مەن بايدىڭ ءبولىنۋ ارالىعىن الشاقتاتتى، امەريكالىق ەكونوميست پاۋل كرۋگمان امەريكانىڭ ىندەتكە توتەپ بەرۋى ”ەپيدەميولوگيا جانە ەكونوميكا ساتىسىندا تۇگەلدەي ساتسىزدىككە ۇشىرادى“ دەپ توتەسىن ايتتى.
امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ نازارىندا جاراتىلىستىڭ بىرتىندەپ دامۋىنداعى اسىلى جەڭىپ، جاسىعى قاتاردان قالۋ زاڭدىلىعى ولاردىڭ ادام ومىرىنە نەمقۇرايدى قاراۋىنىڭ ادەمى سىلتاۋىنا اينالدى. جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالۋشىلاردىڭ اراسىندا ولگەن كوپتەگەن كەدەيلەردىڭ، قارتتاردىڭ، سونداي - اق ءالسىز توپتاردىڭ حىسۋان تەكسەرتۋى نە ءۇشىن قيىنعا سوقتى دەگەنگە جاۋاپ بەرگەن كەزدە، سول كەزدەگى امەريكانىڭ باسشىسى: ”مىنە بۇل تۇرمىس“، - دەپ جاۋاپ بەرگەن. بۇل جاۋاپ ”توتەنشە امەريكاشا“ بولعان، ويتكەنى مۇنداي مەملەكەتتە ”قۇتقارۋ توسەگى بوس تۇرسادا مەيلى، استە كەدەيلەردىڭ ەمدەلۋىنە بەرىلمەيدى“ دەگەن سياقتى سۇمدىق جاعدايلار، ”الەۋمەتتىك دەنساۋلىق ساقتاۋ شارالارىنىڭ امەريكا ەكونوميكاسىنا زيان كەلتىرۋىن كورگىسى كەلمەۋ“ سياقتى ساندىراقتار، سونداي - اق ”قارتتاردى، جۇمىسشىلاردى، افريكا تەكتى جانە لاتىن امەريكا تەكتى ادامداردى قاساقانا قۇرباندىققا شالۋ“ دەگەن سياقتى تراگەديالار توقتاۋسىز تۋىلىپ تۇرادى. حابارعا قاراعاندا، امەريكادا ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى جوق جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋسپەن جۇعىمدالۋشىلاردىڭ ەمدەلۋ قاراجاتى نەشە 10 مىڭ امەريكا دوللارىنا جەتۋى مۇمكىن ەكەن. گاللۋپ سەرىكتەستىگىنىڭ ءبىر رەتكى حالىق رايىن تەكسەرۋىندە كورسەتىلۋىنشە، امەريكادا ورتا ەسەپپەن ءار 7 ادامنىڭ بىرەۋى جوعارى سومالى ەمدەۋ قاراجاتىن تولەي المايدى، جۇعىمدالعان جاعدايدا دا ەمدەلۋگە باتىنا المايدى ەكەن. ”كاپيتالدى بارلىعىنان جوعارى قويۋ“ امەريكانىڭ ىندەتكە توتەپ بەرۋىن اۋىر دارەجەدە بۇرمالادى، حالىق بۇقاراسىنىڭ ءومىرى مەن سالاماتتىعى امەريكا ساياساتپازدارىنىڭ مۇددە ەسەبىندەگى ءبىر سيفر عانا، ءتىپتى، ەلەپ - ەسكەرمەۋىنە دە بولادى.
”بەينە ادام سەكىلدى، ءبىر مەملەكەت حاۋىپكە ۇشىراعاندا ناعىز بەت - بەينەسى ايپاراداي اشىلادى“، - دەپ جازىپتى ەۆروپالىق ءبىر ءتىلشى امەريكانىڭ ىندەتكە توتەپ بەرۋ ءۇردىسىن ەستەلىككە العان كەزىندە. ىندەتكە قارسى اتتانۋ مەزگىلىندە، امەريكانىڭ ساياسي شەشىمدەرىندە حالىق بۇقاراسىنىڭ مۇددەسى مەن كاپيتالدىڭ مۇددەسىنىڭ ورنى اۋىسىپ كەتتى، بۇل استە كەزدەيسوق قۇبىلىس ەمەس. امەريكانىڭ ارناۋلى ستون جازۋشىسى رانا فوروحار بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”نەشە 10 جىلدان بەرى امەريكا ۇكىمەتى شىعارعان ساياسي شەشىمدەر تۇگەل قويماي تۇتاس تۇلعالىق جاقتان جەكەلەر باسقارۋىنداعى تاراۋلارعا، اسىرەسە، ءىرى سەرىكتەستىكتەردىڭ مۇددەسىنە بەيىمدەلدى، ال مەملەكەت پەن ەڭبەكشىلەردىڭ مۇددەسىنە نەمقۇرايدى قارالدى. فاكت مۇنىڭ ءبىزدىڭ سالاماتتىعىمىز بەن ەكونوميكامىزعا اۋىر زيان جەتكىزگەندىگىن دالەلدەدى“.
ىندەت سىندى شار اينا ارقىلى ادامدار امەريكا ساياسي جۇيەسىنىڭ قورعايتىنى كاپيتالدىڭ مۇددەسى ەكەندىگىن انىق كوردى. امەريكا ۇكىمەتى دارىپتەپ وتىرعان دەموكراتيا، ادامدىق ۇقىق، تەڭدىك سياقتى ۇعىمدار باياعىدا - اق اقشا جاعىنان بوگدەلەنىپ، قيالدىق ساعىمعا اينالعان.
(8 - ايدىڭ 17 - كۇنگى «حالىق گازەتىندە» باسىلعان)
