وزىندە ءوندىرىپ، وزىندە ساتۋدان 80 پايىزىن سىرتقا ساتۋعا دەيىن
شينجياڭنىڭ ”ۇلكەن جەمىس تاباعىنىڭ“ حوش ءيىسى شار تاراپتا اڭقىدى
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ساۋ حۋا
8 - ايدىڭ 17 - كۇنى كۇشار قالاسى چىمان قالاشىعى چىمانزار جەمىس ورمانى شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەلەرى المۇرت باقشاسىندا ەرتە پىسقان المۇرتتاردى جيناۋدا. قازىر كۇشار قالاسىنداعى 1250 مۋلىق جەردەگى ەرتە پىساتىن المۇرت ىركەس - تىركەس پىسىپ، ەگىنشىلەر جەدەل جيناپ، ىلعاپ ءبولىپ، قوراپتاپ، گۋاڭجوۋ سياقتى جەرلەرگە اپارىپ ساتۋعا دايىندالۋدا. □ سۋرەتتى نياز راحىمان تۇسىرگەن
سوڭعى جىلدارى شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى ونىمدەرى كۇن سايىن بۇكىل ەلدەگى تۇتىنۋشىلاردى قىزىقتىرىپ، بۇرىنعى وزىندە ءوندىرىپ، وزىندە ساتۋدى نەگىز ەتۋدەن ءار جىلى 80 پايىزدان استام جەمىس ورمانى ونىمدەرىن سىرتقا ساتۋعا بۇرىلىس جاسادى، جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعى شارۋالاردىڭ كىرىستەرىن ارتتىرۋىنىڭ ماڭىزدى كاسىپ سالاسىنا اينالدى.
ساندى مالىمەتتەردە كورسەتىلگەندەي، 2018 - جىلدان 2020 - جىلعا دەيىن، بۇكىل شينجياڭنىڭ جىلىنا سىرتقا ساتىلاتىن جەمىس ونىمدەرى ورتا ەسەپپەن 6 ميلليون 400 مىڭ توننادان اسىپ، جىلىنا وندىرىلەتىن جەمىس ونىمدەرى جالپى مولشەرىنىڭ ％80تەن استامىن يەلەپ، شينجياڭنىڭ قاۋىن - قاربىز، جەمىس - جيدەكتەرىنىڭ حوش ءيىسى بۇكىل ەلدە اڭقىدى.
كولەمى كەڭەيىپ، جەر اۋدانى، ءونىم مولشەرى بىردەي ارتتى
شينجياڭنىڭ ”قاۋىن - قاربىز، جەمىس - جيدەك مەكەنى“ دەگەن تاماشا اتى بار، ايتسە دە شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى ونىمدەرى ۇزاق ۋاقىت ”جاقسى بولسا دا الارمان شىقپايتىن“ ىڭعايسىز كۇيگە ۇشىراپ، ەل ىشىندەگى باسقا وڭىرلەردىڭ بازارىندا نەكەن - ساياق كەزدەستى. وسى جەرلەردىڭ جولى الىس بولۋى سىندى وبيەكتيۆتىك فاكتوردان تىس، تاعى كاسىپ سالالاندىرىلىپ دامىتىلۋى مەشەۋ بولۋ، جەمىس ساپاسىنىڭ بىركەلكى بولماۋى، سارا ماركا قۇرىلىسى كەنجە قالۋ سياقتى فاكتورلارمەن دە قاتىستى بولىپ، جەمىس ورمانى بايلىعى باسىمدىعى ەكونوميكالىق باسىمدىققا اينالماعان بولاتىن.
جەمىس ورمانى بايلىعى باسىمدىعىن دارا باسىمدىققا اينالدىرۋدى جەبەۋ ءۇشىن، شينجياڭ جەمىس ورمانى كاسىپ سالاسىنىڭ دامۋ اياق الىسىن جەدەلدەتتى. 2020 - جىلعا جەتكەندە ەگىلگەن جەر اۋدانى 18 ميلليون 500 مىڭ مۋعا، جەمىس ونىمدەرىنىڭ جالپى ءونىم مولشەرى 8 ميلليون 450 مىڭ تونناعا جەتتى (بيڭتۋاندى قامتىمايدى).
قازىر شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى ەگىلگەن جەر اۋدانى بۇكىل ەلدىڭ جەمىس ورمانى ەگىلگەن جەر اۋدانىنىڭ ％13ىن يەلەپ، وڭتۇستىك شينجياڭداعى تارىم ويپاتىن قورشاعان جەمىس ورمانى نەگىزگى ءوندىرىس اۋماعى مەن تۇرپان - قۇمىل ويپاتى، ىلە وزەنى اڭعارى، تيانشاننىڭ سولتۇستىك بوكتەرى سىندى 3 جەمىس ورمانى كاسىپ سالاسى بەلدەۋىن قالىپتاستىردى، مۇنىڭ ىشىندە شىلان، ءجۇزىم، المۇرتتىڭ جەر اۋدانى مەن ءونىم مولشەرى مەملەكەت بويىنشا ءبىرىنشى، جاڭعاق مەملەكەت بويىنشا ەكىنشى ورىندا بولدى.
بازاردا ساتۋ قيىن بولۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، شينجياڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ كاسىپ سالالانىپ دامۋ اياق الىسىن جەدەلدەتىپ، جەمىس ونىمدەرىن ءوندىرۋ، مانەرلەۋ جانە ساتۋ سياقتى قاتىستى كاسىپ سالالاردىڭ ۇزدىكسىز دامۋىن ىلگەرىلەتتى.
كاسىپ سالالاندىرىپ شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ ورەسىن جوعارىلاتۋدا كاسىپورىن جەمىس ورمانى ونىمدەرىن مانەرلەۋگە، تاسىمالداۋعا، جاس قالپىن ساقتاۋعا جانە بازاردا ساتۋعا بەلسەنە ارالاسىپ، كاسىپ سالاسى تىزبەگىن ۇزارتىپ، جەمىس ورمانى كاسىپ سالالارىنىڭ شوعىرلانۋ باسىمدىعىن قالىپتاستىردى. عىلىم - تەحنيكادا جاڭالىق اشۋدا عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن كادەگە جاراتۋدى جەدەلدەتىپ، ”كاسىپ سالالاندىرۋ + جوعارى عىلىم - تەحنيكانى“ جۇزەگە اسىردى. بازار اينالىم جۇيەسىندە، شينجياڭ ىشىندە ساتىپ الۋ، شينجياڭ سىرتىندا ساتۋ سىندى ”ەكى تور“ قۇرىلىسىن ورىستەتىپ، ءبىرشاما كولەمدى 24 جەمىس ورمانى ونىمدەرى ساۋدا بازارىن سالىپ، شينجياڭ سىرتىندا جاڭادان 6069 ساتۋ ءتۇيىنى جەلىسىن كوبەيتتى. سونىمەن بىرگە، شينجياڭعا كومەكتەسۋ مەحانيزمىنىڭ رولىن ساۋلەلەندىرىپ، ”ون قالادا ءجۇز دۇكەن“، ”ۇلكەن قامبانى شىعىسقا جىلجىتۋ“، ”شينجياڭنىڭ جەمىسىن شىعىسقا جەتكىزۋ“ سياقتى ينجەنەريالىق قۇرىلىستاردى ىلگەرىلەتىپ، شينجياڭ جەمىس ورمانى ونىمدەرىنىڭ شينجياڭ سىرتىنداعى بازارلاردا ساتىلۋ ارناسىن ءونىمدى اشىپ، شينجياڭ جەمىس ورمانى ونىمدەرىنىڭ سىرتقا شىعارىلۋىنا بەرىك نەگىز قالادى.
ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ”شينجياڭ ءدامىن“ تىپتەن ءتىل ۇيىرەرلىك ەتتى
8 - ايدىڭ اياق شەنىندە ياركەن اۋدانى الامەت قالاشىعى سۇگەتلىك قىستاعىنا ەگىلگەن 730 مۋ جەردەگى شينمەي ىركەس - تىركەس پىسىپ بازارعا شىقتى. ”مەن 6 مۋ جەرگە شينمەي ەكتىم، بيىل جاقسى شىقتى، ءبىر مۋ جەردەن 7000 − 8000 يۋان كىرىس كىرگىزەمىن“، - دەدى قىستاق تۇرعىنى نۇرمامەت توقسۇن.
سۇگەتلىك قىستاعىندا 2015 - جىلدان باستاپ شينمەي ەگىلدى، باستابىندا تەحنيكا جانە باسقارۋ تاجىريبەلەرى بولماعاندىقتان، شينمەيدىڭ ساپاسى مەن ءونىم مولشەرى تۇگەلدەي ولشەمگە جەتپەدى، بازارداعى اڭىسى جاقسى بولمادى، كوپتەگەن قىستاق تۇرعىندارى جول ورتادان جالت بەردى.
قىستاق تەحنيكتەردى قىستاق تۇرعىندارىنىڭ عىلمي ەگۋىنە جەتەكشىلىك ەتۋگە سايكەستىرگەندىكتەن، كوپ وتپەي شينمەيدىڭ ساپاسى زور مولشەردە جوعارىلاپ، ەڭ سوڭىندا بازاردىڭ مويىنداۋىنا يە بولدى. سونىمەن بىرگە، قىستاق تاعى سەلبەستىك كووپەراتيۆىن قۇرىپ، ”سەرىكتەستىك + سەلبەستىك كووپەراتيۆى + شارۋا وتباسى“ سىندى تاپسىرىستىق ۇلگىنى قولدانىپ، شينمەي ەگۋگە، ساتۋعا ءبىر تۇتاس باسقارۋ جۇرگىزىپ، كاسىپ سالالاندىرۋ بەتالىسىنا قاراي دامىتتى. بۇل كۇندەرى سۇگەتلىك قىستاعىنىڭ شينمەيى تاماشا ساپاسىمەن بەيجيڭ، شاڭحاي، شىنجىن سياقتى جەرلەرگە ساتىلىپ، ءىشىنارا ەرەكشە دارەجەلى شينمەي، اۋەلى، شىعىس وڭتۇستىك ازيا بازارىندا ساتىلىپ، قىستاق تۇرعىندارىن كىرىستەرىن ارتتىرىپ، بايۋ جولىمەن جۇرۋگە باستادى.
ەشكىم سۇراستىرماۋدان بازاردىڭ قارسى الۋىنا بولەنۋگە دەيىن، سۇگەتلىك قىستاعى تۇرعىندارىنىڭ شينمەي ەگۋ كەشىرمەسى شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى كاسىپ سالاسى دامۋىنىڭ ىقشام كورىنىسى بولىپ تابىلادى. عىلمي ەگۋگە، ولشەمدەندىرىپ باسقارۋعا، كاسىپ سالالاندىرىپ دامىتۋعا سۇيەنىپ، شينجياڭنىڭ بارعان سايىن كوپ جەمىس ورمان ونىمدەرى وزىندە ءوندىرىلىپ، وزىندە ساتىلۋدان ەل ءىشى، حالىقارا بازارىندا ساتىلۋعا بەت الىپ، ءونىم مولشەرى جانە ساپاسى جاعىندا جوعارى ورەگە جەتىپ، بازاردىڭ مويىنداۋىنا يە بولدى.
سوڭعى جىلدارى اۆتونوميالى رايون جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ ينجەنەرياسىن باستاپ اتقاردى. تاۋارلىق جەمىس - جيدەك سالىستىرماسى 2017 - جىلعى ％60تەن 2020 - جىلعى ％85كە جوعارىلاپ، نەگىزگى ءوندىرىس اۋماعىنداعى جاڭعاقتىڭ ءدان الۋ سالىستىرماسى ％30تەن ％80كە جوعارىلاپ، المۇرت، الما، ءجۇزىم ”بالا كەزدەگى ءدامدى“ سەزىندىردى.
مۇنان سىرت، شينجياڭ ەكولوگياسى اقاۋسىز جاسىل ءوندىرىس بەتالىسىنا تاباندى بولىپ، جەمىس ورمانىنا تىڭايتقىش بەرۋ، سۋارۋ، ءدارى شاشۋ جانە جيناپ الۋ سياقتى ءتۇرلى بۋىنداردا جاسىل جەمىس ونىمدەرىن ءوندىرۋدىڭ قاتىستى ولشەمدەرىن قاتاڭ اتقارىپ، ەكونوميكالىق ونىمدىلىكتىڭ، قوعامدىق ونىمدىلىكتىڭ ەكولوگيالىق ونىمدىلىكپەن ورگانيكالى بىرلىگىن جۇزەگە اسىردى. سونىمەن بىرگە، شارۋالار شاتتىعى ساياجايى، جەمىس ءۇزۋ باقشاسى، گۇل تاماشالاۋ مەرەكەسى سياقتىلاردى اشۋ ارقىلى كاسىپ سالالارىنىڭ توعىسپالى دامۋىن ىلگەرىلەتىپ، جاسىل، ەكولوگيالىق ساياحاتتى زور كۇشپەن دامىتىپ، جەرگىلىكتى ورىن ەكونوميكاسىنىڭ دامۋىن جەتەكتەدى.
بولاشاقتى كوزدەپ، كاسىپ سالاسىنىڭ جاڭا دامۋىن ورنالاستىردى
قارىشتاپ دامىعان شينجياڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعى جەمىس ورمانى ونىمدەرىنىڭ ابىرويى مەن بازارداعى ۇلەسىن ارتتىرىپ قالماستان، باعبانداردى دا زور يگىلىككە كەنەلتتى. ”13 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە شينجياڭداعى جەمىس باعباندارىنىڭ جەمىس ورمانىنان كىرگىزگەن جان باسىندىق ورتاشا تازا كىرىسى 6155 يۋانعا جەتىپ، وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ 4 ايماق - وبلىسىنداعى باعبانداردىڭ جەمىس ورمانىنان كىرگىزگەن تازا كىرىسى كىرىستەرىنىڭ ％51.7ىن يەلەدى.
”14 - بەسجىلدىق“ مەزگىلىندە شينجياڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىن ءتۇيىندى تۇردە دامىتىلاتىن 10 ءىرى كاسىپ سالاسى قاتارىنا ەنگىزدى، دامۋدىڭ جاڭا ورايى الدىندا، شينجياڭ جەمىس ورمانى شارۋاشىلىعىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋىن ىلگەرىلەتۋدى بەلسەنە جوسپارلادى.
كاسىپ سالاسىنىڭ ورنالاسۋ جاعىندا، جەمىس ورمانىنىڭ وڭىرلەنگەن ورنالاسۋىن رەتتەۋ مەن سورتىن جاڭالاپ، دارەجەسىن جوعارىلاتۋدى ونان ارى ىلگەرىلەتىپ، شىلان، جاڭعاق، ءجۇزىم، الما، المۇرت، ورىك سياقتى ءداستۇرلى باسىمدىققا يە سورتتاردى ساپالىلاندىرىپ، شيڭلي، شينمەي سياقتى جاڭا سورتتاردى سارالاپ، لايىقتى جاڭا سورتتاردى زور كۇشپەن ەنگىزىپ جانە جاقسارتىپ، بازارعا ۇيلەسەتىن، تۇتىنۋشىلار ۇناتاتىن سورتتاردى جالپىلاستىردى.
ساپاسىن جوعارىلاتىپ، ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ جاعىندا، جۇيەلىلەنگەن باسقارۋ ونىمدىلىگىن ونان ارى بەكەمدەپ، ولشەمدەندىرىپ ءوندىرۋدى ىلگەرىلەتىپ، جەمىس ورمانى تەحنيكالىق جۇيە قۇرىلىسىن كۇشەيتىپ، شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى ونىمدەرىنىڭ تانىمالىلىعىن، ابىرويىن جانە ىقپالىن ونان ارى جوعارىلاتتى.
”ەكى تور“ قۇرىلىسى جاعىندا، ايماق - وبلىس - قالا، اۋدان - قالا - رايوننان اۋىل - قالاشىق، قىستاق - گرۋپپالارعا دەيىن ساۋدا بازارىن قۇرۋعا بەلسەنە ىزدەنىس جاساپ، ءبىر توپ جەمىس ورمانى ونىمدەرىن مانەرلەۋ زات اينالىم باقشاسى مەن ساۋدا بازارىن قۇرىپ، جەمىس ونىمدەرىن ساتىپ الۋ تورىن بەرىكتەدى.
كاسىپورىننىڭ دامۋىن قولداۋ جاعىندا، جەمىس ورمانى كاسىپورىندارىن ءوندىرىس بازاسىن قۇرۋعا جىگەرلەندىرىپ، ءوندىرۋدى، مانەرلەۋدى، تاسۋدى، ساتۋدى ءبىر تۇلعالاندىرىپ دامىتۋدى ىلگەرىلەتىپ، ءبىر توپ شارۋالار كاسىپتىك سەلبەستىك كووپەراتيۆىن جەتىلدىرىپ، دەربەس جۇمىس جۇرگىزۋدى، جۇيەلى شارۋاشىلىق جۇرگىزۋدى ىلگەرىلەتىپ، وسىزاماندانعان جەمىس ورمانى كاسىپ سالاسى جۇيەسىن قۇردى.
الداعى بىرنەشە جىلدا، شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى ەگىلەتىن جەر اۋدانىن 19 ميلليون مۋعا تۇراقتاندىرۋ جوسپارلانۋدا، سونىمەن بىرگە جەمىس ونىمدەرىنىڭ ساپاسىن ونان ارى جوعارىلاتىپ، ساپالى جەمىس ونىمدەرى ءونىم مولشەرىنىڭ جالپى ءونىم مولشەرىنىڭ ％60تەن استامىن يەلەۋىنە مۇمكىندىك جاسايدى. ءسويتىپ، شينجياڭنىڭ جەمىس ورمانى ونىمدەرى اناعۇرلىم ءتاتتى، اناعۇرلىم حوش ءيىستى بولىپ، ”جەمىس - جيدەك، قاۋىن - قاربىز مەكەنى“ اتاعى بارعان سايىن اسپانداپ، ءتىپتى دە كوپ باعباندار كىرىستەرىن ارتتىرىپ، بايۋدىڭ باقىت جولىنا تۇسەتىن بولادى.
