− باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ حىبەي چىڭدىدا قىزمەت تەكسەرگەندىگى جونىندە ەستەلىك
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى جاڭ شياۋسۇڭ، جۋ جيچاي، حالىق گازەتىنىڭ تىلشىلەرى دۋ شاڭزى، شۇي يۇنپيڭ
”چىڭدىعا مەنىڭ تۇڭعىش كەلۋىم، بۇرىننان كەلۋدى ويلاعان ەدىم. بۇل اراداعى كوپتەگەن ىستەردى بىلگىم، ءوز كوزىممەن كورگىم كەلەدى“.
حىبەيدىڭ سولتۇستىگىندە تامىلجىعان كۇزگى شاق، سان مىڭ مۋلىق جينليانحۋا گۇلى جايقالىپ تۇر.
8 - ايدىڭ 23 - كۇنىنەن 24 - كۇنىنە دەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ حىبەي چىڭدىعا بارىپ، جاسىل لەپ شالقىعان شەكسىز قالىڭ ورماندى ارالاپ، ءشول دالانى جاسىل القاپقا اينالدىرعان رۋحاني كۇشتى القادى؛ مادەنيەت مايەگى قوردالى باۋ - باقشالارعا، بۇتحانالارعا كىرىپ، ۇلتتاردىڭ ارالاسۋ، ىشتەسۋ، توعىسۋىنىڭ تاريحي وي تولعامىن سەزىندى؛ گۇلدەنىپ - كوركەيگەن اۋىل - قىستاقتارعا، الەۋمەتتىك اۋماقتارعا بارىپ، جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان مەملەكەت قۇرۋ تاماشا كورىنىسىن بەينەلەدى.
بۇل جاسىل ءتۇس ءبىر ءتۇرلى رۋح
سايحانبا يۋەلياڭشان تاۋىنداعى قاراۋىل مۇناراسىندا 13 جىل كۇزەتتە تۇرعان ورمان قورعاۋشى ليۋ جۇن، ۋاڭ جۋان ەرلى - زايىپتىلار باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ وسى اراعا كەلىپ وزدەرىنە امانداسارىن ويلاماعان ەدى.
8 - ايدىڭ 23 - كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي شي جينپيڭ العاشقى بەكەتىندە سايحانبا ماشينالى ورمان الاڭىنا بارىپ، اۆتوكولىككە وتىرىپ تەڭىز دەڭگەيىنەن 1900 مەتر بيىك يۋەلياڭشان تاۋىنا شىقتى.
كۇز ماۋسىمىنداعى تامىلجىعان كۇن نۇرى وسى شەكسىز جاسىل القاپتى نۇرعا بولەپ، الىستاعى تاۋلار وركەشتەنىپ، ءتورت توڭىرەك سۋرەتتەي جايناپ تۇر. جارتى عاسىردىڭ الدىندا سايحانبا ۇشقان قۇس قوناقتامايتىن، سارى قۇمى كۇننىڭ كوزىن جاپقان ۇشى - قيىرسىز جاپان ءتۇز بولاتىن، قازىر بۇل ارا گۇل الەمىنە، قالىڭ ورمانعا اينالعان. وراسان زور وزگەرىستىڭ استارىندا، ليۋ جۇن، ۋاڭ جۋان سياقتى سان - ساناقسىز ورمانشىلاردىڭ جاپالى بوداۋى مەن قالتقىسىز ءوزىن ارناۋى جاتىر.
”باس شۋجي سالەمەتسىز بە!“ ەرلى - زايىپتىلار قاراۋىل مۇناراسىنان قارسى الا شىقتى.
”سالەمەتسىزدەر مە!“ باس شۋجي سالەمدەسە ولارعا تاياپ كەلدى.
كەزەكشىلىكتى قالاي ىستەيسىزدەر، قالاي دەمالاسىزدار، قانشا ۋاقىتتا ۇيگە ءبىر قايتاسىزدار، قانشا ۋاقىتتا بالالارىڭىزبەن جۇزدەسىزدەر... باس شۋجي شي جينپيڭ ولاردىڭ قىزمەت، تۇرمىس جاعدايىن ەگجەي - تەگجەيلى ۇعىستى.
ەكەۋىنىڭ جىل بويى وسى 3 قابات بيىك قاراۋىل مۇناراسىندا قىزمەت ىستەپ، تۇرمىس كەشىرىپ، 24 ساعات اۋىسىپ كۇزەتەتىندىگىن، شۇعىل كەزدەرى ءار 15 مينۋتتا ءبىر رەت قاراۋىلعا شىعاتىندىعىن، وسىلايشا 4700دەن استام ءبىر سارىندى كۇندەر مەن تۇندەردى وتكىزگەندىكتەرىن ەستىگەننەن كەيىن، باس شۋجي شي جينپيڭ قايتا - قايتا: ”وتە جاپالى ەكەن!“ دەدى.
”قانداي قيىنشىلىقتارىڭىز بار؟“ دەپ سۇرادى باس شۋجي.
”قيىنشىلىعىمىز جوق، بارلىعى وتە جاقسى!“، - دەدى ليۋ جۇن تارتىنا كۇلىمسىرەپ.
باس شۋجي شي جينپيڭ باسىن يزەپ، ”مۇناراعا كىرىپ كورەيىن“ دەدى.
1 - قابات جاتىن ءۇي، 2 - قابات اس ءۇي، 3 - قابات قىزمەت بولمەسى، باس شۋجي قابات سايىن قاراپ، قىستا نە جاعىپ جىلىناتىندىقتارىن، جۋىناتىن ىستىق سۋ بار - جوقتىعىن كوڭىل قويا سۇراپ، قاراۋىل جاعدايى جونىندەگى ەستەلىك داپتەردى زەر سالا كورىپ، قىزمەت ءتۇزىمىن، باسقارۋ بەلگىلەمەسىن ۇعىستى.
”سىزدەرگە شىنىمەن وڭاي ەمەس ەكەن!“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ ايرىقشا تەبىرەنىپ، ”بۇل قىزمەت وتە داڭقتى ءارى وتە كۇشتى جاۋاپكەرشىلىك سەزىمىن دە قاجەت ەتەدى. وسىنشاما جىلداردان بەرى ءورت اپاتى تۋىلماپتى، بۇل وڭاي ەمەس. سىزدەرگە راقىمەت! جاپا شەكتىڭىزدەر!“.
اتتاناردا باس شۋجي ەرلى - زايىپتىلاردى بىرگە ەستەلىك سۋرەتكە تۇسۋگە ۇسىنىس ەتتى.
اسپاندا اقشا بۇلتتار قالىقتايدى، تۋ سىرتتا جاسىل تاۋلار ءبىر - بىرىنە جالعاسىپ جاتىر، اپپارات كوزى وسى قىمباتتى ءساتتى ەستەلىككە الدى.
ليۋ جۇن اسەرلەنە: ”باس شۋجيگە راقىمەت! ءبىز، ءسوز جوق، بۇل ورماندى جاقسى كۇزەتەمىز“، - دەدى.
يۋەلياڭشان تاۋىنان اتتانىپ، اۆتوكولىك اترەتى قالىڭ ورماندى ارالاپ، ”جاسىل قاينار“ دەپ جازىلعان تاس ەسكەرتكىشتىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. بۇل ارا ميلليون مۋلىق قالىڭ جاسىل ورمان باستالعان جەر شاڭحاي ەسكەرتكىش ورمانى ەدى.
بۇل ەسىمنىڭ استارىندا مىناداي اسەرلى اڭگىمە بار:
ورمان الاڭى قۇرىلعان باستاپقى كەزدە تاجىريبە كەمشىل بولعاندىقتان سايحانبادا ءۇرتىس 2 جىل بويى ورماننىڭ قاتارعا قوسىلۋ مولشەرى ％8كە جەتپەدى. ورمان الاڭىنىڭ العاشقى پارتكوم شۋجيى ۋاڭ شاڭحاي بۇل ساتسىزدىككە مويىنسال بولمايدى. 1964 - جىلى كوكتەمدە ول جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردى باستاپ وسى ارادا ”ورمان وتىرعىزۋ زور بىرىككەن شايقاسىن“ باستايدى. ءۇرتىس تالاي كۇندەر بويى تاۋدا تاماقتانىپ، تاۋدا جاتىپ، جيىنى 516 مۋ جەرگە بال قاراعاي ەگىپ، سول جىلعى قاتارعا قوسىلۋ مولشەرىن ％96كە جەتكىزەدى.
شاڭحاي ەسكەرتكىش ورمانىنداعى كورمە تاقتايىندا سول جىلى ۋاڭ شاڭحايدىڭ تىزەرلەپ جۇمىسشىلارمەن بىرگە ورمان وتىرعىزۋ تەحنيكاسىن اقىلداسىپ وتىرعان كونە سۋرەتى بار.
باس شۋجي ايالداپ ۇڭىلە قاراپ، ۋاڭ شاڭحاي جولداسقا قاتىستى جاعدايلاردى سۇراستىردى.
”ول باستان - اياق وسى بولىك ورماندى كوڭىل تورىندە ساقتادى، 1989 - جىلى كوز جۇمعاننان كەيىن ۇيىندەگىلەر وسيەتى بويىنشا ونىڭ سۇيەك كۇلىن وسى اراعا شاشىپ، وسى ارانىڭ ءار ءتۇپ ءشوپ، ءار ءتۇپ اعاشىمەن ماڭگىلىككە سەرىك ەتتى“، - دەدى ورمان الاڭىنىڭ جاۋاپتى جولداسى.
بۇل تۇبەگەيلى بۇرىلىس تۋدىرعان رۋحاني كۇش.
جارتى عاسىردان استام ۋاقىت ءوتتى، سول جىلدارداعى جاس كوشەتتەر اسپانعا بوي سوزعان الىپ بايتەرەكتەرگە اينالىپ، ورتاشا بيىكتىگى 20 مەتردەن اسىپ، كەۋدە تۇسىنىڭ ديامەترى 30 سانتيمەترگە جەتتى.
”ورمانعا كىرگەندەگى سەزىم شىنىمەن باسقاشا، اۋا وتە جاقسى ەكەن“. شارباق جولدى بويلاپ باس شۋجي ورمانعا كىردى. ءبىر ءتۇپ بال قاراعايدىڭ الدىندا، باس شۋجي ارنايى قولىمەن ولشەپ كوردى: ”جاقسى ءوسىپتى، ءدىڭى ءتۇپ - ءتۇزۋ ەكەن“، - دەدى.
اعاشتار ءبىر - بىرىنە ۇلاسىپ ورمانعا اينالدى، ورمان ءىشىنىڭ ەكولوگيالىق ورتاسى دا جاقساردى.
”اسىلىندە اياعىمىز باسىپ تۇرعان جەر قۇم بولاتىن، قازىر ءشىرىندى توپىراق 20 − 30 سانتيمەترگە جەتتى. مىنا بالاپان بال قاراعايلار تۇگەلدەي تۇسكەن تۇقىمنان تابيعي ءوسىپ شىققان. بۇل جەردەن قۇر، ەلىك ۇنەمى كەزدەسەدى. جاقىنداعى جىلدارى قاسقىر دا قارا كورسەتەتىن بولىپ ءجۇر“، - دەدى ورمان الاڭنىڭ جاۋاپتىسى بەس ساۋساعىنداي ساناپ.
باس شۋجي شي جينپيڭ ورمانداعى ورتتەن ساقتانۋ قىزمەتىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، قىزمەت تەكسەرۋ بارىسىندا ورتتەن ساقتانۋ حاۋىپسىزدىگىنە كوڭىل ءبولۋدى قايتا - قايتا تاپسىردى.
”ادام قولىنان بولاتىن ءورت اپاتى قاتەرىنە ەرەكشە كوڭىل ءبولۋ كەرەك، ءسوز جوق، ورتتەن ساقتانۋ مەن ساياحاتتىڭ قاتىناسىن ويداعىداي ءبىر جاقتى ەتۋ كەرەك. ورتتەن ساقتانۋ جاۋاپكەرشىلىگى تايشان تاۋىنان دا سالماقتى، ساياحات كىرىسىن ورتتەن ساقتانۋدان جوعارى قويۋعا بولمايدى. ول نەشە ۇرپاق ادامنىڭ جۇرەك قانى عوي! 60 جىلدىق اعاش ەگىپ، ورمان وتىرعىزۋدىڭ جەتىستىگى ءبىر جولدا كۇيرەپ، ورتەنىپ كەتسە، زيان زاتتىق جاقتان بولۋمەن بىرگە، رۋحاني جاقتان دا كەلەدى“.
”سىزدەردە 60 جىلدان بەرى ءورت اپاتى تۋىلماپتى، بۇل وڭاي ەمەس، تاجىريبەلەردى قورىتىندىلاۋعا تاتيدى، ۇزدىكسىز كەمەلدەندىرۋ كەرەك، ءبىراق تيتتەي دە بوساڭسۋعا بولمايدى. ءبىز بۇل ورماننىڭ ەكولوگيالىق قالتقى رولىن ماڭگى ساۋلەلەندىرە بەرۋىمىز كەرەك“.
ەسكەرتكىش ورمانىنان اتتاناردا باس شۋجي شي جينپيڭ ورمان الاڭىنىڭ 3 ۇرپاق جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۋاكىلدەرىمەن ىقىلاستى كەزدەستى.
”قارت جولداس، حالىقاراعا سيلىق الۋعا بارعان ءسىز ەمەسسىز بە؟“.
ادامداردىڭ اراسىنان باس شۋجي شاشى اق كۇمىستەي بولىپ وتىرعان، ءبىرىنشى ۇرپاق زەينەتكە شىققان جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ ۋاكىلى چىن يانشياندى ءبىر قاراعاننان تانىدى. 2017 - جىلى ول ورمان الاڭىنىڭ جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرى اتىنان بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمى قورشاعان ورتانى جوسپارلاۋ مەكەمەسى بەرگەن ”جەر شارىنىڭ قورعاۋشىسى“ سيلىعىن الىپ كەلگەن بولاتىن.
”ءسىز ورمان الاڭىنا قاشان كەلىپ ەدىڭىز؟“.
”مەن 1964 - جىلى تولىق ورتانى تاۋىسقاننان كەيىن، پارتيانىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ سايحانباعا كەلگەمىن“. ”6 قىزدىڭ سايحانباعا بارۋى“ دەگەن اڭگىمەنى جۇرتتىڭ ءبارى بىلەدى، سول جىلدارى چىن يانشيان قاتارلى 6 ادام ادىلەت جولىندا العان بەتتەن قايتپاي وسى اراعا كەلىپ، ءشول دالادا وكىنىشسىز جاستىق كوكتەم جىرىن جازدى.
قازىر، قولاڭ شاش اپپاق كۇمىسكە اينالدى، تاقىر توبە جاسىل تاۋعا اينالدى، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇرۋ، جاسىل دامۋ سىندى سايحانبا رۋحى ۇزبەي دايەكتىلەنىپ، ۇرپاقتار بويى جالعاستى.
چىن يانشياننىڭ جانىندا تۇرعانداردىڭ اراسىندا ورتتەن ساقتانۋ سايكەستىرۋشىسى دە، ”ورمان شيپاگەرى“ دەرت - دەربەزدەن ساقتانۋ، دەرت - دەربەزدى جويۋ كارانتينشىسى دە بار؛ ماگيسترلىق بويىنشا وقۋ تاۋىسقان ورمان الاڭىنىڭ عىلمي زەرتتەرمەندەرى دە، داشۋەدەن جاقىندا وقۋ تاۋىسقان تەحنيكتەر دە بار...
ورمان كۇزەتۋ، ورمان قورعاۋ قوسىنىنىڭ بارعان سايىن زورايعاندىعىن كورىپ باس شۋجي شي جينپيڭ ايرىقشا ءسۇيىندى: ”2017 - جىلى مەن سىزدەردىڭ اسەرلى ىستەرىڭىز جونىندە بەكىتۋ جازىپ، سايحانبا رۋحىن ورتاعا قويعان ەدىم، بۇل ءبىزدىڭ جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ رۋحاني شەجىرەسىنىڭ قۇرامداس بولىگىنە اينالدى. سايحانبا رۋحى سىزدەردىڭ ۇزدىكسىز اسقاقتاتۋلارىڭىزدى قاجەت ەتىپ قانا قالماستان، بۇكىل پارتيانىڭ، بۇكىل ەل حالقىنىڭ دا ۇيرەنىپ، اسقاقتاتىپ، ەلىمىزدى تىزە قوسا جاقسى قۇرىپ، جاسىل ەكونوميكانى جاقسى دامىتىپ، ەكولوگيالىق وركەنيەتتى جاقسى قۇرۋدى قاجەت ەتەدى!“.
ادامدى جىگەرلەندىرەتىن سوزدەر تۇنىق سۋلار مەن جاسىل تاۋلار اراسىن جاڭعىرتتى.
تاريحتىڭ ءىزى، تاريح سالعان وي
چىڭدى، تۇڭعىش توپتاعى مەملەكەتتىك تاريحي - مادەني ايگىلى قالالاردىڭ ءبىرى.
چيڭ داۋىرىندە بۇل جەر استانا مەن سايبەي اراسىنا ورنالاسقان، ورتا جازىقتىڭ ەگىنشىلىك مادەنيەتى مەن ساحاراداعى كوشپەندى مال شارۋاشىلىق مادەنيەتىنىڭ وتپەلى ءوڭىرى بولعاندىقتان، جۇڭگو كوپ ۇلتتى، ءبىر تۇتاس مەملەكەتىنىڭ قالىپتاسۋىنا كۋا بولىپ، ”ءىش پەن سىرتتىڭ جۇرەگىن توعىستىرىپ، بەرىك اكىميات قالىپتاستىرۋداي“ ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ادەمى اڭگىمەلەرىن قالدىردى، تيبەت بۇددا ءدىنىنىڭ دالاي، بانچاننىڭ رۋحى كوشكەن كيەلى بالانى التىن قۇمىراعا جەرەبە تاستاپ بەلگىلەۋ ءتۇزىمى دە وسى ارادا ورناعان بولاتىن.
8 - ايدىڭ 24 - كۇنى تۇستەن بۇرىن باس شۋجي شي جينپيڭ ىلگەرىندى - كەيىندى چىڭدى ساياجايىنا، پۋنيڭ بۇتحاناسىنا، چىڭدى مۇراجايىنا كىرىپ، مادەنيەت مۇرالارىن قورعاۋ جانە ۇلت، ءدىن قىزمەتىن ىشكەرىلەي تەكسەردى.
ساياجاي تاريحىنىڭ جارتىسى چيڭ تاريحى.
چىڭدى ساياجايى، سونداي - اق ونىڭ توڭىرەگىندەگى بۇتحانالار چيڭ داۋىرىندە شەكاراداعى از ۇلتتاردى ىنتىماقتاستىرۋ، ءبىر تۇتاستىقتى بەكەمدەۋدى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن سالىنعان.
باس شۋجي شي جينپيڭ رەتىمەن دانبو جيڭچىڭ سارايى، سىجى كىتاپ ءۇيى، يانبو جىشۋاڭ سارايى قاتارلىلاردى كورىپ، ساياجايدىڭ تاريحي جانە مادەني ەسكەرتكىشتى قورعاۋ قىزمەتىن ەگجەي - تەگجەيلى ۇعىستى.
”كوپتەگەن جاعدايلاردى ۇعىسىپ، كوپتەگەن ءبىلىم ۇيرەندىم“، باس شۋجي بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: چىڭدى ساياجايىنىڭ مادەنيەت مايەگى مول، ۇلتتاردىڭ ارالاسۋ، ىشتەسۋ، توعىسۋى، ءدىندى قوعامعا ۇيلەستىرۋ، ءداستۇرلى مادەنيەتتى قورعاۋ جانە جالعاستىرۋ، ادام مەن تابيعاتتىڭ جاراسىمدى تۇرۋى سياقتى جاقتاردا ماڭىزدى تاريحي قۇنعا جانە داۋىرلىك مانگە يە.
«ساياجايدىڭ تۇتاس سۋرەتى» الدىندا باس شۋجي كوپكە دەيىن كىدىرىپ، ىجداعاتپەن كورىپ شىقتى.
چيڭ ءداۋىرى سۋرەتشىسى سالعان ۇزىن سۋرەتتە ساياجايدىڭ داۋرەندەگەن كەزەڭىنىڭ تۇتاس بەينەسى سالىنعان. ساياجايدىڭ اۋماعى 8000 مۋدان اسادى، باتىس سولتۇستىگى تاۋلى، شىعىس وڭتۇستىگى سۋلى، جەر ءتۇزىلىسى قۇددى جۇڭگونىڭ تابيعي جەر بەدەرىنىڭ ىقشامدالعان كورىنىسى ىسپەتتى، سامالدىقتار مەن شاتىرشالار، تاۋ مەن سۋ يىق تىرەسىپ، جاراتىلىستىق كورىنىس پەن گۋمانيتارلىق مادەنيەت ءبىر - بىرىنە كورىك قوسىپ تۇر.
”ساياجايدىڭ مادەنيەتى وتە قوردالى، قۇرىلىستىڭ وي جوباسى ساۋلەتتى، بۇل ەلىمىزدىڭ ماڭىزدى مادەنيەت مۇراسى.“ باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”باۋ - باقشا مادەنيەتى نەشە مىڭ جىلدىق جۇڭحۋا مادەنيەتىنىڭ جاۋھارى، جاقسى قورعاۋمەن بىرگە، ونىڭ رۋحاني مازمۇنىن اشۋ كەرەك، بۇندا ءبىزدىڭ جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەت گەنى بار“.
ءالسىن - ءالى ساياحاتشىلار باس شۋجيمەن قىزۋ ىنتامەن سالەمدەستى. باس شۋجي شي جينپيڭ ولارعا قول بۇلعاپ قۇرمەت ءبىلدىردى ءارى ولارمەن شىن ىقىلاسپەن اڭگىمەلەستى.
كەيبىر ادامداردىڭ چىڭدىنىڭ وزىنەن كەلگەندىگىن ەستىگەن باس شۋجي ولارعا بالالاردى ۇنەمى ەرتىپ كەلىپ كورسەتىپ تۇرۋدى، ولاردىڭ ”بالا كەزىنەن بۇل ارانى ءتۇسىنىپ، ءوز مەكەندەرىن سۇيۋىنە“ مۇمكىندىك جاساۋدى تاپسىردى.
پۋنيڭ بۇتحاناسى − ساياجاي سىرتىنداعى 8 بۇتحانانىڭ ءبىرى، الدىڭعى جارتى بولىك قۇرىلىس حانزۋ ۇلگىسىندە، ارتقى جارتى بولىگى زاڭزۋ ۇلگىسىندە، حانزۋ مەن تيبەت ۇلگىسى ۇشتاسىپ، ورگانيكالى توعىسىپ، كۇللى دۇنيەگە ”تىنىش ءومىر، شات - شادىمان تىرشىلىك قۇرعان ماڭگىلىك پۋنيڭ“ دەپ استارلاپ جەتكىزىپ تۇرعانداي.
باس شۋجي شي جينپيڭ ىلگەرىندى - كەيىندى تيانۋاڭ سارايى، داشيۇڭ سارايى قاتارلى قۇرىلىستاردى كوردى.
پۋنيڭ بۇتحاناسىنىڭ ىشىندە پۋنيڭ بۇتحانا ەسكەرتكىشى، جوڭعار بۇلىگىن تىنىشتاندىرۋداعى ويما جازۋلى ىلە قۇلپىتاسى، جوڭعار بۇلىگى تىنىشتاندىرىلعاننان كەيىنگى ويما جازۋلى ىلە قۇلپىتاسى تۇرعىزىلعان، ءتورت جاعىنا جەكە - جەكە حانزۋ، مانزۋ، موڭعۇل، زاڭزۋ ءتورت تىلدەگى جازۋ ويىلعان. باس شۋجي شي جينپيڭ قۇلپىتاستاعى جازۋدى ەگجەي - تەگجەيلى كورىپ، قاتىستى ناقتى تاريحتى ۇعىستى.
چىڭدى مۇراجايىندا باس شۋجي شي جينپيڭ «ۇلى قورعاننىڭ ءىشى - سىرتىنا كوز جىبەرگەندە − چيڭ پاتشالىعىنىڭ گۇلدەنگەن كەزىندەگى ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ناقتى ەستەلىگى» كورمەسىن ەكسكۋرسيالادى.
ەكسكۋرسيالاۋ بارىسىندا، تورعاۋىتتاردىڭ وۆلگا ساحاراسىنان شىعىپ، جاپا - ماشاقات، حاۋىپ - قاتەرلەردى باستان كەشىرىپ، 10 مىڭ شاقىرىم جول باسىپ شىعىسقا ورالعاندىعىن كورسەتەتىن سحەما باس شۋجيدىڭ نازارىن بۇردى. ول كەزدە چيانلۇڭ ءدال چىڭدىدا شىعىسقا ورالعان قاھارمان ۇباشتى ىقىلاسپەن قابىلداعان بولاتىن.
باس شۋجي شي جينپيڭ اسەرلەنە: ”تورعاۋىتتار كەتكەنىنە 100 نەشە جىل بولسا دا، اقىر - اياعى ادىلەت جولىندا العان بەتىنەن قايتپاي وتانعا قايتتى، بۇل جۇڭحۋا ۇلتىمىزدىڭ ىقپال كۇشى مەن سەنترگە تارتۋ كۇشىن شىن مانىندە بەينەلەيدى“، - دەدى.
ءبىر مۇراجاي − ءبىر ۇلكەن مەكتەپ.
مۇراجايدان شىققان سوڭ باس شۋجي شي جينپيڭ كوپشىلىككە بىلاي دەدى: تاريح جاندى، وندا جالپى تاريح تا بار، ارناۋلى تاريح تا بار، بارلىق جاعىن جەتە زەرتتەۋ كەرەك. جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي زەرتتەۋ - ءتۇسىندىرۋ ورىستەتىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن ارقاۋ ەتىپ، تاريحتى زەرتتەۋ، تاريحتى ۇيرەنۋ قىزمەتىن جاقسى ىستەۋ كەرەك.
چىڭدىدا قىزمەت تەكسەرۋ بارىسىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ كوپ رەت بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: چىڭدى مەملەكەتىمىزدىڭ تاريحي دامۋىنداعى كەيبىر ماڭىزدى تاريحي ساتتەرگە كۋا بولدى، حانزۋ، زاڭزۋ، مانزۋ، موڭعۇل سياقتى ءارقايسى جۇڭحۋا ۇلتى ارالاسىپ، ىشتەسىپ، توعىسىپ، وسى ارادا كوپتەگەن تاريحي ىزدەر قالدىردى. ءبىزدىڭ اتا - بابالارىمىزدىڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ العا باسۋى بارىسىندا، وركەنيەتتىڭ دامۋى بارىسىندا ساياسي اقىل - پاراساتىنىڭ قانداي بولعاندىعىن، قانداي ىستەر ىستەگەندىگىن ىشكەرىلەي ءتۇسىنۋىمىز كەرەك.
وتكەنگە ءۇڭىلىپ، كەلەشەكتى بولجاعان باس شۋجي شي جينپيڭ كامىل سەنىممەن: ”پارتيانىڭ باسشىلىعىندا ءبىز 56 ۇلت، ءبىر ميلليارد 400 ميلليون ادام تاتۋ - ءتاتتى ءومىر كەشىرىپ، دۇنيە ءجۇزى ۇلتتارى قاتارىندا ءتىپتى دە قايسارلىقپەن قاسقايىپ تۇرامىز“، - دەدى.
قالا - قالاشىق جاقسى بولسىن، اۋىل - قىستاق تا جاقسى بولسىن
”ءاربىر جەرگە بارعان سايىن اۋىل - قىستاقتى كورىپ شىعامىن، اۋىل - قىستاق حالقىمىزدىڭ ەڭ نەگىزگى تۇرمىسىن كورسەتەدى“.
2012 - جىلدىڭ سوڭىندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس شۋجيى بولىپ جاڭا عانا تاعايىندالعان شي جينپيڭ نولدەن تومەن 10 نەشە سەلتسي گرادۋستىق قاقاعان ايازعا قاراماي، تايحاڭشاننىڭ تەرەڭ قويناۋىنداعى حىبەي ولكەسى فۋپيڭ اۋدانىنا ”ناعىز كەدەيلىكتى كورۋ ءۇشىن“ كەلدى.
ۋاقىت ايالسىز وتكەنىمەن، اۋەلگى ماقسات وزگەرگەن جوق.
اراعا 8 جىلدان استام ۋاقىت سالىپ، كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ شايقاسى جاپپاي جەڭىسكە جەتتى. 8 - ايدىڭ 24 - كۇنى تۇستەن كەيىن باس شۋجي حىبەيدىڭ اۋىل - قىستاعىنا تاعى كەلىپ، اۋىل - قىستاقتى جالپى بەتتىك گۇلدەندىرۋ قىزمەتىن تەكسەردى.
چىڭدى قالاسى شۋاڭلۋان رايونى پيانچياۋزى قالاشىعى داگۇيكوۋ قىستاعى يانشان تاۋى سىلەمىنە ورنالاسقان، ليانحۋاشان تاۋىنىڭ كورىنىسى كوركەم، لۋانحى وزەنى قىستاقتى وراي اعىپ كوپتەگەن ساياحاتشىنى باۋرايدى. اۋىل - قىستاق ساياحاتىنىڭ دامۋىنا ىلەسە، سەيىل - سەرۋەندىك جەمىس، كوكونىس تەرۋ - ءۇزۋ، حالىقتىق تۇسەلحانا سياقتىلار دا گۇلدەندى، قىستاق تۇرعىندارى ءۇيىنىڭ الدىندا - اق جەرگىلىكتى ەرەكشە ونىمدەرىن ساتۋمەن بىرگە، كورىنىستەن دە اقشا تاۋىپ، قالتاسى بىرتىندەپ قامپيا باستادى.
قىستاقتاعى تاۋ اڭعارى بازارىنداعى كورمە زالىندا وسى جەردىڭ ءوز ونىمى اسقاباق، چيەزى، ءجۇزىم، جابايى شاپتول سياقتى ەرەكشە كوكونىس، جەمىس - جيدەكتەر الۋان رەڭمەن كوز سۇرىندىرەدى.
”وسى جەردە وندىرىلگەن قۇم المانى كەشە جەدىم، ءدامى وتە جاقسى ەكەن. بۇل جەمىستى بالا كەزىمدە جەۋشى ەدىم، باسقا جەردە، اۋەلى، كوپ كەزدەسە بەرمەيدى“، - دەپ كۇلە سويلەدى باس شۋجي.
قىستاقتا تۇراتىن ءبىرىنشى شۋجي حاۋ تيانجياۋ باس شۋجيگە بىلاي دەدى: قازىر بۇكىل قىستاقتا اۋىل شارۋاشىلىعى جىلىجايىنان 303ى بار، ونىڭ ىشىندە بۇلدىرگەن جىلىجايىنان 230ى بار. ”ءبىز شاندۇڭعا ارنايى بۇلدىرگەن ەگىمشىلىك تەحنيكاسىن ۇيرەنۋگە باردىق، ءبىر جىلدا ءبىر پارنيكتەن 60 − 70 مىڭ يۋان اقشا تابامىز“.
قىستاق تۇرعىنى حو جين قىستاقتاعى وزەنشەنىڭ جاعاسىندا تۇرادى، ەسىكتى اشساڭ بولدى تاۋدى، وزەندى كورۋگە بولادى. 2 قاباتتى ۇلكەن ءۇي، اۋلاعا ورىك اعاشى ەگىلگەن.
ءبىر ءۇيلى جان باس شۋجيدى ۇيگە كىرىپ مەيمان بولۋعا شاقىردى. بۇل ءۇش ۇرپاق، 11 ادامى بار ۇلكەن شاڭىراق. ءدال جازعى دەمالىس كەزى بولعاندىقتان حو جيننىڭ 5 نەمەرەسى تۇگەل ۇيدە ەكەن.
”قاراڭىز، مىناۋ ءبىر جان سانى كوپ، تولىقسىعان وتباسى ەكەن!“، - دەدى سۇيكىمدى بالالارعا قاراپ باس شۋجي قۋانىشپەن.
لاۋحو مەن جۇبايى جىلىجايدا كوكونىس وسىرەدى، 2 ۇلى سىرتتا جۇمىس ىستەيدى، بيىل الدىڭعى جارتى جىلدا بۇكىل وتباسىنىڭ كىرىسى 100 مىڭ يۋاننان اسقان.
قوناق بولمەسىندە وتىرىپ اڭگىمە دۇكەنىن قۇرعاندا لاۋحو ءبىراز تەبىرەنىپ: ”وسى جىلداردا ەلىمىزدە ۇلكەن وزگەرىستەر تۋىلدى، بۇقارا ەگىن سالسا ۇكىمەت قوسىمشا قاراجات بەردى، اۋىرىپ - سىرقاسا ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى بار، سالماقتى ناۋقاستاردى قۇتقارۋعا كومەك كورسەتىلدى، زەينەتكەرلىك تە قامتاماسىز ەتىلدى. باس شۋجيدىڭ باسشىلىعىندا حالىق شىنىمەن باقىتتى ءوتىپ جاتىر!“، - دەدى.
”ءبىز حالىقتىڭ قىزمەتشىسىمىز، بۇل تەك ۇران عانا ەمەس، ءبىز حالىققا قىزمەت ىستەپ بەرەمىز“، - دەپ جاۋاپ قايتاردى باس شۋجي شي جينپيڭ.
حاباردى ەستىپ حو جيننىڭ ەسىك الدىندا جينالعان قىستاق تۇرعىندارى باس شۋجيگە جارىسا سالەمدەستى.
”ءبىز دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعامدى جاپپاي ورناتىپ بولدىق، ءبىزدىڭ اۋىل - قىستاقتارىمىزدىڭ كەلەسى قادامداعى نىساناسى اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ. قالا - قالاشىقتار جاقسى بولىپ قانا قويماي، اۋىل - قىستاق تا جاقسى بولۋى، اۋىل - قىستاق، قالا - قالاشىق بىردەي جاقسى بولۋى كەرەك. ءبىز بۇعان قاناعاتتانىپ قالماي، كۇش ۇستىنە كۇش قوسۋىمىز كەرەك. جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتكە جەتكەننەن كەيىن وسىزامانداندىرۋ كەرەك، بۇل تەك جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعى مەن ەلىمىزدىڭ سوتسياليستىك ءتۇزىمىنىڭ ارقاسىندا عانا جۇزەگە اسادى“.
باس شۋجيدىڭ سوزىنە جۇرت ءالسىن - ءالى قىزۋ شاپالاق سوقتى.
اۋىل - قىستاقتان الەۋمەتتىك اۋماققا دەيىن حالىق تۇرمىسى ىرىس - قۇتىندا كىشكەنە ءىس بولمايدى، ءاربىر ءىس - ارەكەتكە ناعىز سۇيىسپەنشىلىك ءسىڭىرىلدى.
داگۇيكوۋ قسىتاعىنان اتتانعان باس شۋجي شي جينپيڭ چىڭدى قالاسى جوعارى، جاڭا تەحنيكا رايونى بيڭحى الەۋمەتتىك اۋماعىنا ارنايى بارىپ، الەۋمەتتىك اۋماقتاعى قارتتاردى ۇيدە كۇتىمدەۋگە قىزمەت وتەۋ ورتالىعىندا قىزمەت تەكسەردى.
ورتالىق 2018 - جىلى قۇرىلعان، ۇكىمەت قىزمەت وتەۋدى ساتىپ الۋ، كاسىپورىن شارۋاشىلىق جۇرگىزۋ، قوعام ات سالىسۋ فورماسى ارقىلى قارتتاردىڭ سالاماتتىعى، ەمدەلۋى، رۋحاني جاقتان جۇباتۋ، تۇرمىسىنان حابار الۋ سىندى قاجەتتىلىكتەرىن شەشىپ، قىزمەت وتەۋ كولەمىن الەۋمەتتىك اۋماقتان ماڭايداعى ورىندارعا دەيىن كەڭەيتىپ، 1700دەي ادامعا تيىمدىلىك جەتكىزدى.
ورتالىققا كىرگەندە ۇلكەن ەكراننان قارتتاردى ۇيدە كۇتىمدەۋ زەردەلىلەنگەن ينفورماتسيا تۇعىرىنىڭ جۇمىس جۇرگىزىپ جاتقان جاعدايى كورىنىپ تۇردى. قىزمەتكەرلەر كەزكەلگەن ءبىر قارتتىڭ سالاماتتىق ارحيۆىن الىپ شىقتى، وندا بايلانىس ءتاسىلى، تۇرمىس ادەتى، قىزمەت وتەۋ قاجەتى، شالدىققان اۋرۋى جانە ءدارى - دارمەك ىستەتۋ جاعدايى قاتارلىلار ايقىن جازىلعان.
قىزمەتكەرلەر باس شۋجيگە بۇل قارتتا مي قان تامىرى توسىلۋدان قالعان زارداپ بار ەكەندىگىن، مىنەزى تۇيىق ەكەندىگىن، كۇندەلىكتى ۇيىنە ءدارى جەتكىزىلىپ تۇراتىندىعىن، تازالىعىن ىستەپ، پسيحيكالىق كەڭەس بەرىلەتىندىگىن ايتتى.
”وسىنداي تۇراقتى قىزمەت وتەيسىزدەر مە؟“، - دەپ سۇرادى باس شۋجي.
”تۇراقتى قىزمەت وتەيمىز، باسقالاي قاجەت بولسا، شاقىرعان كەزدە دەرەۋ جەتىپ بارامىز“.
”بۇل تۇعىردا قانشا ادام بار؟“.
”جيىنى 12 ادام بار“.
”بۇل سالاعا ءبىر جىلدا ۇكىمەت بەرەتىن اقشا كوپ پە؟“، - دەدى باس شۋجي جەرگىلىكتى ۇكىمەتتەگى جاۋاپتى جولداسقا تاعى سۇراق تاستاپ.
”ءبىر جىلدا ءبىر ميلليون 200 مىڭ يۋان اقشا شىعارىپ، ۇكىمەت قىزمەت وتەۋدى ساتىپ الادى“.
”ارحيۆتى وتە ەگجەي - تەگجەيلى جاساپسىزدار“، - دەدى باس شۋجي شي جينپيڭ ريزالىق بىلدىرە، - ”بۇلاردىڭ بارىنە ادام كۇشى جانە قارجى كەتەدى“.
ەرىكتىلەر قىزمەت وتەۋ اترەتىن ۇيىمداستىرىپ، ”ۋاقىت بانكەسىن“ قۇرىپ، كوپشىلىكتى ”بۇگىن باسقالارعا قىزمەت وتەسەڭ، ەرتەڭ ءوزىڭ اقىسىز قىزمەت وتەۋدەن يگىلىكتەنە الاسىڭ“ دەپ شابىتتاندىرۋ − وسى الەۋمەتتىك اۋماقتىڭ قارتتاردى ۇيدە كۇتىمدەۋگە قىزمەت وتەۋىن ورىستەتۋدەگى جاڭا شاراسى.
الەۋمەتتىك اۋماقتىڭ قارتتاردى ۇيدە كۇتىمدەۋگە قىزمەت وتەۋ ورتالىعىندا باس شۋجي شي جينپيڭ ءبىر ءبولىم ەرىكتىلەرمەن كەزدەستى.
”ەرىكتى بولۋداعى ماقسات قارتايعاندا دا ءىس ىستەپ، قالعان كۇشىمىزدى ساۋلەلەندىرۋ“. كوپشىلىك باس شۋجيگە قازىر بۇكىل الەۋمەتتىك اۋماقتا 48 ەرىكتى بار ەكەندىگىن، نەگىزىنەن دەنساۋلىعى جاقسىراق، پەنسياعا شىققان قىزمەتكەرلەر، قوسىننان بوساعان اسكەريلەردەن قۇرام تاپقاندىعىن، ءار كۇنى قىزمەتكەرلەرمەن بىرگە وتباسىلارعا بارىپ قىزمەت وتەيتىندىگىن ايتتى.
”وتە جاقسى ايتتىڭىزدار، ماعان قاتتى وي سالدى. سىزدەر قارتايعاندا كۇتىمدەلە الۋ جولىن قاراستىرۋمەن قاتار، قارتتىق رولىن قالاي ساۋلەلەندىرۋگە بولادى دەگەن ماسەلەنى دە العا قويدىڭىزدار“.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: قارتتىق رولىن ساۋلەلەندىرۋدى قارتايعاندا كۇتىمدەلە الۋمەن ۇشتاستىرىپ، ساياسات - شارالاردى زەرتتەپ، كەمەلدەندىرىپ، قارتتاردى بەلسەندىلىكتەرىن ۇزدىكسىز ساۋلەلەندىرۋگە شابىتتاندىرىپ، جاسى ەگدەلەمەگەن قارتتاردىڭ رولىن تولىق ساۋلەلەندىرىپ، ەرىكتىلەردىڭ الەۋمەتتىك اۋماقتى جونگە سالۋ بارىسىندا اناعۇرلىم كوپ ىسكەرلىك كورسەتۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك.
الەۋمەتتىك اۋماقتان اتتاناردا باس شۋجي قيماي تۇرعان بۇقارامەن تەرەڭ سۇيىسپەنشىلىكپەن قوش ايتىستى. ول بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”ءبىز ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا ساپارىنا اتتاندىق. پارتيامىز جۇڭگو حالقىن باقىتقا كەنەلتۋ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ اۋەلگى ماقساتىن، بورىشىن ەستە بەرىك ساقتاپ، ءبىر ميلليارد 400 ميلليوننان استام جۇڭگولىق جۇدىرىقتاي جۇمىلىپ، جۇڭگوشا سوتسياليزم جولىمەن قاجىماي - تالماي جۇرگەندە عانا، ءبىز جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن، ءسوز جوق، جۇزەگە اسىرا الامىز“.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 8 - ايدىڭ 26 - كۇنى چىڭدىدان بەرگەن حابارى)
