− جەمىس ورمان ونىمدەرىن ساتۋ تۋرالى جەلىلەس حابار (2)
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ساۋ حۋا
ءتۇرلى جەمىس ورمان ونىمدەرىنىڭ جيىن - تەرىن مەرزىمىنە ىركەس - تىركەس وتۋىنە ىلەسە، رايونىمىزدىڭ جەر - جەرىندەگى ۇلكەندى - كىشىلى جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قويمالارى قاربالاستىققا تۇسە باستادى.
جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ − جەمىس - جيدەك كاسىبىنىڭ زورايۋىنداعى، قۋاتتانۋىنداعى ماڭىزدى بۋىن، جاس كۇيىندە ساقتاۋ ارقىلى جاس جەمىس - جيدەكتەردىڭ ءشىرىپ كەتۋىنەن تۋىلاتىن زياندى ءونىمدى ازايتۋعا بولادى ءارى ءونىم قۇنىن ارتتىرۋدى جۇزەگە اسىرادى. وتە - موتە، ەل ىشىندەگى وزەكتى قالالاردىڭ بازارىنان الىس شينجياڭ جونىنەن ايتقاندا، جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قۇرىلعى قۇرىلىسى مەن تەحنيكاسىن زەرتتەپ اشۋ جەمىس - جيدەكتەردىڭ ساتىلۋى قيىن بولۋىن شەشۋدە، ءونىمدى، كىرىستى ارتتىرۋدا ماڭىزدى رولىن ساۋلەلەندىرەدى.
كوز الدا ياركەن اۋدانىنداعى 56 مىڭ مۋ جەردەگى شينمەي ىركەس - تىركەس پىسىپ بازارعا شىعارىلدى. اتىز باسىندا باعباندار شينمەي ۇزۋمەن، دارەجەگە ايىرۋمەن، قوراپتاۋمەن قاربالاستىققا ءتۇستى. سۋىق تىزبەكتى تاسىمالداۋ ءتاسىلى ارقىلى شينجياڭ سىرتىنداعى بازارلارعا جونەلتىلەدى.
ياركەن اۋدانى الامات قالاشىعى سوگەتتىلىك قىستاعىنىڭ تۇرعىنى نۇرمامەت توقسۇن ءوز ءۇيىنىڭ 6 مۋ جەرىندەگى شينمەيگە قاراپ ەرەكشە قۋانىشقا بولەندى. ”بيىل شينمەي ەرەكشە جاقسى شىقتى، ءدامى دە جاقسى، باعاسى بىلتىرعى ساتقانىمىزدان جوعارى، ءبىر كيلوگرامى 18 يۋان مولشەرىندە بولدى“، - دەدى ول.
نۇرمامەت توقسۇندى قۋاندىرعانى شينمەيدىڭ جاقسى باعاعا ساتىلۋى عانا ەمەس، تاعى دا قىستاقتا سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قۇرىلىپ، جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قامباسىنىڭ سالىنۋى ەدى. ”ەگۋ بارىسىندا ارناۋلى ادام جەتەكشىلىك ەتەدى، شينمەي پىسقاننان كەيىن ساتىپ الاتىن ادام بار، ساتىلماي قالۋدان مۇلدەم الاڭدامايتىن بولدىق، ءبىر مۋ جەردەن 7000 − 8000 يۋان كىرىس كىرگىزۋگە بولادى“، - دەدى نۇرمامەت تۇقسۇن.
سوگەتتىلىك قىستاعىندا سيىمدىلىعى 1500 توننا جەمىس - جيدەكتى جاس كۇيىندە ساقتايتىن قامبا بار، ياركەن اۋدانىنداعى دونۇڭ ەگىمشىلىك شارۋالار سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ مۇشەلەرى قىستاق تۇرعىندارىنا جەتەكشىلىك ەتىپ ءۇزىپ العان شينمەي قوراپتالعاننان كەيىن، جاس كۇيىندە ساقتاۋ قامباسىنا جەتكىزىلىپ الدىن الا توڭازىتىلىپ، ونان كەيىن سۋىق تىزبەكتى تاسىمالداۋ اۆتوموبيلدەرىنە تيەلىپ، شاڭحاي، گۋاڭجوۋ، چىڭدۋ، جىڭجوۋ سياقتى جەرلەرگە جونەلتىلەدى.
”جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قامباسىنا نەمقۇرايدى قاراۋعا بولمايدى، ول بولماسا شينمەي 2 كۇننەن وتە بەرە بوساي باستايدى دا، شينجياڭ سىرتىنداعى بازارلارعا تاسىمالداۋعا شاراسىز قالامىز. جاس كۇيىندە ساقتاۋ قامباسىندا الدىن الا توڭازىتىلىپ جانە بۇكىلدەي توڭازىتىلىپ سۋىق تىزبەكتى تاسىمالدانعاندا، شينمەيدى جاس كۇيىندە ساقتالۋ مەرزىمى ەڭ ۇزاق بولعاندا 70 كۇنگە جەتىپ، ساتىلۋ كەڭىستىگىن بارىنشا جوعارىلاتۋعا بولادى“. ياركەن اۋدانى دونۇڭ ەگىمشىلىك شارۋالار سەلبەستىگى كووپەراتيۆىنىڭ تەحنيكالىق باسقارۋ باس جاۋاپتىسى سۇن كۇنميڭ تىلشىگە بىلاي دەدى: بيىل 7 - ايدان بەرى سەلبەستىك كووپەراتيۆى بۇكىلدەي سۋىق تىزبەكتى تاسىمالداۋ ءتاسىلى ارقىلى شينجياڭ سىرتىنداعى بازارلارعا 3000 توننا شينمەي ساتتى.
جاقىندا يوپۇرعا اۋدانى وتكىزگەن تۇڭعىش كەزەكتى ءانجۇر ءۇزۋ مەرەكەسىندە شينجياڭ سىنرۇي ياجۇڭ جاس كۇيىندە ساقتاۋ عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى گۋاڭشيدەگى ءبىر كاسىپورىنمەن 100 توننا ءانجۇر تاپسىرىسىنا قول قويدى.
شينجياڭ سىنرۇي ياجۇڭ جاس كۇيىندە ساقتاۋ عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ باس ديرەكتورى ۋاڭ شين تىلشىگە بىلاي دەدى: شينجياڭدا ۇزاقتان كەلە جاتقان ءانجۇر ەگۋ تاريحى بار، الايدا ۇزاق ۋاقىتتان بەرى ءانجۇردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ مەرزىمى قىسقا بولعاندىقتان، ساتۋ مولشەرىنىڭ تومەن بولۋىنا اپارىپ سوققان، شينجياڭنىڭ وزىندە دە وڭتۇستىك شينجياڭنىڭ ءانجۇرى ەڭ ۇزاق بولعاندا ۇرىمجىگە اپارىپ ساتىلادى، سوندىقتان ەگۋ كولەمىن كەڭەيتۋ قيىن بولىپ كەلگەن.
ءانجۇردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قيىن بولۋ ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، شينجياڭ سىنرۇي ياجۇڭ جاس كۇيىندە ساقتاۋ عىلىم - تەحنيكا شەكتى سەرىكتەستىگى عىلمي زەرتتەۋدەن قامال الۋ ارقىلى ەلەكتر ءورىسى + اۋا رەتتەۋ بىرىكتىرۋ سىندى جاس كۇيىندە ساقتاۋ تەحينكاسىن ءساتتى اشىپ، الدىن الا توڭازىتۋ، ميكروپسىزداندىرۋ، تىنىس الۋ مولشەرىن رەتتەۋ سياقتى بۋىندار ارقىلى ءانجۇردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ مەرزىمىن 2 كۇننەن 25 كۇنگە ۇزارتتى.
”ءانجۇر ءبىرشاما ەرەكشەلىككە يە جەمىس - جيدەككە جاتادى، ادەتتەگى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قامباسىندا جاس كۇيىندە ساقتالۋ مەرزىمى 5 كۇن عانا، ال وڭتۇستىك شينجياڭنان سۋىق تىزبەكتى تاسىمال اۆتوموبيلىمەن شينجياڭ سىرتىنداعى قالالارعا تاسىمالداپ جەتكىزۋگە 5 − 6 كۇن قاجەت، ونان كەيىن تاعى دا ءبولىپ ساتۋ، جەتكىزىپ بەرۋ سياقتى بۋىندار بار، سوندىقتان ءداستۇرلى جاس كۇيىندە ساقتاۋ ءانجۇر تاسىمالداۋ تالابىن قاناعاتتاندىرا المايدى“. ۋاڭ شين بىلاي دەدى: كەزەكتە سەرىكتەستىك اشقان جاڭا تەحنيكا كوپتەگەن ساۋداگەرلەردىڭ نازارىن اۋدارىپ وتىر، بازارداعى اڭىسى دا ەرەكشە جاقسى، كەلەسى قادامدا سەرىكتەستىك ءوندىرىس جەلىسىن اناعۇرلىم كەڭەيتىپ، جەمىس - جيدەكتەردىڭ تاۋارلانۋ مولشەرىن جوعارىلاتادى.
ءتىلشىنىڭ ۇعىسۋىنا قاراعاندا، قازىر يوپۇرعا اۋدانىنىڭ ءانجۇر ەگىمشىلىگى 70 مىڭ مۋعا جەتكەن. بولاشاقتاعى نەشە جىلدا جەرگىلىكتى ورىن ءانجۇردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ تەحنيكاسىن تايانىش ەتىپ، ءانجۇر ەگۋ اۋماعىن ونان ارى كەڭەيتىپ، ولشەمدەنگەن ەگىمشىلىك، زەردەلىلەندىرىپ سۇرىپتاۋ، بۇكىلدەي سۋىق تىزبەكتى تاسىمالداۋ سياقتى جۇيەلى وسى زامانعى كاسىپ سالاسىن اشادى.
جاۋ يۇڭ قۇتىبي اۋدانى حۇينۇڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن جاس كۇيىندە ساقتاۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ قۇرۋشىسى، سونداي - اق قۇتىبي اۋدانىندا جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ كاسىبىمەن تۇڭعىش رەت اينالىسقان ادام، ول شينجياڭنىڭ جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ كاسىبىنىڭ جوقتان بار بولىپ، السىزدەن كۇشەيگەن وزگەرىسىنە كۋا بولدى. ”الدىڭعى عاسىردىڭ 90 - جىلدارىندا شينجياڭ جەمىس ورمان ونىمدەرى نەگىزىنەن سول جەردە ءوندىرىلىپ، سول جەردە ساتىلاتىن. 1998 - جىلى مەن شاعىن تيپتەگى ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن جاس كۇيىندە ساقتاۋ سۋىق قامبا جابدىعىن كىرگىزىپ، وتباسىلىق جاس كۇيىندە ساقتاۋ سۋىق قامباسىن سالدىم، قامبانىڭ سيمدىلىعى 90 شارشى مەترگە جەتتى“. جاۋ يۇڭ بىلاي دەدى: سول جىلى سۋىق ساقتاۋ قامباسىنا 10 توننا جۇيفىڭ ءجۇزىمىن ساقتاۋ سىناعىن جاساپ، ءساتتى تۇردە ءجۇزىمدى جاس كۇيىندە ساقتاۋ مەرزىمىن كوكتەم مەرەكەسىنىڭ قارساڭىنا دەيىن ۇزارتىپ، بازارعا سالعانىمدا ءبىراق ساتىلىپ كەتىپ، 100 مىڭ يۋاننان استام كىرىس كىرگىزىپ، جاس كۇيىندە ساقتاۋ سۋىق قامباسى قۇرىلىسىنا قوسىلعان قارجىنىڭ وزىندىك قۇنىن قايتارىپ الۋمەن بىرگە، 20 مىڭ يۋان پايدا تاپتىم.
بىرنەشە 10 جىلدىق دامۋ ارقىلى بۇل كۇندەرى قۇتىبي اۋدانى حۇينۇڭ اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن جاس كۇيىندە ساقتاۋ سەلبەستىك كووپەراتيۆى سۋىق ساقتاۋ قامباسى باس قامباسىنىڭ سيىمدىلىعى 80 مىڭ تونناعا جەتتى، وندا جاڭا تۇرپاتتى ەنەرگيا ۇنەمدەيتىن 220 جەمىس - جيدەك، كوكونىستى جاس كۇيىندە ساقتاۋ سۋىق بولمەسى بار، جىل سايىن 100 مىڭ توننا ءتۇرلى جەمىس - جيدەك، كوكونىستى جاس كۇيىندە ساقتايدى، الدىن الا توڭازىتادى، ساقتايدى - تاسىمالدايدى، ساۋدالايدى.
شينجياڭ جەمىس ورمان ونىمدەرىنىڭ ساتىلۋ تەبىنىن ارتتىرۋ ءۇشىن، 2018 - جىلدان بەرى تۇتاس شينجياڭ بويىنشا جيىنى ءبىرشاما ۇلكەن جەمىس - جيدەك ونىمدەرىن ساتىپ الۋ، ساۋدا بازارىنان 24ى قۇرىلدى، بۇلاردىڭ بارىنە وسىزاماندانعان توڭازىتۋ، جاس كۇيىندە ساقتاۋ قۇرىلعىسى سەپتەستىرىلىپ، شينجياڭنىڭ جەمىس ورمان ونىمدەرىن بۇكىلدەي سۋىق تىزبەكتى تاسىمالداۋعا شارت - جاعداي جاراتىلعان. سونىمەن بىرگە، جەر - جەر ورتا، شاعىن تۇرپاتتى جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قۇرىلىسىن كەڭىنەن ورىستەتتى ءارى اۋىل - قىستاقتارعا اپارىلىپ، جەمىس - جيدەك ونىمدەرىنىڭ دەر كەزىندە الىنۋىنا، الدىن الا توڭازىتىلۋىنا مۇمكىندىك جاسالدى.
جەمىس - جيدەكتەردى جاس كۇيىندە ساقتاۋ قۇرىلعى قۇرىلىسىنىڭ ۇزدىكسىز كەمەلدەنۋىنە ىلەسە، رايونىمىزدىڭ ساپالى جەمىس ورمان ونىمدەرى بازارى ۇزدىكسىز كەڭەيۋدە. ساندى مالىمەتتە كورسەتىلۋىنشە، 2018 - جىلدان 2020 - جىلعا دەيىن شينجياڭ جىل سايىن سىرتقا 6 ميلليون 400 مىڭ توننادان استام جەمىس - جيدەك ساتىپ، تۇتاس جىلداعى جەمىس - جيدەك ونىمدەرىنىڭ جالپى مولشەرىنىڭ ％80ىن ۇستاعان. بۇل شينجياڭنىڭ جىل سايىن ％80تەن استام جەمىس ورمانى ونىمدەرىنىڭ شينجياڭ سىرتىنا ساتىلاتىندىعىن كورسەتەدى. بۇل كۇندەرى شينجياڭنىڭ جەمىس ورمان ونىمدەرى ءتىپتى دە كەڭ بازارعا قاراي بەت الىپ، ءتىپتى دە كوپ شارۋالاردى كىرىستەرىن ارتتىرىپ، بايۋ جولىنا باستاۋدا.
