تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   شولۋ

جۇڭگونى شاۋجايلاماق بولۋ قۇر ارامتەر بولعاندىق

□ حالىق گازەتىنىڭ شولۋشىسى

  امەريكا عىلىم مەن شىندىقتى ەلەپ - ەسكەرمەي، حالىقارالىق قوعامنىڭ قارسىلىعىنا قاراماي، مالىمەت توپتاۋ قۇرىلىمىن ىسكە قوسىپ، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاماق بولعانى جۇرتقا مازاق بولعان ويىن، ونىڭ جۇڭگوعا كۇيە جاقپاق، جۇڭگونى شاۋجايلاماق، جۇڭگوعا قىسىم تۇسىرمەك بولعان نيەتى ايپاراداي اشىلدى.

  امەريكا اقپارات قۇرالدارىنىڭ حابارلاۋىنشا، امەريكا ساياسي الاياقتارى تەگىن انىقتاۋدى تەكسەرۋدى ۇزدىكسىز دابىرالاپ، جۇڭگو جاقتىڭ ديپلوماتيالىق بايلىعىن سارىپ ەتىپ، امەريكانىڭ جۇڭگوعا قاراتقان ۇتىسىن كۇشەيتىپ، جۇڭگونىڭ ىقپال كۇشىن السىرەتۋ كەرەك دەگەن. وزگە ەلدەرگە جالا جابۋ، كۇيە جاعۋ امەريكانىڭ كانىگى ءتاسىلى. يراققا سوعىس اشاردان بۇرىن ءبىر قۇمىرا اق ءتۇستى ۇنتاقتى زور كولەمدى جويىمپاز قارۋدىڭ دالەلى رەتىندە كورسەتۋ بولسىن، الدە شىعاناق سوعىسىنان بۇرىن ”ساندىقتاعى ءسابي وقيعاسىن“ جالعاننان جاساپ، بۇقارانى ىزالى نىسايعا جەلىكتىرۋ بولسىن، امەريكا قاشاندا ساياسي قاجەتى تۇسكەن كەزدە شىندىقتان وسىلاي بەت بۇرادى. ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاۋ ماسەلەسىندە امەريكا باياعى سۇرقيالىعىنا قايتا باسىپ، مالىمەت توپتاۋ قۇرىلىمىن ىسكە قوسىپ، وسى رەتكى عاسىرلىق ىندەتتى جۇڭگونى شاۋجايلاۋداعى، جۇڭگوعا قىسىم تۇسىرۋدەگى تۇتقاعا اينالدىرۋعا ۇرىندى. امەريكالىق مامان بىلاي دەپ توتە اتاپ كورسەتتى: ”امەريكا جۇڭگونىڭ جىلدام دامىپ امەريكادان اسىپ، الەمدەگى باستى كۇشكە اينالۋىنان قورقادى، سوندىقتان ءتۇرلى تاسىلدەرمەن جۇڭگونى تەجەمەك بولىپ كەلەدى“.

  امەريكا ساياسي الاياقتارىنىڭ ساياسي ەسەبى حالىقارالىق قوعامنىڭ تۇجىرىمداۋ قابىلەتىن تومەن ساناپ قالدى. بىرنەشە كۇننەن بەرى حالىقاراداعى قايراتكەرلەر جابال ادىلەت ءۇشىن ءۇن قاتىپ، امەريكانىڭ ساياسي سايقالدىق ىستەپ، پالە جاۋىپ، جاۋاپكەرشىلىكتى باسقاعا يتەرگەن قاسكۇنەم نيەتىن تىكە ايىپتاپ، امەريكا ”الەمدىك تراگەديادان پايدالانىپ ءوزىنىڭ ساياسي نىساناسىن ىسكە اسىرماقشى“، ”امەريكا ۇكىمەتىنىڭ جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ شىعۋ تەگىن جۇڭگوعا يتەرۋگە ۇرىنۋى جاۋاپكەرسىزدىك، قابىلداي المايمىز“ دەپ باسا دارىپتەدى. عاسىرلىق ىندەت الدىندا جۇڭگو جاۋاپكەرشىلىگىن جانە جاۋاپكەرشىلىك ارقالاي الاتىندىعىن ايگىلەدى. مەيلى قىسقا ۋاقىت ىشىندە ەل ىشىندەگى ىندەتتى ءونىمدى تىزگىندەۋ بولسىن، الدە ءار ەلدىڭ ىندەتكە قارسى اتتانۋىنا قولداۋ كورسەتۋ، الەمدىك ىندەتكە قارسى اتتانۋ سەلبەستىگىن ىلگەرىلەتۋ، تەگىن انىقتاۋدى عىلمي تۇردە ىلگەرىلەتۋ بولسىن، جۇڭگو باستان - اياق جاۋاپكەرشىلىك ارقالايتىن ءىرى ەلدىك رولىن ساۋلەلەندىردى. ءارقانداي وسەك - اياڭنىڭ بارلىعى شىندىقتى وزگەرتە المايدى، ءارقانداي كۇيە جاعۋ جۇڭگونىڭ ۇلەسىن جوققا شىعارا المايدى.

  جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى سياقتى كۇن سايىن كوبەيگەن الەمدىك سىن - سايىس الدىندا، اقاۋسىز، ورنىقتى جۇڭگو - امەريكا قارىم - قاتىناسى ەكى جاقتىڭ مۇددەسىنە ۇيلەسۋمەن بىرگە، حالىقارالىق قوعامنىڭ دا جالپى بەتتىك كۇتكەن ءۇمىتى. جاڭا عاسىرعا قادام تاستاعاننان بەرى، جۇڭگو مەن امەريكا حالىقارالىق فينانس داعدارىسىنا توتەپ بەرۋ، ەبولا ىندەتىنە قارسى اتتانۋ، الەمدىك كليمات وزگەرىسىن جونگە سالۋدى كۇشەيتۋ سياقتى ەلەۋلى تاقىرىپتاردا ءونىمدى سەلبەستىك جۇرگىزدى. الايدا جاقىنداعى جىلداردان بەرى امەريكا جۇڭگونىڭ وزەكتى مۇددەسىنە ۇزدىكسىز قارسى كەلىپ، جۇڭگونىڭ تومەنگى شەگىنە سايىس جاريالاپ، جۇڭگونى شاۋجايلاۋدى، قىسىم ءتۇسىرۋدى كۇشەيتىپ، جۇڭگو - امەريكا قارىم - قاتىناسىن اۋىر قيىنشىلىق پەن سىن - سايىسقا ۇشىراتتى. بۇل ماسەلەلەردىڭ تۋىلۋ سەبەبى، تۇپتەپ كەلگەندە، امەريكا ساياسي الاياقتارىنىڭ جۇڭگو جونىندەگى تانىمىندا ماسەلە تۋىلىپ، جۇڭگونى ەڭ باستى قارسىلاسى دەپ قاراپ، جۇڭگونىڭ وسىزاماندانعان دامۋ اياق الىسىن بار امالىن سالىپ توسپاق جانە ۇزبەك بولۋىنان. وسىنداي قاتە ويدىڭ جەتەگىندە امەريكا ساياسي الاياقتارى سوراقىلىقپەن عاسىرلىق ىندەت تۋدىرعان كۇردەلى جاعداي جۇڭگونى شاۋجايلاۋعا، قىسىم تۇسىرۋگە وراي الا كەلدى دەپ قارادى.

  الدەبىر حالىقارالىق اقپارات قۇرالى امەريكانىڭ قازىرگى جۇڭگومەن بولعان قارىم - قاتىناسىن ءبىر جاقتى ەتۋدەگى قاتە ويى جونىندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: امەريكانىڭ ماسەلەسى ونىڭ الىگە دەيىن باسقا ءبىر دۇنيەدە − رەال ەمەس، كەلەشەكتە دە جوق ءبىر دۇنيەدە جاساپ جاتقاندىعىندا. بۇگىنگى وسىنداي جاھاندانعان داۋىردە ءار ەل ءبىر كەمەدە تۇر، ولاردىڭ قيىن - قىستاۋدى بىرگە وتكەرۋى قاجەتتى تالعام. امەريكا ساياسي الاياقتارى دۇنيە ءجۇزى ىنتىماقتاسۋدى، سەلبەسۋدى قاجەت ەتىپ وتىرعاندا بولشەكتەۋشىلىك تۋدىرۋدى تاڭدادى، ءار ەل قول ۇستاسا ىلگەرىلەۋ قاجەت بولىپ وتىرعاندا وزگەگە زيان تيگىزۋدى تاڭدادى، ول جۇڭگونى شاۋجايلاۋ، قىسىم ءتۇسىرۋ نيەتىن ىسكە اسىرعانى بىلاي تۇرسىن، تەك قانا ءوزىن دۇنيە جۇزىندەگى ادامداردىڭ نالەتىنە قالدىرادى.

  تاريح پەن رەالدىق مىنانى تولىق ايگىلەدى: امەريكانىڭ ءوزىنىڭ زورەكەرلىك ماقساتىن قورعاۋدى شىعار ءتۇيىن ەتىپ، جۇڭگوعا قۇتىرىنا جالا جاۋىپ، شابۋىل جاساپ، شاۋجايلاماق، قىسىم تۇسىرمەك بولۋ قۇر ارامتەر بولعاندىق، مۇلدە ىسكە اسپايدى. امەريكانىڭ جۇڭگونى شاۋجايلاماق، قىسىم تۇسىرمەك بولۋى جۇڭگونىڭ دامۋىنا، زورايۋىنا بۇكىلدەي بوگەت بولا المايدى، تەك قانا جۇڭگو حالقىن اناعۇرلىم گۇلدەنگەن، باي، قۇدىرەتتى جۇڭگو قۇرۋ جولىندا ءتىپتى دە ءبىر نيەتپەن ىنتىماقتاستىرادى. جۇڭگونىڭ دامۋى، العا باسۋى وراسان زور ىشكى قوزعاۋشى كۇشكە يە، ول تاريح وزگەرىسىنىڭ، ءسوزسىز، بەتالىسى. جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ بۇلجىماس تاريحي ۇردىسكە ەندى. بۇل ماسەلەدە امەريكا ساياسي الاياقتارى قۇرعاق قيالدان ايىعىپ، اداسقاندارىن ءبىلۋ كەرەك.

  ءوزارا قۇرمەتتەۋ نەگىزىندە جۇڭگو مەن امەريكا سىندى ەكى ءىرى ەلدىڭ بەيبىت قاتار تۇرۋ، سەلبەسىپ تەڭ يگىلىككە كەنەلۋ جولىن بىرگە ىزدەۋ − جۇڭگو - امەريكا قارىم - قاتىناسىنىڭ بىردەن - ءبىر دۇرىس جولى. امەريكانىڭ ساياسي الاياقتارى ەگەر ەرتەرەك دۇرىس تۇجىرىم جاساماي، ۇزدىكسىز شاۋجايلاۋ، قىسىم ءتۇسىرۋ سىندى ەسكى اۋەنىن ۇزدىكسىز قايتالاي بەرسە، ونىڭ جۇڭگوعا قاراتقان ساياساتى تەك قانا تۇيىق جولدا اينالسوقتاي بەرىپ، بارلىق جەردە تۇمسىعى تاسقا ءتيىپ، ساتسىزدىككە ۇشىراپ تىنارى انىق.

  (9 - ايدىڭ 2 - كۇنگى «حالىق گازەتىندە» جاريالانعان)

جاۋاپتى رەداكتور : نۇربولات قابىل

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.