وسەك - اياڭ شىعارعاندار ءوز وبرازدارىن وزدەرى ويراندايدى
امەريكانىڭ جۇڭگوعا قاراتقان ساياساتى ءىشىنارا ساياسي الاياقتار جاعىنان بارىمتالانباۋى، وزىنشە دولبارلاۋ مەن وسەك - اياڭ نەگىزىنە ورناماۋى ءتيىس. ”جۇڭگو حاۋپى“ ءپاتۋاسىن دابىرالاپ كورسەتۋ سىڭايىنىڭ امەريكانىڭ ديپلوماتيالىق ساياساتىنىڭ جۇزەگە اسۋىنا پايداسىز، سونداي - اق قاتەرلى ءتاسىل ارقىلى امەريكانىڭ ەل ءىشى ساياسيىن بۇرمالاۋدا.
□ جۇڭشىڭ
جۇڭگونى تەجەۋ، قىسپاققا الۋ ماقساتىندا امەريكاداعى ءىشىنارا ساياسي الاياقتار ىلعي دا توقتاۋسىز قىرعي قاباقتىق سوعىس جابدىعى ساندىعىنان ۋاقىتى وتكەن قۇرال - جابدىقتاردى تاۋىپ شىعىپ، قايتا - قايتا وسەك - اياڭ تاراتىپ، جۇڭگوعا كۇيە جاعىپ، پالە ىزدەدى. مۇنداي قاتەرلى قىلىق امەريكا جاقتىڭ جۇڭگو جانە جۇڭگو امەريكا قارىم - قاتىناسى جونىندە اۋىر قاتە تۇجىرىم جاسالعاندىعىن بەينەلەدى، ولاردىڭ حالىقارالىق ۇلكەن اۋقىم جونىندە بارىنشا ساۋاتسىز ەكەندىگىن كورسەتتى، ونىڭ ناتيجەسى تەك وزگەنى دە، ءوزىن دە زيانداپ، اقىر - اياعىندا زامان جاعىنان تاستاندى ەتىلەدى.
جۇڭگونى داتتاۋ ءۇشىن امەريكاداعى ءىشىنارا ساياسي الاياقتار وسەك - اياڭ شىعارىپ جانە تاراتىپ، سوراقىلىققا باستى. امەريكا قاۋىم پالاتاسىنىڭ مۇشەسى مايكول تاياۋدا ايتىلمىس بايانداما جاريالاپ، ”ۋحان تاجىريبەحاناسىنان تارالدى ءپاتۋاسىن“ تاعى دا سان - ساققا جۇگىرتتى. بۇل بايانداما ۋحانداعى ۆيرۋس زەرتتەۋ ورنىنىڭ ورتالىق اۋا رەتتەگىشتى جاڭالاۋعا جۇمساعان قاراجاتىن 1000 ەسە اسىرەلەپ كورسەتىپ، وسى زەرتتەۋ ورنىنىڭ قاراجاتى ادامدى تىكسىندىرەدى، ”قالىپسىزدىق“ ءومىر ءسۇرىپ وتىر دەگەن جالعان كورىنىس جاسادى. امەريكا مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ بۇرىنعى مەملەكەت ىستەرى حاتشىسىنىڭ كومەكشىسى فۋت اشىق حات جاريالاپ بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: 2020 - جىلى 12 - ايدان 2021 - جىلى 1 - ايدىڭ باسىنا دەيىن، امەريكانىڭ بۇرىنعى مەملەكەت ىستەرى حاتشىسى پومپەونىڭ تاپسىرۋىمەن، امەريكا مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ ساياسات جوبالاۋ كەڭسەسى قاتىستى ءمانساپتىلار مەن اقىلشىلاردى مامانداردىڭ باعالاۋىنان وتكىزبەي - اق، امەريكا مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ ءارقايسى تاراۋلارىنا ”جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس جۇڭگو ۇكىمەتى قاساقانا جارىققا شىعارعان بيولوگيالىق قارۋ - جاراق“ دەگەن سياقتى وسەك - اياڭدى ءۇرتىس ۇگىتتەۋگە جەلىكتىردى. بۇل تەكتەس قىلىقتار تولىپ جاتىر. ياعني امەريكاداعى ساياسي الاياقتاردىڭ قاساقانا وسەك - اياڭ شىعارۋى مەن تاراتۋىندا تيتتەي دە تومەنگى شەكتەن اۋىز اشۋعا كەلمەدى دەۋگە بولادى.
جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاۋ سياقتى ماسەلەلەردە امەريكاداعى ءىشىنارا اقپارات قۇرالدارى امەريكانىڭ ساياسي الاياقتارىمەن ”شۋاڭحۋاڭ ويىنىنا“ باسىپ، جيىركەنىشتى رول وينادى. ولار ايتىلمىس ”مالىمەت توپتاۋ بايانداماسىن“، ”ەسىمسىز ءمانساپتىلاردى“ ءالسىن - ءالى كولدەنەڭ تارتىپ، بار كۇشىن سالا استارلاي سوقتىقتى، بۇيرەكتەن سيراق شىعاردى. اعاتتىققا جانە وسەك - اياڭعا تولعان مايكول بايانداماسى جاريالانعاننان كەيىن، «ۆاشينگتون پوچتا گازەتى» سياقتى امەريكانىڭ اقپارات قۇرالدارى شىمىرىكپەستەن ”بۇل باياندامادا ادامدى يلاندىراتىن مىسالدار ورتاعا قويىلعان، مەيلى جۇڭگو ۇكىمەتى رۇقسات ەتسىن - ەتپەسىن تاجىريبەحانادان تارالعاندىعىنا، ءسوز جوق، تۇبەگەيلى تەكسەرۋ جۇرگىزۋ كەرەك“ دەپ جار سالدى. وسى اقپارات قۇرالدارى كوككە كوتەرگەن ”دەربەس بولۋ“، ”وبيەكتيۆ بولۋ“، ”شىنايى بولۋ“ دەگەندەر وسى كەزدە مۇلدە قاراسىن كورسەتپەدى. ۆيرۋستىڭ تەگىن انىقتاۋ ماسەلەسىندە عىلمي پرينسيپتى دارىپتەۋ ءۇشىن، جۇڭگونىڭ امەريكادا تۇراتىن باس ەلشىحاناسى ماقالا جازىپ، امەريكاداعى ءىشىنارا اقپارات قۇرالدارىنا ماقالا جولداپ جۇڭگو جاقتىڭ قاتىستى تۇرعىسىن بايانداپ، فاكتتى اداقتادى، ايتسەدە تۇگەلدەي تويتارىسقا ۇشىراپ، امەريكانىڭ ايتىلمىس اقپارات جانە ءسوز ەركىندىگىنىڭ جاساندىلىعىن ونان ارى ءپاش ەتتى.
امەريكاداعى ءىشىنارا ساياسي الاياقتار جۇڭگوعا قاراتا ”جاڭا قىرعي قاباقتىق سوعىس“ قوزعاۋ ءۇشىن، بارىن سالا جۇڭگو مەن امەريكا قارىم - قاتىناسىنا قايشىلىق ءتۇيىنىن، قاقتىعىس ءتۇيىنىن جاسادى. جۇڭگو كاسىپورنى تەك قۇرۋشىسىنىڭ جۇڭگو ۇكىمەتى تاراتقان سيلىققا يە بولعاندىعى سەبەپتى ”اسكەري ىستەرگە ساياتىن تىزىمدىككە“ ەنگىزىلدى؛ ءبىر شەتەلدە وقىپ جاتقان جۇڭگولىق وقۋشىنىڭ قول تەلەفونىندا اسكەري جاتتىعۋ جاساعانداعى سۋرەتى بولعاندىعى سەبەپتى ارميا جاق استارى بار دەگەن كۇمانمەن ەلگە قايتارىلدى. ءتىپتى دە كوپ امەريكا بۇقاراسىن الداپ ولارعا جۇڭگونى ”جورامال جاۋ“ دەپ ساناۋ لوگيكاسىن قابىلداتۋ ءۇشىن، جۇڭگو مەن باسقا ەلدەردىڭ قارىم - قاتىناسىنا ىرتكى سالۋ ءۇشىن، ولار ايعاي - سۇرەن سالىپ ۇكىمەتتى ”جۇڭگونىڭ ىقپال كۇشىنە توتەپ بەرۋ“ قاراجاتىن ارتتىرۋعا جەلىكتىرىپ قالماي، تاعى اقپارات قۇرالدارى، اقىل - پاراسات قويماسى، كاسىپورىن سياقتى ءار جاقتاعى بايلىقتى جۇمىلدىرىپ ايتىلمىس ”تۇتاس قوعامدىق شايقاس“ جۇرگىزدى. ”جۇڭگو حاۋپىن“ ويدان قيىستىرۋ، دابىرالاۋداي مۇنداي قىلىق جونىندە امەريكانىڭ ەل ىشىندە دە الاڭداۋشىلىق بىلدىرگەن قىرۋار پاراساتتى ۇندەر كوتەرىلدى. دۇك داشۋەسى الەۋمەتتىك ساياسات جانە ساياسي عىلىم پروفەسسورى برۇس جانتەلسون بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”جۇڭگو حاۋپى“ قازىر امەريكادا اسىرەلەنۋدە، بۇل ديپلوماتيالىق ساياسات جونىنەن العاندا كەرى اسەر بەرەدى ءارى قاتەرلى ءتاسىل ارقىلى امەريكانىڭ ەل ءىشى ساياسيىن بۇرمالاۋدا.
امەريكاداعى ءىشىنارا ساياسي الاياقتار ”قىرعي قاباقتىق سوعىس سەنەرياسىن“ بۇگىنگى جۇڭگو - امەريكا قارىم - قاتىناسىنا قالپىن قۇراتپاي كوشىرىپ قولدانىپ، جۇڭگونى قارسىلاسى جانە ”جورامال جاۋ“ رەتىندە قاراۋعا ۇرىندى، بۇل بەينە دونكيحوتتىڭ جەل تيىرمەنگە سايىس جاريالاعانى سياقتى بارىپ تۇرعان جونسىزدىك جانە قاتەرلىلىك. ەكونوميكانىڭ جاھاندانۋى ىشكەرىلەي دامىعان بۇگىنگى تاڭدا ءار ەلدىڭ مۇددەسى تەرەڭدەي توعىستى. الەمدىك حاۋىپ - قاتەر، سىن - سايىس كۇن سايىن كوبەيگەن قازىرگى جاعدايدا جۇڭگو مەن امەريكا سەلبەستىگىندەگى قاجەت ازايعاندى قويىپ ارتا ءتۇستى. امەريكانىڭ ءىشىنارا ساياسي الاياقتارى ساياسي ويىن ارقىلى جۇڭگوعا قاراتىلعان ”بايلانىستى ءۇزۋدى“ ىلگەرىلەتۋگە ۇرىنۋدا، ءتىپتى ”توپ ساياسيىن“ جۇرگىزۋ ارقىلى جۇڭگوعا قاراتىلعان ”جاڭا قىرعي قاباقتىق سوعىستىڭ“ جەڭىسىنە جەتۋ قيالىنا سالىندى، بۇل دۇنيە ءجۇزى مەن جۇڭگونىڭ دامۋ ۇلكەن اۋقىمى جونىندەگى اۋىر ساۋاتسىزدىعى بولىپ تابىلادى. امەريكاداعى ءىشىنارا ساياسي الاياقتاردىڭ جۇڭگو مەن امەريكانى قارسىلاسۋعا ايتاقتاعان قاتەرلى ارەكەتى الدىندا، حالىقارالىق قوعام جاپپاي الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. امەريكانىڭ وداقتاسى بولا تۇرسادا ”جۇڭگوعا قارسى وداققا“ شىرمالعىسى كەلمەدى.
امەريكانىڭ جۇڭگوعا قاراتقان ساياساتى ءىشىنارا ساياسي الاياقتار جاعىنان بارىمتالانباۋى، قيسىنسىز وزىنشە دولبارلاۋ ۇستىنە ورناماۋى، قولدان جاسالعان وسەك - اياڭ نەگىزىنە تىپتەن ورناماۋى ءتيىس، ەگەر امەريكانىڭ ساياسي الاياقتارى وسىلاي ىستەۋگە قاسارىسسا، ءوزىنىڭ الدەقاشان اقاۋ تۇسكەن حالىقارالىق وبرازىن ءتىپتى دە ويراندايتىن بولادى. جۇڭگو مەن امەريكانىڭ يدەولوگياسى، قوعامدىق ءتۇزىمى، تاريحي مادەنيەتى ۇقسامايدى، بۇل وبيەكتيۆ شىندىق، كىمدە - كىمنىڭ دە قارسى جاعىن وزگەرتۋى مۇمكىن ەمەس. مۇنداعى دۇرىس ءادىس تەك ءوزارا قۇرمەت ەتۋ نەگىزىندە، ەكى ءىرى ەلدىڭ وسى پلانەتادا بەيبىت قاتار تۇرۋ جولىن بىرگە قاراستىرۋى سانالادى. جۇڭگو مەن امەريكا قارىم - قاتىناسى ەڭ سوڭىندا وسىنداي ءبىر ءتۇرلى بولاشاقتى عانا قاراستىرۋ كەرەك، سونىمەن بىرگە، جۇرۋگە بولاتىن تەك وسى ءبىر عانا جول بار.
(9 - ايدىڭ 8 - كۇنگى «حالىق گازەتىندە» باسىلعان)
