— بۇراتالا وبلىسىنىڭ قالا قۇرىلىسىنىڭ جوعارى ساپالى دامۋ جولى جونىندە جاساعان ىزدەنىستەرى
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى لۋ فىڭباۋ
ەسكىرگەن، كونە شاعىن اۋماقتىڭ بەت - بەينەسى جاڭالاندى، قالا جولدارى شار تاراپقا تۇتاستىرىلدى، شاعىن سەيىل - سەرۋەن باقشالارى بارعان سايىن كوبەيدى، جاسىلدانعان اۋماق بارعان سايىن كەڭەيدى...
بۇل بۇراتالا موڭعۇل اۆتونوميالى وبلىسىنىڭ قالا قۇرىلىسىنىڭ ىقشام كارتيناسى. جۋىقتاعى جىلداردان بەرى، بۇراتالا وبلىسى جاڭا دامۋ ۇستانىمىن جاپپاي دايەكتىلەندىرىپ، قالانىڭ دەڭگەيى مەن ساپاسىن ۇزدىكسىز جوعارىلاتىپ، قالانى دامىتۋدىڭ سىرتقا كەڭەيۋدەن ىشكى مازمۇندى بايىتۋعا بۇرىلىس جاساۋ سىندى جولىمەن ءجۇرىپ، قالا قۇرىلىسىندا جوعارى ساپالى دامۋدى جۇزەگە اسىرىپ، بۇقارانى تىنىش ءارى جايلى قونىس ورتاسىنان يگىلىكتەندىردى.
قونىس ورتاسىن جاقسارتتى
9 - ايدىڭ 21 - كۇنى تۇستەن بۇرىن بۇراتالا قالاسى چىندىل ءمالى باسقارماسى جيەشين الەۋمەتتىك اۋماعى جيەشين شاعىن اۋماعىنىڭ تۇرعىنى جاڭ يۇڭجيان دوڭگەلەكتى ورىندىقتى يتەرىپ ليفتكە كىرىپ، اكەسىن ۇيىنە جەتكىزىپ قويدى.
”ءبىزدىڭ بۇل شاعىن اۋماق ەسكى، كونە شاعىن اۋماق، قورشاعان ورتامىز ونشا جاقسى ەمەس، بۇرىن تۇرعىندار عيماراتىندا ليفت جوق ەدى، اكەمنىڭ جاسى ۇلعايىپ، ءجۇرىس - تۇرىسى قيىنداپ قالعان ەدى. بيىل شاعىن اۋماق جاڭالاندى، تۇرعىندار عيماراتىنا ليفت ورناتىلدى، كىرىپ - شىعۋىمىز وتە قولايلى بولدى“، - دەدى جاڭ يۇڭجيان.
جاڭ يۇڭجيان بۇراتالا وبلىسىنىڭ ەسكى، كونە شاعىن اۋماقتارىن جاڭالاۋ ينجەنەرياسىنىڭ يگىلىگىن كورۋشىلەردىڭ ءبىرى. جاقىنعى جىلداردان بەرى، بۇراتالا وبلىسى ەسكى، كونە شاعىن اۋماقتاردى جاڭالاۋدى ءار ۇلت بۇقاراسىنا باقىت جاراتىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ تاماشا تۇرمىسقا دەگەن قاجەتىن قاناعاتتاندىرۋداعى ماڭىزدى حالىق تۇرمىسى ينجەنەرياسى ەتىپ، نازاردى بۇقارانىڭ ”شۇعىل، قيىن، ۋايىمداعان، ءزارۋ“ ماسەلەلەرىن شەشۋگە شوعىرلاندىرىپ، نەگىز قالاۋ، كەمەلدەندىرۋ، جوعارىلاتۋ سىندى ءۇش ۇلكەن ءتۇردى ارقاۋ ەتىپ، جەرگىلىكتى جاعدايعا قاراي ءىس ىستەپ، دالمە - ءدال شارا قولدانىپ، ەسكى، كونە 242 شاعىن اۋماقتى ىركەس - تىركەس جاڭالادى، بۇدان 30 مىڭنان استام وتباسى، 100 مىڭعا جۋىق ادام يگىلىكتەندى.
جاڭالاۋدان كەيىن، ەسكى، كونە شاعىن اۋماقتىڭ ۇيلەرى كونەدەن جاڭاعا وزگەردى، جولدار توسىلماي ىركىلىسسىزدەندى، بىلىعىپ جاتاتىن عيمارات كاريدورى رەتتەلىپ، شاعىن اۋماقتىڭ نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ قىزمەت وتەۋ يقۋاتى زور دارەجەدە كەمەلدەنىپ، شاعىن اۋماقتىڭ دەڭگەيى جوعارىلاپ، شاعىن اۋماقتىڭ تۇتاس ورتاسى ساپالىلانىپ، تۇرعىندار جاي قونىس ورتاسىنان ساپالى قونىس ورتاسىنا يە بولىپ، تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى ارتتى.
جيەشين شاعىن اۋماعىنا كىرسەڭىز، جولداردىڭ جاڭارىپ، كەڭىپ، ەكى جاعىندا گۇل - بايشەشەكتەر قۇلپىرا اشىلىپ تۇرعاندىعىن، كولىك توقتاتۋ ورىندارىنىڭ رەتتى دە ولشەمدى جوبالانىپ، عيماراتتاردىڭ جاڭادان اعارتىلعاندىعىن كورەسىز... تۇرعىندار شاعىن اۋماقتا سەيىلدەيدى، ارەكەتتەنەدى، جايلى تۇرمىس كەشىرۋدە.
بۇراتالا وبلىستىق تۇرعىن ءۇي جانە قالا، اۋىل قۇرىلىسى مەكەمەسىنىڭ باستىعى ليۋ چيڭ بىلاي دەدى: ەسكى، كونە شاعىن اۋماقتاردى جاڭالاۋدان سىرت، بۇراتالا وبلىسى قارجى قوسۋ تەبىنىن دە ۇزدىكسىز ارتتىرىپ، قالا - قالاشىقتارداعى لاشىقتى اۋماقتاردى جاڭالاۋدى ورنىقتى ىلگەرىلەتتى، قازىر قالا - قالاشىقتاعى لاشىقتى اۋماقتاردان 52 مىڭ 900 ءۇيدى جاڭالاپ، 120 مىڭ تۇرعىننىڭ لاشىقتى اۋماقتاردان كوشىپ جاڭا عيماراتتاردا تۇرۋىنا كومەكتەسىپ، بۇقارانىڭ تۇرعىن ءۇي شارت - جاعدايىن ءونىمدى جاقسارتتى.
قالا ىستەرى قۇرىلعىلارىن كەمەلدەندىردى
قازىر بۇراتالا قالاسى ۋاڭشيا شاعىن اۋماعى ءبىرىنشى كەزەڭىندە تۇراتىن وسمانجان قاسىم ۇنەمى ۆەلوسيپەد ءمىنىپ شاعىن اۋماقتىڭ ماڭىن اينالىپ كەلەتىن بولدى، بيىل 4 - ايدىڭ الدىندا ونىڭ مۇنداي ادەتى جوق ەدى.
بۇرىن ۋاڭشيا شاعىن اۋماعى ءبىرىنشى كەزەڭىنىڭ سىرتىنداعى بۇل جول ”ءۇزىلىپ قالعان جول“ بولاتىن، تۇرعىندار ءبىر كيلومەتر جولدى اينالىپ ءجۇرىپ، نەگىزگى جولعا ارەڭ تۇسەتىن.
”ءۇزىلىپ قالعان جول“ قالا جول تورابىنىڭ كەدەرگىسى سياقتى، بۇقارا سىرتقا شىقسا امالسىزدان ”يىر - قيىر جول باسۋعا“ تۋرا كەلىپ، تۇرمىسقا وتە قولايسىز ەدى. قالا رايونى جول تورابىنىڭ فۋنكتسيالىق جۇيەسىن كەمەلدەندىرىپ، تۇرعىنداردىڭ ءجۇرىپ - تۇرۋ شارت - جاعدايىن جاقسارتىپ، بۇقارانىڭ تۇرمىس ساپاسىن جوعارىلاتۋ ءۇشىن، جاقىنعى جىلداردا بۇراتالا وبلىسى جولدى ىركىلىسسىزدەندىرۋ ينجەنەرياسىن زور كۇشپەن جۇرگىزىپ، قالاداعى ”ءۇزىلىپ قالعان“ جانە T ءپىشىندى جولدان 57 جولدى تۇتاستىرىپ، قالا جولى تورابىنىڭ تىعىزدىعى مەن اشىقتىعىن جوعارىلاتىپ، قالا رايونىنىڭ ”ءجۇرىپ - تۇرۋ قيىن بولۋ“ ماسەلەسىن ءونىمدى جەڭىلدەتتى.
4 - ايدا ۋاڭشيا شاعىن اۋماعى ءبىرىنشى كەزەڭىندەگى ”ءۇزىلىپ قالعان جولدى“ تۇتاستىرۋدان باستاپ جاڭالانىپ، شىت جاڭا اسفالت جول سالىندى، ەكى جاعاسىنا كولىك توقتاتۋ اۋماعى، الەۋمەتتىك تازالىق بولمەسى سالىندى، جول جاعالاۋىنا تاعى كەشكى بازار جايما ورنى بەلگىلەنىپ، بۇرىن شاڭى اسپانعا كوتەرىلىپ جاتاتىن توپىراق جول بىردەمدە تۇرعىندار ۇناتاتىن سەيىل - سەرۋەن ورنىنا اينالىپ شىعا كەلدى.
ليۋ چيڭ بىلاي دەدى: ”ءۇزىلىپ قالعان جولدى“ تۇتاستىرۋدان سىرت، بۇراتالا وبلىسى جاقىنعى جىلداردا جەر استى كەڭىستىگىن اشىپ پايدالانۋدى ءبىر تۇتاس جوسپارلاپ، گۋبكا قالا قۇرىلىسىن توڭىرەكتەي، ەسكى، كونە قالا ىستەرى ترۋبا تورىن جاڭالاپ، قالا ىستەرى نەگىزدىك قۇرىلعىلارىنىڭ ولقىلىعىن تولىقتاۋ جانە دارەجەسىن جوعارىلاتۋ ينجەنەرياسىن جەدەل ىلگەرىلەتىپ، سۋ، توك، جىلۋ، گاز سياقتى فاكتورلار ورنالاسىمىن ۇزدىكسىز ساپالىلاندىرىپ، 19 ميلليارد 830 ميلليون يۋان قارجى قوسىپ، قالا جولدارى، ايقىش - ۇيقىش سىمداردى جەرگە كومۋ، سۋ جەتكىزۋ - ىعىستىرۋ ترۋباسى تورى، جىلۋمەن شوعىرلى قامداۋ، تابيعي گاز ترۋباسى تورى سياقتى قالا ىستەرى نىسانىنان 765ىن جۇرگىزىپ، بۇقارانىڭ تۇرمىسىنىڭ قولايلىلىق دارەجەسىن قاۋىرت جوعارىلاتتى.
سىرتقا شىقساڭىز جاسىل الەمگە اياق باسىپ، تۇنىق سۋدى كورەسىز
9 - ايدىڭ 21 - كۇنى تۇستەن بۇرىن بۇراتالا قالاسىنداعى بيڭحى باقشاسىندا جاس شوپتەسىن جاپ - جاسىل بولىپ، سۋ سىلدىراي اعىپ، جاسىل اعاشتار اراسىندا يرەلەڭدەگەن شارباق جولدار سوزىلىپ جاتىر، قالا تۇرعىندارى باقشادا سەيىلدەپ، ۆەلوسيپەد ءمىنىپ، قاۋىرسىن دوپ ويناسا، بالالار ويىن - سايران اۋماعىندا اسىر سالىپ ءجۇر.
بۇراتالا قالاسىنىڭ تۇرعىنى حاۋ لانلان كۇندەگىدەي بالالاردى ەرتىپ بيڭحى باقشاسىنا كەلدى، بالالار قايراڭدا قۇم ءۇيىپ وينادى، ول جۇگىرۋ جولىندا باياۋ جۇگىرىسكە باستى. ”سوڭعى جىلدارى باقشا قۇرىلعىلارى بارعان سايىن كەمەلدەنىپ، ءشوپ بارعان سايىن جاسىل بولىپ، اعاشتار بارعان سايىن كوبەيىپ، سۋ بارعان سايىن تۇنىپ، ءبىزدىڭ سەيىل - سەرۋەن قۇرا باراتىن تاماشا ورنىمىزعا اينالدى“، - دەدى ول.
بيڭحى باقشاسىنىڭ قورشاعان ورتاسىن ۇزدىكسىز جاقسارتۋ بۇراتالا وبلىسىنىڭ ”جەردى بۇقاراعا بەرۋ، سۋدى بۇقاراعا بەرۋ، جاسىلدىقتى بۇقاراعا بەرۋ، كورىنىستى بۇقاراعا بەرۋ“ شاراسىن جۇرگىزۋىنىڭ جاندى كارتيناسى.
جاقىنعى جىلداردان بەرى بۇراتالا وبلىسى سۋ ايدىنى، جاسىل القاپ، جاسىل ءدالىز سىندى قالا ەكولوگياسىن قالپىنا كەلتىرۋدى نەگىز ەتىپ، قالا الەۋمەتتىك اۋماعىن، كەڭىستىك قورشاعان ورتاسىن، كورىنىس بەت - بەينەسىن قالپىنا كەلتىرۋدى جەدەلدەتىپ، ۇيلەردى شاعىپ جاسىل الاپ قالىپتاستىرۋ، تامداردى شاعىپ جاسىل كورىنىستى كورسەتۋ سياقتى تاسىلدەر قولدانىپ قالا جاسىل القابىن قالپىنا كەلتىردى. ىلگەرىندى - كەيىندى ءار ءتۇرلى ”جان قالتا باقشاسى“، كوشەدەگى جاسىل القاپ، سەيىل باعى، باقشا، الاڭنان 80دى سالدى. قازىر بۇل وبلىستا سالىنعان 1820.8 گەكتار جاسىل القاپ بار، جاسىلدانۋمەن كومكەرىلۋ كولەمى 2035.6 گەكتار، سالىنعان اۋماقتاعى جاسىل القاپ مولشەرى ％34.36؛ باقشانىڭ جاسىل القابى 339.11 گەكتارعا جەتىپ، جان باسىنا تۋرا كەلەتىن باقشالىق جاسىل القاپ كولەمى 14.38 تەكشەمەتر بولىپ، تۇرعىنداردىڭ ءجۇرىپ - تۇرۋىندا ”300 مەتر جەردەن جاسىل القاپقا اياق باسىپ، 500 مەتر جەردەن باقشانى، سىلدىراعان سۋدى كورۋ“ نىساناسى جۇزەگە اسىرىلدى.
بۇراتالا وبلىسى سۋ جۇيەسىن جونگە سالۋعا دا كۇش سالىپ، ىلگەرىندى - كەيىندى چىندەل وزەنىن جونگە سالۋ، بۇراتالا وزەنى كورىنىس بەلدەۋى، اراسان سازدىعى، كايپيڭ وزەنى سۋ جۇيەسى، شيڭحو بەل توعانى، حيحى وزەنىن جاڭالاۋ سياقتى نىسانداردى جۇرگىزدى، ساياتىن وزەن ارناسىنىڭ جالپى ۇزىندىعى 20 كيلومەتر بولدى، ءسويتىپ ايگىلى ”3 وزەن، 9 كوپىردى“ سالىپ، قالانىڭ بۇرىن بار سۋ جۇيەسىن ”جانداندىرىپ“، ”كورىكتەندىردى“.
”بۇراتالا وبلىسى جاسىل، تومەن كومىر قىشقىل گازدى بولۋ، ەكولوگياسى قونىسقا جايلى بولۋ ۇستانىمىن بەرىك ورناتىپ، ’اسقارالى تاۋلارى مەن ءمولدىر تۇنىق سۋ اۋىلعا دەگەن ساعىنىشپەن ەستە قالۋدى‘ قالا، اۋىلدى جوبالاۋ قۇرىلىسىنا ەنگىزىپ، قالا، اۋىل بەت - بەينەسىندە اسپانى اشىق، جەرى جاسىل، سۋى تۇنىق بولۋدى جۇزەگە اسىردى. قازىر، بۇراتالا وبلىسى بارعان سايىن كورىكتەنىپ، بۇقارا بارعان سايىن باقىتتى بولۋدا“، - دەدى ليۋ چيڭ.
