− ەڭبەك رۋحىنا شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى جوۋ يۋان
حالىق تۇرمىسىنىڭ تەتىگى − قۇلشىنىستا، قۇلشىنعانعا قۇت ءۇيىر.
تاريحتىڭ سالقار كوشىندە جۇڭحۋا ۇلتى قۇلشىنا ەڭبەك ەتىپ، باتىلدىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، شۇعىلالى وركەنيەت جاراتىپ، سان وزگەرىستى باستان كەشىرىپ، تولاسسىز تولىستى. وتكەن 100 جىلعا قايىرىلا قاراساق، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، قالىڭ ەڭبەكشىلەر قاجىرلىلىقپەن ەڭبەك ەتىپ، ماشاقاتتى كۇرەس جۇرگىزىپ، ”جەر - الەمدى وزگەرتكەن“ ايبىندى تاريحي ەپوس جازىپ شىققانىن كورەمىز.
باس شۋجي شي جينپيڭ 2020 - جىلعى مەملەكەتتىك ەڭبەك ەرلەرىن جانە وزات قىزمەتكەرلەردى ماداقتاۋ - سيلاۋ جينالىسىندا ەڭبەك رۋحىنىڭ ”ەڭبەكتى ارداق تۇتاتىن، ەڭبەكتى قىزۋ سۇيەتىن، قاجىرلىلىقپەن ەڭبەك ەتەتىن، ادال ەڭبەك ەتەتىن“ ىشكى ءمانىن جەتكىزە بايىمدادى. ءبىز جاڭا ساپاردا، ەڭبەك رۋحىنىڭ، ءسوز جوق، بارشا ەڭبەكشىلەردى ماڭداي تەرىن توگىپ ءونىم الۋعا، ناقتى ىسكەرلىكپەن، نىق قاداممەن العا ۇمتىلىپ، ءداۋىردىڭ جاڭا ارياسىن جازۋعا ىنتالاندىراتىندىعىنا كامىل سەنەمىز.
”سوتسياليزم ىستەۋمەن كەلەدى“
− ەڭبەك ۇلى ارمانعا جەتەلەيدى
سولتۇستىك شانشي ناننيۋان، يان - ان زور ءوندىرىس ناۋقانى ەسكەرتكىشى ءۇن - ءتۇنسىز بوي سوزىپ تۇر. ەسكەرتكىشتىڭ بەتىندەگى ”ءوزىمىز كىرىسىپ ىستەپ، ازىق - تۇلىك، كيىم - كەشەك مولشىلىعىن جاسايىق“ دەگەن جازۋلار سۇيەكتى دە ايبىندى.
جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس تىرەسۋ كەزەڭىنە وتكەن سوڭ، جاپون ارمياسىنىڭ قۇتىرىنا شابۋىل جاساۋى جانە كەڭ كولەمدە ”الاستاۋى“، گومينداڭداعى توڭمويىنداردىڭ اسكەري جاقتان قورشاۋعا الۋى مەن ەكونوميكالىق جاقتان قۇرساۋلاۋى سەبەپتى، شانشي - گانسۋ - نيڭشيا شەكارا ءوڭىرىنىڭ جانە جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى بازالاردىڭ قازىنا - ەكونوميكاسىندا اسا اۋىر قيىنشىلىق تۋىلىپ، ءبىر مەزەت استىق، ازىقتىق ماي، قاعاز، كيەر كيىم، قاراجات بولماعان قىسىلتاياڭ جاعدايعا كىرىپتار بولدى.
قاتەر مەن قيىندىق قوس بۇيىردەن قىسقان ساتتە، پارتيا ورتالىق كوميەتى شەكارا وڭىردەگى ارميا مەن حالىقتى ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر سۇرۋگە، قيىنشىلىقتى جەڭىپ شىعۋعا ۇندەدى. ”كۇش“ قايدا؟ قالىڭ ەڭبەكشىلەردىڭ اراسىندا!
ءدۇبىرى جەر جارعان زور ءوندىرىس ناۋقانى وسىلايشا سارى توپىراقتى ۇستىرتتە قانات جايدى − 1941 - جىلدىڭ كوكتەمىندە، ىزعارلى جەلگە بەت توسەگەن 359 - لۇيدىڭ جاۋىنگەرلەرى يىقتارىنا مىلتىقتارىن اسىنىپ، كۇرەكتەرىن قولدارىنا ۇستاپ، ناننيۋانعا بارىپ تىڭ يگەردى. قالىڭ ارميا مەن حالىق تاسقىنداعان ەڭبەككەرلىك ىنتامەن ەلسىز يەن ”سۇركەيلى الاپتى“ ەگىنى جايقالىپ، مالى مىڭعىرعان ”سولتۇستىك شانشيدەگى تاماشا جياڭنانعا“ اينالدىردى.
ءبىر - ءبىر ساباقتان ءجىپ ءيىرىپ، ءبىر - ءبىر مۋدان تىڭ اشقان شەكارا ءوڭىردىڭ ارميا - حالقى مۇشكىل جاعدايدا وزدەرى كىرىسىپ ىستەپ، ازىق - تۇلىك، كيىم - كەشەك مولشىلىعىن جاساپ، قايسارلىقپەن ءومىر ءسۇرىپ، جۇرەكتىلىكپەن كۇرەس جۇرگىزدى. ماۋ زىدۇڭ ”بۇل جۇڭگو تاريحىندا بۇرىن بولىپ كورمەگەن كەرەمەت ءىس“ دەپ اتاپ كورسەتتى.
ەڭبەك − ادامزات قوعامىنىڭ العا باسۋىن ىلگەرىلەتەتىن ءتۇبىرلى كۇش، ۇلى ارمانعا جەتەلەيتىن العا باسۋ باسپالداعى.
سوتسياليزم ىستەۋمەن كەلەدى. سوعىس ءورتى جالاڭداعان توڭكەرىس جىلدارىنان ءدۇبىرلى دۋمانمەن جۇرگىزىلگەن قۇرىلىس جىلدارىنا دەيىن، ونان ايدىنى اسقاق، ايباتى ۇستەم رەفورمانىڭ الىپ تولقىنىنا دەيىن، ۇزاق ۋاقىتتان بەرى، پارتيانىڭ باسشىلىعىندا، ەلىمىزدەگى جۇمىسشى تابى مەن قالىڭ ەڭبەكشى بۇقاراسى قاشاندا ءداۋىردىڭ الدىڭعى لەگىندە تۇرىپ، ماڭداي تەرلەرىمەن جانە اقىل - پاراساتتارىمەن ”ءبىز جۇمىسشىلاردىڭ كۇش - قايراتى تاسقىنداعان“ دەگەن نەگىزگى اۋەندى شىرقادى −
قارت جۇمىسشى مىڭ تاي جۇمىسشى سەرىكتەرىن باستاپ قۇرال - سايماندار تارتۋ ەتىپ، قار كۇرەپ، مۇز شاۋىپ كەرەكتەن شىققان، ەسكى بولشەكتەردى جيناپ، مەملەكەتتىڭ ءبىر تيىن اقشاسىن جۇمساماي - اق سول كەزدە انگاڭدا اتى شىققان ”مىڭ تاي قويماسىن“ قۇرىپ شىقتى؛ ونەركاسىپ جۇمىسشىسى شۇي جىنچاۋ جۇمىس گرۋپپاسىن باستاپ ”ءبىر ىلگەندە ءدال ءتۇسىرۋ“، ”ءبىر ىلگەندە ءبارىن اكەتۋ“، ”شۋىلسىز جۇمىس ىستەۋ“ سياقتى ەرەن ونەرگە جاتىلىپ، جۇك قورابىن تيەۋ - ءتۇسىرۋدىڭ الەمدىك رەكوردىن تالاي مارتە جاڭالادى؛ عارىش عىلىم - تەحنيكاسىنداعى ”چاڭى“ جۇمىس توبى باتىلدىقپەن ىزدەنىس جاساپ، ەلىمىزدىڭ تۇڭعىش اي بارلاعىش جاساندى سەرىگى − چاڭى 1 - ءنومىرلىنى ءساتتى زەرتتەپ جاسادى... سان - ساناقسىز وشپەس ەڭبەك قۇلپىتاستارىنا تۇرلىشە داۋىردەگى ەڭبەكشىلەردىڭ ۋاقىتپەن جارىسىپ، جىگەرلەنە ىستەگەن، ءورىس اشىپ، جاڭالىق ەنگىزگەن بەينەلەرى كەسكىندەلدى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”ءدال وسى ەڭبەك جاسامپازدىعى بولعاندىقتان دا، ءبىز تاريحتىڭ شۇعىلاسىنا بولەندىك؛ ءدال وسى ەڭبەك جاسامپازدىعى بولعاندىقتان دا، بۇگىنگى جەتىستىكتەرگە يە بولىپ وتىرمىز“.
”بارلىق باقىت ەڭبەك پەن جاسامپازدىقتان باستاۋ الادى“
− ەڭبەك شۇعىلالى ءومىر كەستەلەيدى
بۇل ارنايى جاسالعان قورعاۋىش اياق كيىم: ”تۇمسىعىندا تەمىر جاپىراقشاسى، تابانىندا تەمىر شەگەسى بار، تابانى 2 سانتيمەتردەي قالىڭ. 2 جىلعا جەتپەي - اق، اياق كيىمنىڭ تابانى ۇيكەلىپ تەگىستەلىپ كەتتى. بۇل اياق كيىم چاي شانشاننىڭ ”جۇلدىزداي جارقىراعان“ كۇرەس ءومىرىنىڭ جادىگەرى ەدى.
2004 - جىلى چاي شانشان جۇك جولدامالارىن كوتەرەتىن تاسىمالشى بولىپ، كۇنىنە 3000 دوربادان استام جۇك جولدامالارىن كوتەردى. ول ءبىر كاسىپتى ىستەسە، سول كاسىبىن ءسۇيىپ، سول كاسىپتىڭ مايتالمانى بولىپ، توتەنشە ىسلعان كاسىپتىك قابىلەتى مەن بەينەتكە بەلى قايىسپايتىن رۋحىنىڭ ارقاسىندا، مەملەكەتتىك پوچتا جۇيەسى بويىنشا وزات، شاڭحاي قالاسىنىڭ تاڭداۋلى جاس اتويشىلار توبىنىڭ مۇشەسى، مەملەكەتتىك ەڭبەك ەرى بولدى، سونىمەن بىرگە مەملەكەتتىك حالىق قۇرىلتايىنىڭ ۋاكىلى بولىپ سايلاندى.
تاماق جەتكىزىپ بەرۋشى سۇڭ زىڭگۋاڭ، ”قامىرشى“ حانمۋحايماي، ”كەرپىش قالاۋشى بالا“ زوۋ بين... ءبىر - بىرلەگەن ”تاڭعاجايىپ“ ومىرلەردىڭ ارتىندا قاجىرلىلىقپەن ەڭبەك ەتۋ، باتىلدىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ رۋحى تاسقىنداپ جاتتى.
بارلىق باقىت ەڭبەك پەن جاسامپازدىقتان باستاۋ الادى. كۇرەس جولىنا قايىرىلا قاراساق، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ جۇمىسشى تابى مەن قالىڭ ەڭبەكشى بۇقارانى باستاپ، ەڭبەكپەن جۇڭگو ارمانىنىڭ ىرگەسىن كوتەرگەندىگىن كورۋگە بولادى. جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدىڭ ۇلى ساپارىندا، ەڭبەكشىلەر تاباندى قۇلشىنىس، تيتتەي دە بوساڭسىماعان ارىنمەن ءار قادامىن نىق باسىپ، باقىتتى جاڭا تۇرمىسقا قادام تاستادى −
چۇڭچيڭ قالاسى ۋشان اۋدانى جۋشيان اۋىلى شياجۋاڭ قىستاعىنىڭ قارت ياچەيكا شۋجيى ماۋ شياڭلين اۋىلداستارىن باستاپ 7 جىل ۋاقىتپەن جالاما جارتاستان 8 كيلومەترلىك ”جالاما قۇز جولىن“ قاشاپ شىقتى، بۇقارانى باستاپ كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاپ، بايۋ جولىنا ءتۇستى؛ ”حالىق ونەگەسى“، تايحاڭشان تاۋىنداعى ”جاڭا يۇيگۇڭ“ لي باۋگو تايحاڭشان تاۋىنان 35 جىل تابان اۋدارماي، ماشاقاتتى ەڭبەك جانە عىلمي زەرتتەۋ تابىستارى ارقىلى شارۋالارعا بايۋ جولىن جانە ءۇمىت ساۋلەسىن سيلادى...
”جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورناتۋدا، ودان ارى باي، قۇدىرەتتى، دەموكراتيالى، وركەنيەتتى، جاراسىمدى سوتسياليستىك وسىزاماندانعان ەل قۇرىپ شىعۋدا، تۇبىرىنەن الىپ ايتقاندا، ەڭبەككە، ەڭبەكشىلەردىڭ جاسامپازدىعىنا سۇيەنەمىز“، - دەپ باسا دارىپتەدى باس شۋجي شي جينپيڭ.
”ەڭبەك بولاشاققا جول اشادى“
− ەڭبەك كۇرەسكە جاڭالىق ەنگىزىپ، قۋات ۇستەيدى
0.00068 ميلليمەترلىك وڭدەۋ ورتاق ايىرماسى نەنى مەڭزەيدى؟ بۇل ءبىر تال شاشتىڭ ديامەترىنىڭ1/125ىمەن شامالاس، بۇنى ساندى باعدارلامامەن مەڭگەرىلەتىن ستانوكتىڭ ءوزى جاساپ شىعارا المايدى.بۇل تاڭعاجايىپ وڭدەۋ ورتاق ايىرماسى فاڭ ۋىنمونىڭ قولىنان شىققان. اۆياتسيا ونەركاسىبى شىنياڭ ۇشاق ونەركاسىبى (توبى) شەكتى سەرىكتەستىگىنىڭ وسى باس تەحنيك مامانى بىلاي دەدى: ”العاشىندا تالاي ادام ماعان بۇل سالادا ىستەۋگە جارامايسىڭ دەدى، ءبىراق مەن مۇنى تاڭداعان ەكەنمىن، ەندەشە، ءسوز جوق، جەرىنە جەتكىزە جاقسى ىستەۋىم كەرەك“. ”ەڭ تاڭداۋلى“ بولۋعا تالپىنعان ارىننىڭ ارقاسىندا، ول مايدالاۋ دالدىگىنىڭ شەگىنە ۇزدىكسىز سايىس جاريالاپ، بۇل سالادا ”ۋىنمو دالدىگىنىڭ“ اتاعىن اسپانداتتى.
ءبىر جاپىراق بولات تاقتايشانى قانشالىق جۇقارتۋعا بولادى؟ تايگاڭ توبىنىڭ تات باسپايتىن بولاتى ”قولمەن جىرتىلاتىن بولات“ جاڭالىق اشۋ، زەرتتەۋ - جاساۋ جۇمىس توبى بۇعان بەرگەن جاۋابىن ۇزدىكسىز جاڭالاپ وتىردى.
2018 - جىلى 700 نەشە رەتكى ساتسىزدىكتى باستان كەشىرگەننەن، جابدىققا قاتىستى 175 ءتۇرلى قيىن ماسەلەدەن، تەحنولوگياعا قاتىستى 452 قيىن ماسەلەدەن قامال العان سوڭ، بۇل جۇمىس توبى دەربەس زەرتتەپ اشقان 0.02 ميلليمەترلىك ”قولمەن جىرتىلاتىن بولات“ ءساتتى تۇردە جۇرتپەن جۇزدەسىپ، ەلىمىزدىڭ جوعارى دالدىك سالاسىنىڭ ۇزاق بولاشاقتىق دامۋىنا تۇساۋ بولىپ كەلگەن ماتەريال قيىن ماسەلەسىن ءونىمدى شەشتى؛ بىلتىر جۇمىس توبى بۇل شەكتى تاعى ءبىر مارتە بۇزىپ، ايناداي جىلتىر، ساپاسى قاتتى، قالىڭدىعى نەبارى 0.015ميلليمەتر كەلەتىن ”قولمەن جىرتىلاتىن بولات“ تاپتاپ شىعاردى...جۇمىس توبىنىڭ تەحنيگى لياۋ شي بىلاي دەدى: ”جاڭالىق اشۋ دەگەن نە؟ باسقالار ىستەي الماعاندى ىستەۋ، مۇمكىن ەمەسكە سايىس جاريالاۋ!“
ەڭبەكشىنىڭ سوزدىك قورىندا ”مۇمكىن ەمەس“ دەگەن ءسوز بولمايدى. فاڭ ۋىنمو سياقتى، تايگاڭ توبىنىڭ جاڭالىق اشۋ، زەرتتەۋ - اشۋ جۇمىس توبى سياقتى سان - ساناقسىز ەڭبەكشىلەر مەن جۇمىس توپتارى بىرەگەي بولۋعا ۇمتىلاتىن، جۇرەكتىلىكپەن اسقار شىڭعا ورمەلەيتىن ەرىك - جىگەرمەن ەڭبەك رۋحىنا ءداۋىردىڭ باي ءمانىن ۇستەدى.
2020 - جىلعى مەملەكەتتىك ەڭبەك ەرلەرىن جانە وزات قىزمەتكەرلەردى ماداقتاۋ - سيلاۋ جينالىسىندا، باس شۋجي شي جينپيڭ ”جوعارى ساپالى ەڭبەكشىلەر قوسىنىن قۇرۋعا قۇلشىنۋ“ ۇندەۋىن تاستاپ، ”جاڭالىق اشۋ تانىمىن كۇشەيتىپ، جاڭالىق اشۋ ويىن جەتىلدىرىپ، قاجىرلىلىقپەن جاڭالىق اشاتىن باتىلدىق، ەلدەن بۇرىن ۇمتىلاتىن ارىن، شارىقتاي ورگە ۇمتىلاتىن جىگەر كورسەتۋ كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەپ، جاڭا ءداۋىر ەڭبەكشىلەرىنە ايقىن كۇرەس بەتالىسىن كورسەتتى.
ەڭبەك بولاشاققا جول اشادى، كۇرەس ارمانعا جەتكىزەدى. قازىرگى تاڭدا، بايىرعى جۇڭگو دالاسىندا، ارمان مەن ءۇمىت جەلكەن كوتەرىپ، ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىنا قاراي قادام تاستاۋدا. قالىڭ ەڭبەكشىلەر، ءسوز جوق، ۇلى ەڭبەك رۋحىن ۇزدىكسىز اسقاقتاتىپ، ”ايانباي تەر توگەتىن“ ىسكەرلىك ارىن كورسەتىپ، كۇرەستى قالام، تەر مونشاعىن سيا ەتىپ، جارقىن ءومىردىڭ جاڭا سۋرەتىن كەسكىندەۋ كەرەك.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 9 - ايدىڭ 22 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
