− 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ءماجىلىسىنىڭ ءبىر جىلدىعى جونىندە جالپى شولۋ (3)
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ميھىرگۇل عوپۇر
9 - ايدىڭ 27 - كۇنى دۇيسەنبى ۇلتتار ىنتىماعىنداعى، العاباسارلىعىنداعى مەملەكەتتىك ۇلگىلى جەكە، شاۋەشەك قالاسى شينچىڭ ءمالىسى قاراءدوڭ الەۋمەتتىك اۋماعىنىڭ تۇرعىنى سالىقجان يمىننىڭ اۋلاسىندا سالتاناتتى تۋ شىعارۋ سالتى وتكىزىلدى. ”اۋلامدا تۋ شىعارعالى 12 جىلدىڭ ءجۇزى بولدى، ۇرپاقتارىمنىڭ وسى ءبىر سۇيىسپەنشىلىكتى، سەنىمدى، كۇش - قۋاتتى ۇرپاقتار بويى جالعاستىرا بەرۋىن ءۇمىت ەتەمىن“، - دەدى سالىقجان يمىن.
جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى − مەملەكەت تۇتاستىعىنىڭ نەگىزى، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ارقاۋى، رۋحاني كۇشتىڭ جان جۇيەسى. باس شۋجي شي جينپيڭ 3 - رەتكى ورتالىقتىڭ شينجياڭ قىزمەتى جونىندەگى اڭگىمە ماجىلىسىندە ”جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، ءار ۇلتتىڭ ۇلى ىنتىماعىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ كەرەك“ دەپ باسا دارىپتەدى.
باس شۋجي نۇسقاعان بەتالىستى بويلاپ، اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن سومداۋدى نەگىزگى جەلى ەتىپ، پارتيانىڭ ۇلت ساياساتىن جالپى بەتتىك دايەكتىلەندىرىپ، ۇلتتاردىڭ ارالاسۋىن، ىشتەسۋىن، توعىسۋىن ۇزدىكسىز جەبەپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ گۇلىن تيانشان الابىندا قۇلپىرتتى.
جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى جۇرت جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالادى
9 - ايدىڭ 1 - كۇنى بەيجيڭدە وتكىزىلگەن ”ءداۋىر ونەگەلەرى مەكتەبىمىزدە“ قيمىلىنىڭ باستالۋ سالتىندا ءۇرىمجى قالاسى 16 - ورتا مەكتەپ ورتالاۋ 2 - جىلدىعىنىڭ وقۋشىسى يۇلدىز يليار ورتالىق تەلەۆيزياسىنىڭ تىكە تاراتۋ جالعانىمى ارقىلى شىنجوۋ 12 - ءنومىرلى الەم كەمەسىندەگى عارىشكەر تاڭ حۇڭبومەن سويلەستى. ”سوناۋ شالعاي قيىرداعى عارىشكەرمەن تىكەلەي سويلەسكەن كەزىمدە وتانىمىزدىڭ وسىنداي قۇدىرەتتى ەكەندىگى جونىندە اسا زور اسەرگە يە بولدىم، مەن مۇنى توتەنشە ماقتانىش ەتەمىن!“، - دەدى 9 - ايدىڭ 25 - كۇنى سول كۇنگى كورىنىستى ەسكە العاندا يۇلدۇز اۋەلگىدەي تەبىرەنىپ.
ءبىر جىلدان بەرى اۆتونوميالى رايوندىق پارتكوم شينجياڭ قىزمەتىنىڭ باس نىساناسىن مىقتاپ يگەرىپ، ۇلتتاردىڭ ۇلى ىنتىماعى تۋىن بيىك ۇستاپ، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعى ۇگىت تاربيەسىن ىشكەرىلەي ورىستەتىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى تاربيەسىن كادرلار تاربيەسىنە، جاستار - وسپىرىمدەر تاربيەسىنە، قوعامدىق تاربيەگە ەنگىزىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن جۇرەك تۇكپىرىنە تەرەڭ ۇيالاتتى.
ءۇرىمجى قالاسىنىڭ تۇرعىنى جيناسحان حالەل بالا تاربيەسىنە توتەنشە ءمان بەرەدى ەكەن، بيىل جازدىق دەمالىستا ول بالالارىن ارناۋلى اۆتونوميالى رايوندىق مۇراجايعا ەرتىپ بارىپ، ”ورتاق مەكەن“ − جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمىن بەرىك ورناتۋ نەگىزگى تاقىرىبىنداعى كورمەنى تاماشالادى. كورمە سارايىندا 100گە جۋىق تاريحي تۇلعا مەن تاريحي وقيعا، 400 نەشە كلاسسيك سۋرەت پەن 100گە جۋىق اسەم كوركەمونەر تۋىندىسى، قۇندى بەينە ەكران، سىزبا سۋرەت، ءمۇسىن شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ بۇكىل ەل حالقىمەن بىرگە ۇزاق تاريحتى بىرگە جازعان، شۇعىلالى مادەنيەتتى بىرگە قۇرعان، ۇلى رۋحتى بىرگە جەتىلدىرگەن ايبىندى تاريحي داستانىن جاندى بايىمداپ تۇر. ”بۇل ءبىر رەتكى رۋحاني شىڭدالۋ، بالالارعا كىشكەنتايىنان ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ءتۇسىندىرۋ كەرەك“، - دەدى جيناسحان تەرەڭ اسەرمەن.
مادەنيەت − ءبىر ۇلتتىڭ رۋحى، مادەنيەتتى شىنايى مويىنداۋ − ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ تامىرى. ءۇشتۇرپان اۋدانى يماملىرىم قالاشىعى مەملەكەتتە ءبىر تۇتاس قولدانىلاتىن ءتىل باستاۋىش مەكتەبىندە وقۋشىلار ساباق ارالىعىنداعى گيمناستيكادا بارابان سوعىپ، ساباقتان تىسقى ۋاقىتتا بوساعالىق جازۋدى، قيما سۋرەت قيۋدى، گۋجىڭ شەرتۋدى ۇيرەنگەن... مەكتەپ باستىعى قۇربان نياز جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن جالپىلاستىرۋدان جازباي، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ تۇقىمىن ءار ۇلت بالالارىنىڭ جۇرەگىنە سەپتى.
”ءبىر تامشى سۋ تەڭىزگە تامعاندا عانا ماڭگىلىك تىرشىلىككە يە بولادى، ءبىر ۇلت تەك وتاننىڭ ۇلى شاڭىراعىمەن توعىسقاندا عانا ۇزدىكسىز دامي الادى. مەن جۇڭحۋانىڭ تاڭداۋلى ءداستۇرلى مادەنيەتىن تاراتۋشى، ۇلتتار ىنتىماعى، العاباسارلىعىنىڭ امالياتتا ايگىلەۋشىسى بولامىن“، - دەدى قۇربان نياز.
بۇگىنگى تاڭدا جۇڭحۋا ۇلتى ورتاق تۇلعا تانىمى شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ جۇرەگىندە تەرەڭ ۇيالادى، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ اقىل - پاراساتى مەن كۇش - قۋاتى ونان ارى ۇيىسىپ، ءبىر نيەتپەن جۇڭگو ارمانىن بىرگە سومداۋدىڭ پارمەندى كۇشىن قاۋلاتتى.
اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىستى
بيىل 5 - ايدا حوتانداعى بىلەگى ۇزىلگەن ۇل بالانىڭ ءساتتى تۇردە قۇتقارىلىپ، ەمدەلگەن حيكاياسى بۇكىل ەلگە تارالىپ، سانسىزداعان ادامنىڭ جۇرەك قىلىن تەربەدى. 1400 كيلومەتر قاشىقتان اتتاعان، 7 ساعاتقا جالعاسقان جەر مەن اۋەدە كۇش جالعاۋ، زارەنى ۇشىرعان تىعىزتاياڭ قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءبىر ءۇيلى جانداي بەرەكەلى بولعان ىنتىماعىنىڭ، تاتۋلىعىنىڭ جاندى بەينەسى، اسىرەسە، شينجياڭداعى ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بولاتتاي بەرىك ەكەندىگىنىڭ جاندى ىسپاتى.
”سونشاما كوپ مۇلدە بەيتانىس ءار ۇلت اعا - باۋىر، اپەكە - سىڭلىلەر بالامدى قۇتقارۋعا - ەمدەۋگە كۇش شىعاردى، ولارعا العىسىم شەكسىز. وتانىمىز، شىنىمەن، كەرەمەت، بۇل ارادا تۇرمىس كەشىرگەن ءبىز وتە باقىتتىمىز!“، - دەدى بىلەگى ۇزىلگەن ۇل بالانىڭ شەشەسى تەبىرەنىپ.
شينجياڭدا تۇرمىس كەشىرگەن ءاربىر ادام باس شۋجيدىڭ ىقىلاستى تاپسىرماسىن قاي - قاشان دا ەستە بەرىك ساقتادى، كۇنلۇن تاۋى باۋرايىنان ەرتىس وزەنى جاعاسىنا دەيىن، تۇرپان - قۇمىل ويپاتىنان پامير ۇستىرتىنە دەيىن بارلىق جەردەن ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ جاندى حيكاياسى شەرتىلۋدە.
1 - ايدىڭ 4 - كۇنى تۇستە ءبىر بالا قاشقار داشۋەسىنىڭ مەكتەپ اۋلاسىنداعى جاساندى كولدە مۇز جارىعىنا ءتۇسىپ كەتەدى، سول كەزدە قاشقار داشۋەسىندە كۋرسقا قاتىناسىپ جاتقان حونچيراپ شەكارا قورعانىس ليانىنىڭ شەكارا كۇزەتشىسى لاچين بايەكە ءارى - ءسارى بولماستان، ءوز اماندىعىنا قاراماستان، مۇزدى باسىپ ونى قۇتقارۋعا كىرىسەدى، ەڭ سوڭىندا بالا قۇتقارىلدى، ءبىراق ول نەبارى 41 جاسىندا، باقىتقا قارسى، قۇربان بولدى.
قۇتقارىلعان بالانىڭ شەشەسى شيپاحانادان شىعىسىمەن، اۆتوكولىككە وتىرىپ 6 ساعاتتان استام جول ءجۇرىپ، لاچين بايەكەنىڭ وتباسىنا بارىپ قامقورشىسىنا ازا ءبىلدىردى. لاچين بايەكەنىڭ اكەسى بايەكە كەلدىبەك ويلامدى وي تاستاپ: ”مەنىڭ ۇلىم ءومىرى ارقىلى بالاڭدى قۇتقارىپ قالدى، مۇنان بىلاي سەنىڭ بالاڭ مەنىڭ نەمەرەم بولادى، ال سەن دە مەنىڭ قىزىمسىڭ“، - دەدى.
”حونچيراپقا قايتىپ مەكەنىمدى قورعايمىن، وتانىمىزدى قورعايمىن!“ ”مەن، ءسوز جوق، جاقسى ۇيرەنىپ، داشۋەگە قابىلدانامىن، ەرجەتكەندە اسكەر بولىپ، قوسىننان شەگىنگەننەن كەيىن ۇزدىك شەكارا كۇزەتشىسى بولامىن“. 9 - ايدىڭ 1 - كۇنى ”ءداۋىر ونەگەسى“ لاچين بايەكەنىڭ ۇلى مەن قىزى ورتالىق تەلەۆيزياسىنىڭ ”وقۋ باستاۋدىڭ 1 - ساباعىنا“ قاتىناسىپ، سول جەردەگى كورەرمەندەرگە، سونداي - اق تەلەۆيزور الدىنداعى قالىڭ قۇرداستارىنا اكەلەرىنىڭ حيكاياسىن باياندادى ءارى اكەلەرىن ۇلگى ەتىپ، ەسەيگەندە اكەلەرى سياقتى ادام بولاتىندىقتارىن ءبىلدىردى.
وتاننىڭ ۇلى شاڭىراعىندا شينجياڭداعى ءار ۇلت حالقى ءوزارا قۇرمەت ەتىپ، ءوزارا ۇيرەنىپ، ءوزارا كومەكتەسىپ، تىنىستاس، تاعدىرلاس، جۇرەكتەس بولا وتىرىپ، قول ۇستاسا العا باستى. توقسۋ اۋدانىنداعى سيىر باعىمشىلىعىمەن اينالىساتىن ءىرى وتباسى سامەت احىمەت پەن مال شارۋاشىلىعى سەلبەستىك كووپەراتيۆىنىڭ جاۋاپتىسى لي شياۋلين ءوزارا كومەكتەسىپ، ءوزارا قارايلاسىپ بىرگە بايىدى؛ ”90 - جىلداردىڭ تۇلەگى“ ماۋلانجان تۇرسۇن مەن سۇڭ كاي بىرگە ءدامدى تاعام جاساپ، تىكە تاراتىپ، شينجياڭ حيكاياسىن بىرگە باياندادى؛ 10 نەشە ۇلتتان قۇرالعان ىلە ليۋشيڭ كوشەسى ۇلتتار ىنتىماعى گارمون وركەسترى گارمون داۋىسىمەن ۇلت مادەنيەتىنىڭ ءوزارا توعىسقان سيمفونياسىن ايگىلەدى...
شينجياڭدا ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ حيكايالارىن ماڭگى ايتىپ تاۋىسا المايمىز. شينجياڭداعى ءار ۇلت پەرزەنتتەرى ۇلتتار ىنتىماعىن ءوز كوز قاراشىعىن قورعاعانداي قورعاپ، ۇلتتار ىنتىماعىن ءوز جانىن ايالاعانداي ايالاپ، اناردىڭ دانىندەي تىعىز ۇيىسىپ، ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ ”سەنترلەس شەڭبەرىن“ بارعان سايىن كەڭەيتىپ سىزدى.
كەڭىنەن ارالاسىپ، جاپپاي ىشتەسىپ، ىشكەرىلەي توعىستى
3 - ايدىڭ 1 - كۇنى «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ۇلتتار ىنتىماعىنداعى، العاباسارلىعىنداعى ۇلگىلى رايون قۇرۋ ەرەجەسى» رەسمي اتقارىلدى. بۇل حالىقتىڭ ەرىك - جىگەرىنىڭ زاڭدىق ءتارتىپ ارقىلى شوعىرلى بەينەلەنۋى بولىپ، بۇكىل رايونداعى ءار ۇلت حالقىنىڭ، قوعامداعى ءار سالانىڭ ءار ۇلتتىڭ ۇلى ىنتىماعىن ۇزدىكسىز بەكەمدەۋ جۇرەك ءۇنى مەن تالپىسىنا ۋاكىلدىك ەتىپ، ”جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى، ءبىر نيەتپەن جۇڭگو ارمانىن بىرگە سومداۋ “ ورتاق ارمان - تىلەگىن بەينەلەدى.
”اپەكە، ءسىزدى كورگەلى كەلدىم. بۇل سىزگە ارنايى دايىنداعان ايكۇلشە، ءدامىن تاتىپ كورىڭىز“، - دەدى 9 - ايدىڭ 19 - كۇنى حوتان اۋداندىق ءتارتىپ تەكسەرۋ كوميتەتى، باقىلاۋ - تەكسەرۋ كوميتەتىنىڭ كادرى حى چيان تاڭەرتەڭ ەرتە حوتان اۋدانى بۇزاق اۋىلى قۇم قىستاعىنا بارىپ، تۋىسى سالامات نۇرمامەتكە امانداسا بارعاندا.
”جۇڭچيۋ مەرەكەسى تاياپ قالدى، سەن كەلەدى عوي دەپ ەرتە تۇرىپ ءۇي جيىستىرىپ، ءوزىڭ ۇناتىپ جەيتىن قۋىرماش دايىندادىم“، - دەدى سالامات ىقىلاستى تۇردە حى چيانعا.
بيىل جىل باسىندا حى چيان مەن سالامات تۋىس بولعان، بارىس - كەلىس جاساۋ بارىسىندا سۇيىسپەنشىلىكتەرى بارعان سايىن توعىستى. ”ءبىز ءار ۇلت جۇڭحۋا ۇلتى ۇلى شاڭىراعىنىڭ مۇشەسىمىز، تىعىز ىنتىماقتاسىپ، ەتەنە بولىپ، ءوزارا قارايلاسۋىمىز كەرەك“، - دەدى حى چيان.
ءبىر جىلدان بەرى رايونىمىز ”ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بەرەكەلى شاڭىراعى“ جانە ۇلتتار ىنتىماعىنىڭ بىرلەسكەن دوستىق قيمىلىن ىشكەرىلەي ىلگەرىلەتىپ، ميلليونداعان كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرمەن جۇپ قۇراعان تۋىستارى ءوزارا امانداسا بارىپ، بارىس - كەلىس جاساپ، سىرلاسىپ، قامقورلىق جاساپ، كومەكتەسىپ - سۇيەمەلدەدى. گۇما اۋدانى گۇما قالاشىعى استىعوش قىستاعىنىڭ ديقانى ابليكىم روزى مەن جەرگىلىكتى ورىنداعى اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىم - تەحنيكا سەرىكتەستىگىنىڭ جاۋاپتىسى زى گۇيشين تانىسقالى 12 جىلدىڭ ءجۇزى بولىپ، جان اشىر جاقىندارعا اينالعان؛ نيە اۋدانى روقيا اۋىلى لاۋگۋاڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى زۇلايحان روزى مەن قىزى تۋىستاسقان كادر جياڭ شياۋحۇڭ ارالارىنداعى ىستەردى ايتقاندا اۋىز جاپپادى؛ ءپايزاۋات اۋدانىنداعى وقىتۋشى ايتۇرسىن احمەت تۋىستاسقان كادر ياڭ چيتاڭدى ىقىلاسپەن ”ياڭ اكە“ دەپ اتادى...
بۇگىنگى شينجياڭدا دامۋ سەرپىندەپ، ءار ۇلت بۇقاراسى تاماشا تۇرمىس كەشىرىپ، تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كۇن سايىن ارتتى. ءار ۇلت بۇقاراسى بىرگە تۇرۋ، بىرگە ۇيرەنۋ، بىرگە جۇمىس اتقارۋ، بىرگە كوڭىل اشۋ بارىسىندا كەڭىنەن ارالاسىپ، جاپپاي ىشتەسىپ، ىشكەرىلەي توعىسىپ، جاڭا داۋىردەگى جۇڭگوشا سوتسياليستىك شينجياڭ قۇرۋدىڭ جويقىن كۇشىن ۇيىستىردى.
