گۇلدەنۋ ساپارىنداعى اسقاق بەلەس
− باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ شينحاي توڭكەرىسىنىڭ 110 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ جينالىسىندا سويلەگەن ماڭىزدى ءسوزىن ۇيرەنۋ، دايەكتىلەندىرۋ جونىندە
حالىق گازەتىنىڭ شولۋشىسى
”شينحاي توڭكەرىسى ماڭگى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋ ساپارىنداعى اسقاق بەلەس!“. باس شۋجي شي جينپيڭ شينحاي توڭكەرىسىنىڭ 110 جىلدىعىن ەسكە ءتۇسىرۋ جينالىسىندا ماڭىزدى ءسوز سويلەپ، شينحاي توڭكەرىسىنىڭ تاريحي ۇلەسى مەن كەلەلى ءمانىن جوعارى باعالادى، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ سۇن جۇڭشان مىرزانىڭ توڭكەرىس ىستەرىنە مۇراگەرلىك ەتىپ، حالىقتى ىنتىماقتاستىرىپ جانە باستاپ، قاجىماي - تالماي كۇرەس جۇرگىزگەن شۇعىلالى بارىسىن ەسكە الدى جانە قورىتىندىلادى، شينحاي توڭكەرىسى بولعان 110 جىلدان بەرگى تاريحي تولعانىستى تەرەڭ بايىمدادى، ءبىر جۇڭگو پرينسيبىنە جانە ”92 - جىلعى ورتاق تانىمعا“ تاباندى بولاتىن، ”تايۋان دەربەستىگى“ بولشەكتەۋ ارەكەتتەرىن باتىل تەجەيتىن، مەملەكەتتىڭ يەلىك ۇقىعى مەن تەرريتوريا تۇتاستىعىن قورعايتىن بەرىك بەكىم مەن مىعىم ەرىك - جىگەردى ايبىندى تۇردە جاريالادى. باس شۋجي شي جينپيڭنىڭ ماڭىزدى ءسوزىنىڭ ويى اسقاق، يدەياسى تەرەڭ، جۇرت جۇرەگىن جەلپىندىرىپ، ادامداردى ەكپىندەي ىلگەرىلەۋگە جەبەپ، ەل ءىشى - سىرتىنداعى بارلىق جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىن ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا بىرگە كۇرەس جاساۋعا جىگەرلەندىردى.
1840 - جىلعى اپيىن سوعىسىنان كەيىن، جۇڭگو بىرتە - بىرتە جارتىلاي وتار، جارتىلاي فەودال قوعامعا اينالىپ، مەملەكەت قورلانىپ، حالىق كۇيزەلىپ، وركەنيەت زوبالاڭعا كىرىپتار بولىپ، جۇڭگو حالقى مەن جۇڭحۋا ۇلتى بۇرىن بولماعان ناۋبەتكە ۇشىرادى. سودان باستاپ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ەڭ ۇلى ارمانىنا اينالدى. سوناۋ بوران - شاشىندى قارا تۇنەك جىلداردا جۇڭگو حالقى ەرلىكپەن قارسىلىق كورسەتىپ، نامىستى ازاماتتار جان ۇشىرتا اتتان سالىپ، وتاندى قۇتقارۋ، ۇلتتى قۇتقارۋ جولىن قاراستىرىپ، جىر ەتەرلىك كۇرەس جۇرگىزىپ، زورلىق - زومبىلىقتان قورىقپايتىن، ءوزىن تىنباي الۋەتتەندىرەتىن قايتپاس جىگەرىن ايگىلەدى. ولاردىڭ ۇزدىك ۋاكىلى سۇن جۇڭشان مىرزا ”حالىقتى ازاپ - تاۋقىمەتتەن اراشالاپ، قۇرىپ - جويىلۋعا تاياعان ەلدى قۇتقارايىق“ دەپ اتتان سالىپ، ءبىرىنشى بولىپ ”جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ“ ۇرانىن كوتەردى. سۇن جۇڭشان مىرزانىڭ باسشىلىعى مەن ىقپالىندا زور توپتاعى توڭكەرىستىك پارتيا ادامدارى مەن سان - ساناقسىز وتانشىل ارىستار جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ تۋى استىنا جينالىپ، توڭكەرىس يدەياسىن كەڭىنەن تاراتىپ، العا باسۋ ورلەۋىن بەلسەنە كوتەرىپ، ءۇرتىس قارۋلى كوتەرىلىس قوزعاپ، توڭكەرىس ۇلكەن اۋقىمىنىڭ قالىپتاسۋىن ىلگەرىلەتتى. شينحاي توڭكەرىسى ءدال وسىنداي تەرەڭ قوعامدىق تاريحي استاردا تۋىلدى، بۇل تاياۋ زاماننان بەرگى جۇڭگونىڭ قوعامدىق قايشىلىعىنىڭ ۋشىعۋى مەن جۇڭگو حالقىنىڭ قايسارلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋىنىڭ تابيعي ناتيجەسى.
1911 - جىلى 10 - ايدىڭ 10 - كۇنى ۋچاڭ قالاسىنداعى تارس ەتكەن مىلتىق ۇنىنە ىلەسە، سۇن جۇڭشان مىرزا ۋاكىل بولعان توڭكەرىستىك پارتيا ادامدارى دۇنيە ءجۇزىن ءدۇر سىلكىندىرگەن شينحاي توڭكەرىسىن قوزعاپ، چيڭ پاتشالىعى ۇكىمەتىن اۋدارىپ تاستاپ، جۇڭگودا نەشە مىڭ جىل جالعاسقان پاتشالىق دارا بيلىك ءتۇزىمىن اياقتاتتى، تاياۋ زاماننان بەرى جۇڭگودا تۋىلعان تەرەڭ قوعامدىق وزگەرىس وسىدان باستاپ شىمىلدىعىن اشتى. بۇل جۇڭگو حالقى مەن جۇڭگونىڭ العاباسار ەلەمەنتتەرى ۇلت تاۋەلسىزدىگىن، حالىقتىڭ ازاتتىعىن جۇزەگە اسىرۋ جولىندا جۇرگىزگەن ۇلى دا جاپالى ىزدەنىسى. تاريحي ءۇردىس پەن قوعامدىق شارت - جاعدايدىڭ شەكتەمەسى سەبەبىنەن، جۇڭگونىڭ كەلەشەك تاعدىرى ماسەلەسىن شەشۋدىڭ دۇرىس جولى مەن باسشىلىق كۇشىن تابا الماۋ سەبەبىنەن، شينحاي توڭكەرىسى كونە جۇڭگونىڭ جارتىلاي وتار، جارتىلاي فەودال قوعامدىق سيپاتى مەن جۇڭگو حالقىنىڭ ايانىشتى تاعدىرىن وزگەرتە المادى، ۇلت تاۋەلسىزدىگىن، حالىقتىڭ ازاتتىعىن جۇزەگە اسىرۋ سىندى تاريحي مىندەتتى ورىنداي المادى، الايدا تولىق ماندەگى تاياۋ زامانعى ۇلتتىق دەموكراتيالىق توڭكەرىسكە جول سالدى، سۇن جۇڭشان مىرزا مەن شينحاي توڭكەرىسى ارداگەرلەرىنىڭ جۇڭحۋا ۇلتى ءۇشىن سىڭىرگەن تاريحي ەڭبەگى ماڭگى وشپەيدى! شينحاي توڭكەرىسىندە باتىرلىقپەن كۇرەس جۇرگىزگەن جانە ەرلىكپەن قۇربان بولعان ارىستاردىڭ ەسىمى تاريحقا ماڭگى جازىلادى! بەينە باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭ اتاپ كورسەتكەندەي: ”شينحاي توڭكەرىسى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ يدەيالىق ازاتتىعىن بارىنشا ىلگەرىلەتتى، دەموكراتيالىق رەسپۋبليكا ۇستانىمىن تاراتتى، جۇڭگونىڭ العا باسۋ ورلەۋىنىڭ ەسىگىن اشتى، كەرتارتپا ۇستەمدىك جۇيەنىڭ نەگىزىن شايقالتتى، جۇڭحۋانىڭ بايتاق دالاسىندا ازياداعى تۇڭعىش رەسپۋبليكالىق تۇزىمدەگى مەملەكەت قۇرىپ، اسا زور ءدۇمپۋ قۋاتى مەن تەرەڭ ىقپال كۇشى ارقىلى جۇڭگونىڭ قوعامدىق وزگەرىسىن ىلگەرىلەتىپ، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋعا جول قاراستىردى“.
شينحاي توڭكەرىسىنەن كەيىن، وسى توڭكەرىس بارىسىندا سىننان وتكەن جۇڭگو حالقى مەن جۇڭگونىڭ العاباسار ەلەمەنتتەرى ەلدى، حالىقتى قۇتقارۋ جولىندا ۇزدىكسىز ىزدەنىس جاسادى. جۇڭگو حالقى مەن جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى ويانۋى بارىسىندا، ماركسيزم - لەنينيزمنىڭ جۇڭگو جۇمىسشىلار قوزعالىسىمەن تىعىز ۇشتاسۋى بارىسىندا جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى زامانعا سايكەس دۇنيەگە كەلدى، بۇل تىڭعا تۇرەن سالعان ۇلى وقيعا! جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماياگى وسىدان باستاپ نۇرلاندى. 100 جىلدان بەرى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جۇڭگو حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ جۇرگىزگەن بارلىق كۇرەسىن، بارلىق قۇرباندىعىن، بارلىق جاسامپازدىعىن ءبىر نەگىزگى تاقىرىپقا: جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋ دەپ جيناقتاۋعا بولادى. وسى ۇلى ارماندى ورىنداۋ ءۇشىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جۇڭگو حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، قان كەشە شايقاس جۇرگىزىپ، قايتپاس قايسارلىق كورسەتىپ، ەل ءىشى - سىرتىنداعى بارلىق كەرتارتپا كۇشتەردى جەڭىپ، جاڭا دەموكراتيالىق توڭكەرىستىڭ ۇلى جەڭىسىنە جەتىپ، حالىق قوجايىن بولعان جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىن قۇرىپ، ۇلت تاۋەلسىزدىگى، حالىق ازاتتىعى سىندى تاريحي مىندەتتى ورىنداپ، جۇڭحۋا ۇلتى دامۋىنىڭ، العا باسۋىنىڭ تاريحي جاڭا عاسىرىن اشتى. جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان كەيىن، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى جۇڭگو حالقىن ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، ءوز كۇشىنە سۇيەنىپ ءومىر ءسۇرىپ، كۇشەيۋ ءۇشىن قايراتتانىپ، سوتسياليستىك توڭكەرىس پەن قۇرىلىستىڭ ۇلى تابىستارىن جاراتتى؛ يدەيانى ازات ەتىپ، جىگەرلەنە العا باسىپ، رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ جانە سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋ قۇرىلىسىنىڭ ۇلى تابىستارىن جاراتتى؛ وزىنە سەنىپ، ءوزىن الۋەتتەندىرىپ، تۋراشىلدىقتى ساقتاپ، جاڭالىق اشىپ، ۇلى كۇرەستى، ۇلى ينجەنەريانى، ۇلى ءىستى، ۇلى ارماندى ءبىر تۇتاس مەڭگەرىپ، جاڭا داۋىردە جۇڭگوشا سوتسياليزمگە تاباندى بولۋدىڭ جانە دامىتۋدىڭ ۇلى تابىستارىن جاراتتى. باس شۋجي شي جينپيڭ تەرەڭىنەن بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”بۇگىنگى ارقىلى كەشەگىنى ەسكە تۇسىرسەك، سۇن جۇڭشان مىرزانىڭ جۇڭحۋانى گۇلدەندىرۋ سىندى وزەكجاردى اسىل ارمانى، شينحاي توڭكەرىسى ارداگەرلەرىنىڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ دامۋىنا دەگەن ىزگى تىلەگى، تاياۋ زاماننان بەرگى جۇڭگو حالقى كوكسەگەن ءارى سول ءۇشىن كۇرەس جاساعان ۇلى ارمان شىندىققا اينالدى نەمەسە اينالۋ ۇستىندە، جۇڭحۋا ۇلتى ەڭسە كوتەرۋدەن، بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى ۇلى شارىقتاۋدى قارسى الدى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى كەرى قايتارۋعا بولمايتىن تاريحي ۇردىسكە قادام قويدى!“.
شينحاي توڭكەرىسى بولعان 110 جىلدان بەرگى تاريح مىنانى تەرەڭ كورسەتتى: جۇڭگو كوممۋنيستەرى − سۇن جۇڭشان مىرزانىڭ توڭكەرىستىك ىستەرىنىڭ ەڭ تاباندى قولداۋشىلارى، ەڭ ادال سەلبەسۋشىلەرى، ەڭ اينىماس جالعاستىرۋشىلارى. تاريح بىزگە مىناداي تەرەڭ وي سالدى: جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىن جۇزەگە اسىرۋدا، ءسوز جوق، جۇڭگو حالقىنىڭ العا باسۋىنا باسشىلىق ەتەتىن پارمەندى كۇش بولۋ كەرەك، بۇل پارمەندى كۇش − جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ باسشىلىعى تاريحتىڭ تاڭداۋى، حالىقتىڭ تاڭداۋى، پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ ءتۇبىرلى تياناعى، جان تامىرى، بۇكىل ەلدەگى ءار ۇلت حالقىنىڭ مۇددەسىنە بايلانىستى، تاعدىرىنا بايلانىستى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى بولماسا، جاڭا جۇڭگو بولماق ەمەس، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى دە بولماق ەمەس.
تاياۋ زاماننان بەرى ۇزاق ۋاقىت قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ ارقىلى جۇڭگو حالقى دۇنيە ءجۇزىن جالت قاراتقان ۇلى تابىستار جاراتىپ، ۇلتتىڭ گۇلدەنۋىنىڭ نۇرلى بولاشاعىن قارسى الدى. ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىنا قاراي شەرۋ تارتقان جاڭا ساپاردا ءبىز كەلەشەكتىڭ نۇرلى دا كەڭ ەكەندىگىن، ءبىراق الداعى جولدىڭ تەگىس بولا قويمايتىندىعىن انىق بىلەمىز. ءبىز مىناعان كامىل سەنەمىز: شي جينپيڭ جولداستى ۇيتقى ەتكەن پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ پارمەندى باسشىلىعىندا، ەل ءىشى - سىرتىنداعى بارلىق جۇڭحۋا پەرزەنتتەرى ونان ارى تىعىز ىنتىماقتاسىپ، قول ۇستاسا جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى نىساناعا قاراي ۇزدىكسىز ەرلىكپەن العا باسسا، جاپپاي سوتسياليستىك وسىزاماندانعان قۇدىرەتتى مەملەكەت قۇرۋ نىساناسى، ءسوز جوق، جۇزەگە اسادى، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى سىندى جۇڭگو ارمانى، ءسوز جوق، جۇزەگە اسادى!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 - ايدىڭ 9 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
