− شينجياڭدىق مامانداردىڭ، وقىمىستىلاردىڭ ”لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ“ حالىقارالىق زەرتتەۋ - تالقى ماجىلىسىنە قاتىناسۋىنان ەستەلىك
انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ تىلشىلەرى جىڭ جو، حي حۇڭۋي، لي شيڭ
”شينجياڭدا تۋىپ - وسكەن ۇيعۇر وقىمىستى رەتىندە، تالاي رەت شينجياڭدا تۋىلعان زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلولارىن ءوز باسىمنان وتكەردىم، سونداي - اق شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىندە قول جەتكىزگەن كورنەكتى جەتىستىكتەرىنە دە كۋا بولدىم“. 10 - ايدىڭ 13 - كۇنى گۋاڭجوۋدا وتكىزىلگەن 4 - كەزەكتى ”لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ“ حالىقارالىق زەرتتەۋ - تالقى ماجىلىسىندە شينجياڭ قوعامدىق عىلىمدار اكادەمياسى زاڭ ءىلىمىن زەرتتەۋ ورنىنىڭ كومەكشى زەرتتەۋشىسى ميھىراي نيجات وسىلاي دەدى.
زەرتتەۋ - تالقى ماجىلىسىندە شينجياڭدىق 7 مامان، وقىمىستى سوزگە شىعىپ، شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋداعى تابىستى تاجىريبەلەرى جونىندە ءار ەلدىڭ ماجىلىسكە قاتىسۋشىلارىمەن ىشكەرىلەي اۋىس − كۇيىس جاساپ، امەريكانى، باتىس ەلدەرىن ”قوس ولشەمدى“ تاستاپ، لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىققا بىرگە سوققى بەرىپ، ادامدىق ۇقىق ىستەرىنىڭ اقاۋسىز دامۋىن جەبەۋگە ۇندەدى.
زاڭ بويىنشا سوققى بەرىپ، ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتتى
زەرتتەۋ - تالقى ماجىلىسىندە شينجياڭدىق مامان، وقىمىستىلار ءبىر اۋىزدان بىلاي دەپ قارادى: زاڭمەن جونگە سالۋ وي جەلىسىنە تاباندى بولۋ، زاڭمەن جونگە سالۋ ءادىسىن قولدانۋ − شينجياڭنىڭ لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىققا سوققى بەرۋدەگى ماڭىزدى پرينسيبى.
ميھىراي بىلاي دەدى: «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ نەگىزگى زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق ىستەر زاڭى»، «جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ زاڭى» سياقتى قاتىستى زاڭدار، زاڭ ەرەجەلەر بويىنشا شينجياڭ ىلگەرىندى - كەيىندى «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ >جۇڭحۋا حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ زاڭىن< اتقارۋ ءادىسىن»، «شينجياڭ ۇيعۇر اۆتونوميالى رايونىنىڭ ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ەرەجەسىن» شىعارىپ، لاڭكەستىكتى، ۇشقارىلىقتى شەكتەۋگە، وعان سوققى بەرۋگە زاڭ قارۋىن ازىرلەدى.
”شينجياڭنىڭ زاڭ بويىنشا كاسىپتىك شەبەرلىككە تاربيەلەۋ، باۋلۋ ورتالىعىن قۇرۋى «بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ الەمدىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ستراتەگياسى»، بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ «زورلىقتى كۇشتەن، ۇشقارىلىقتان ساقتانۋ ارەكەت جوسپارى» سياقتى ءبىر قىدىرۋ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ قاۋلىلارىنىڭ پرينسيبى مەن رۋحىنا بۇكىلدەي ۇيلەسەدى“. شينجياڭ داشۋەسى شەتەل ءتىلى شۋەيۋانىنىڭ باستىعى ءمارھابا وعلان بىلاي دەدى: شينجياڭدا ءۇرتىس 4 جىلدان استام ۋاقىت زورلىقتى كۇش لاڭكەستىك دەلوسى تۋىلعان جوق، بۇل ادامدىق ۇقىققا ەڭ زور قۇرمەت ەتۋ جانە قامتاماسىز ەتۋ بولىپ تابىلادى.
شينجياڭ داشۋەسى جۇڭگو ءتىل - ادەبيەتى شۋەيۋانى پارتكومىنىڭ شۋجيى ليۋ جىڭجياڭ مىنانى ءبىلدىردى: شينجياڭ ”زاڭدىلارىن قورعاۋ، زاڭسىزدارىن تەجەۋ، ۇشقارىلىقتى اۋىزدىقتاۋ، سىنالاپ كىرۋگە قارسى تۇرۋ، قىلمىسقا سوققى بەرۋ“ پرينسيبىنە ساي، زاڭ بويىنشا ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قىزمەتىن ورىستەتىپ، ءدىني ۇشقارى يدەيانىڭ ءورشۋىن پارمەندى تەجەدى.
شىحىزى داشۋەسى ساياسي - زاڭ شۋەيۋانىنىڭ دوتسەنتى سۇن انلو شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسىندە ەل ىشىندەگى لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدا زاڭمەن جونگە سالۋدى نەگىز ەتۋگە، شەتەلدەرگە ساياتىن لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدا زاڭمەن جونگە سالۋدى كەڭەيتۋگە تاباندى بولىپ، ءبىرىن - ءبىرى كەمەلدەندىرىپ، شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ شارالارىن ۇدايىلاندىرا ىلگەرىلەتۋ قاجەتتىلىگىن ۇسىنىس ەتتى.
سوققى بەرۋ مەن ساقتانۋدى ۇشتاستىرىپ، تەگىن انىقتاپ، تۇبىرىنەن جويدى
”شينجياڭ ءىس جۇزىندىكتى تياناق ەتىپ، ءبىر جاعىنان، سوققى بەرۋدى يگەرۋمەن بىرگە، ءبىر جاعىنان، ساقتانۋدى يگەرىپ، جەڭىل دارەجەدە زاڭعا قايشىلىق جاساپ، قىلمىس وتكىزۋ ارەكەتى بار ادامداردى ەڭ جوعارى شەكتە ىنتىماقتاستىرىپ، تاربيەلەپ، قۇتقارىپ، ولاردىڭ لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىقتىڭ زياندالۋشىسى مەن قۇرباندىعى بولۋىنان ساقتاندى“. ليۋ جىڭجياڭ بىلاي دەپ قارادى: كەمەلدى جۇيە قۇرۋ ارقىلى ۇشقارىلىققا توتەپ بەرۋدە تاربيەلەۋ ءتاسىلى اسا ماڭىزدى، شينجياڭنىڭ تاجىريبەلەرى، ادىستەرى ۇلگى الۋعا تاتيدى.
بىرلەسكەن مەملەكەتتەر ۇيىمىنىڭ بۇرىنعى جوعارى دارەجەلى ادامدىق ۇقىق مامانى الفرەد دە زاياس سوزگە شىققاندا مىنانى ءبىلدىردى: كەدەيلىكتى جويۋ لاڭكەستىكتى تۋدىراتىن توپىراقتى ازايتادى. شينجياڭ اتقارعان ءبىرسىپىرا ءونىمدى شارالار وسى كوزقاراستى دالەلدەدى.
”2020 - جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن شينجياڭدا قازىر اتقارىلىپ وتىرعان ولشەمنەن تومەن 3 ميلليون 64 مىڭ 900 اۋىل - قىستاق كەدەي حالقى تۇگەلدەي كەدەيلىكتەن ارىلىپ، 35 كەدەي اۋدان تۇگەلدەي كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن نەگىز قالادى“. شينجياڭ شىفان داشۋەسى ۇلت جانە قوعام جوعارى دارەجەلى زەرتتەۋ ورنىنىڭ باستىعى لياڭ يۇيچۇن بىلاي دەدى: جۇڭگونىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋى يدەياداعى ءىبىلىستى جويۋ، سۇيىسپەنشىلىك جاقتان قامقورلىق جاساۋ، حالىق تۇرمىسىن جاقسارتۋ، زورلىقتى كۇش لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ سىندى ”ءتورتتى ءبىر تۇلعالاندىرۋ“ ارناسىن قالىپتاستىردى، بۇل ناتيجەلى بولدى.
تارىم داشۋەسى تاريح جانە فيلوسوفيا شۋەيۋانىنىڭ باستىعى ۋان چاۋلين ماجىلىستە مىنالاردى ءبىلدىردى: تاريحقا تولىق قۇرمەت ەتىپ، اق پەن قارانى ايىرىپ، تاريحتى بۇرمالايتىن ءارقانداي قيمىلدى ادا - كۇدە تيىپ، تاريحتى جەلەۋ ەتىپ لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىقتى ءناسيحاتتاۋدان ساقتانۋ كەرەك.
”قازىر شينجياڭداعى ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى كورنەكتى كۇشەيدى، بولاشاققا تولىق ۇمىتپەن قارايدى“. شينجياڭ داشۋەسىنىڭ ورىنباسار باستىعى زۇلھايات سىمايىل بىلاي دەدى: ماجىلىسكە قاتىناسقان كوپتەگەن حالىقارالىق قوعامداعى ماماندار، وقىمىستىلار جۇڭگونىڭ شينجياڭىنىڭ ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ جاعىنداعى قىزمەتتەرى مەن قۇلشىنىستارىن جوعارى باعالادى، بۇل ءبىزدىڭ قاتىستى ماسەلەلەردى زەرتتەۋدى ىشكەرىلەي ورىستەتۋ سەنىمىمىز بەن بەكىمىمىزدى جىگەرلەندىرە ءتۇستى.
قوس ولشەمدى تاستاپ، سەلبەسە تەڭ يگىلىكتەنۋ كەرەك
زەرتتەۋ - تالقى ماجىلىسىندە جۇڭگوداعى، شەتەلدەگى لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ادامدىق ۇقىق سالاسىنداعى مامان، وقىمىستىلار بىلاي دەپ قارادى: كەيبىر ەلدەر يدەولوگياداعى سىڭار جاقتىلىق پەن كوز الداعى مۇددە نەگىزىندە ويلانىپ، تاڭداۋ سيپاتتى لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋمەن اينالىسىپ، حالىقارالىق قوعامدا كۇنى بۇگىنگە دەيىن لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدىڭ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋدىڭ قۋاتتى بىرىككەن كۇشىن قالىپتاستىرا الماۋعا مۇرىندىق بولدى. بۇعان شينجياڭدىق مامان، وقىمىستىلار دا وزدەرىنىڭ كوزقاراستارىن ءبىلدىردى.
ءمارھابا ماجىلىستە سوڭعى جىلداردان بەرگى امەريكانىڭ «لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جاعدايىنىڭ مەملەكەت احۋالى بايانداماسىنا» جىنتىكتەي تالداۋ جاسادى. ”وندا جۇڭگونىڭ شينجياڭىنداعى لاڭكەستەر پارىقتى كورسەتىلىپ، زورلىقتى كۇش لاڭكەس قىلمىستىق ەلەمەنتتەرىنە قاراپايىم ادامدارمەن بىردەي قاراۋعا ۇرىنعان“. ءمارھابا بىلاي دەدى: امەريكا اق پەن قارانى شاتاستىرىپ، تەك ءوزىنىڭ ساياسي ماقساتىنا جەتۋ ءۇشىن جۇڭگو ۇكىمەتىنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ شارالارىنا جات نيەتپەن سوقتىقتى.
”شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ كۇرەسى استە امەريكا جانە از ساندى باتىس ەلدەرى ايتقان ادامدىق ۇقىق ماسەلەسى ەمەس، قايتا شينجياڭداعى 25 ميلليون ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ ءومىر ءسۇرۋ ۇقىعى مەن دامۋ ۇقىعىن پارمەندى قامتاماسىز ەتۋ“. ميھىراي ماجىلىستە قايىرا سۇراۋ قويدى: اناۋ ادامدىق ۇقىق تۋىن بيىك ۇستاپ، ادامدىق ۇقىق ۇرانىن ايعايلاسا دا، شىن مانىندە ادامدىق ۇقىقتى قورعاي الماي وتىرعان امەريكا، باتىس ەلدەرى، ءسىرا، مۇقيات قايىرىلا تولعانباي ما؟
لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىق الدىندا سىرت قالۋعا، قارا باسىنىڭ عانا قامىن كۇيتتەيتىن ادام بولۋعا بولمايدى. سۇن انلو مىناعان ۇندەدى: لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جاعىندا، ءارقايسى ەل ”قوس ولشەمدى“ تاستاپ، شينجياڭنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى تاجىريبەلەرىن قورىتىندىلاپ جانە ۇيرەنىپ، شاڭحاي سەلبەستىك ۇيىمى جۇلگەسىندەگى لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ سەلبەستىگى بويىنشا جونگە سالۋ شارالارىن جالپىلاستىرىپ، حالىقارالىق جانە وڭىرلىك ناقتى سەلبەستىكتى كۇشەيتىپ، لاڭكەستىككە، ۇشقارىلىققا بىرگە سوققى بەرۋى كەرەك.
