□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى ما شياۋچىڭ، دىڭ رۇيشۋان
4 - كەزەكتى ”لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە ادامدىق ۇقىقتى قامتاماسىز ەتۋ“ حالىقارالىق زەرتتەۋ - تالقى ءماجىلىسى 10 - ايدىڭ 13 - كۇنى گۋاڭجوۋدا وتكىزىلدى. جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى قايتا - قايتا بەلەڭ بەرگەن جاعدايدا، سىڭار جاقتى كوزقاراستى جانە قوس ولشەمدى تاستاپ، الەمدىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ سەلبەستىگىن كۇشەيتۋ اڭعارلى ازاماتتاردىڭ ورتاق ۇنىنە اينالدى.
كەزەكتە جۇڭگونى قامتىعان كوپتەگەن مەملەكەتتەر ءالى دە لاڭكەستىكتىڭ رەال حاۋپىنە ءدوپ كەلۋدە، جاڭا تيپتى ايدارشا ۆيرۋس وكپە قابىنۋ ىندەتى الەمدىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ كۇرەسىنە جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ قۇلشىنىسىنا ءتىپتى دە تىڭ حاۋىپ - قاتەر جانە سىن - سايىس الا كەلدى. بولاشاققا بەت الۋدا، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ امالياتى بارىسىندا حالىقارالىق سەلبەستىكتى قالاي كۇشەيتۋ كەرەكتىگى ادامزاتتىڭ الدىنا قويىلعان كورنەكتى ماسەلە بولىپ تابىلادى.
لاڭكەستىك پەن ۇشقارىلىق − ادامزات وركەنيەتىنىڭ ورتاق جاۋى. لاڭكەستىككە سوققى بەرۋ جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋ دۇنيە جۇزىلىك قيىن ماسەلە، ءار ەلدىڭ بىرگە قۇلشىنۋىن قاجەت ەتەدى. سوڭعى جىلدارى جۇڭگو ۇكىمەتى لاڭكەستىككە جانە ۇشقارىلىققا زاڭ بويىنشا سوققى بەرۋدىڭ جانە ودان ساقتانۋدىڭ ءونىمدى جولىن بەلسەنە قاراستىرىپ، لاڭكەستىك ارەكەتتەردىڭ ءجيى تۋىلۋ جاعدايىن پارمەندى تەجەپ، ءار ۇلت جۇرتشىلىعىنىڭ نەگىزگى ادامدىق ۇقىعىن شىن مانىندە قامتاماسىز ەتتى.
ادامدى وكىندىرەرلىگى، ءالى دە از ساندى باتىس ەلدەرى يدەولوگيالىق سىڭار جاقتى كوزقاراس پەن پارتيا - توپتاردىڭ ساياسي جەكە مۇددەسى نەگىزىندە، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ جانە ادامدىق ۇقىق ماسەلەلەرىندە ”قوس ولشەم“ قولدانىپ، ءوزىنىڭ مۇددەسىنە ساي كەلمەيتىن مەملەكەتتەرگە قىسىم ءتۇسىرىپ، باسقا مەملەكەتتەردىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋداعى جانە ۇشقارىلىقتى الاستاۋداعى قۇلشىنىستارىن، سونداي - اق ادامدىق ۇقىقتى جەبەۋدەگى جانە قورعاۋداعى تابىستارىن بەتالدى بۇرمالادى، ءتىپتى وعان كۇيە جاقتى. ءىشىنارا باتىس اقپارات مەديالارى ساياسي الاياقتارمەن استاسىپ، لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋ ماسەلەلەرىن ساياسيلاندىرىپ، ءسوز سويلەۋ ۇقىعى باسىمدىعىنان پايدالانىپ رەال دۇنيەگە ايتىلمىس ”قايتا قۇراۋ“ جۇرگىزدى، بۇل شىن مانىندە تالعامپازدىقپەن حابارلاۋ، ءتىپتى جالعان حابارلاۋ. وسى تەكتەستەر حالىقارالىق قوعامدا لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدىڭ، ۇشقارىلىقتى الاستاۋدىڭ قۋاتتى بىرىككەن كۇشىن ءالى كۇنگە دەيىن قالىپتاستىرا الماۋعا مۇرىندىق بولىپ، لاڭكەس كۇشتەر جويىلماي، لاڭكەستىك تورى ءالى دە جايىلۋدا.
حالىقارالىق قوعامنىڭ لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ جولىندا مىندەت اۋىر، جول ۇزاق، حالىقارالىق لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ سەلبەستىگى تەك كۇشەيۋ كەرەك، السىرەۋىنە بولمايدى. حالىقارالىق قوعام، ءسوز جوق، دەرەۋ دۇرىس جولعا قايتا ءتۇسۋى قاجەت. لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ماسەلەسىندە، ءسوز جوق، ”قوس ولشەمدى“ تاستاۋ كەرەك، ونى ”ساياسيلاندىرۋعا“، ”قۇرالداندىرۋعا“، ءتىپتى لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋدىڭ اتىن جامىلىپ وزگە ەلدىڭ ىشكى ىسىنە كيلىگۋگە، وزگە ەلدىڭ يەلىك ۇقىعىنا سۇعاناقتىق جاساۋعا استە بولمايدى.
لاڭكەستىك − ادامزاتتىڭ ورتاق جاۋى. ءارقايسى مەملەكەتتەر ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسى بيىگىندە تۇرىپ ىنتىماقتاسۋى، سەلبەسۋى، بىرگە توتەپ بەرۋى كەرەك. حالىقارالىق قوعام اشىق، تەڭ، سيىسىمدى بولۋ پرينسيبىنەن جانە ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسى ۇستانىمىنان جازباي، حالىقارالىق سەلبەستىكتى جانە كوپ جاقتى كەڭەسۋدى بەلسەنە ورىستەتىپ، الەمدىك لاڭكەستىككە قارسى تۇرۋ ىستەرىنىڭ دامۋىن بىرگە ىلگەرىلەتۋ كەرەك.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 - ايدىڭ 14 - كۇنى گۋاڭجوۋدان بەرگەن حابارى)
