قاشقار ايماعى:
قارتتار مەن بالالار ءۇشىن قامتاماسىزداندىرۋ تورىن بەرىك توقىدى
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى حان چين − يان
”باقىت ۇلكەن اۋلاسىندا تۇرعاندا ءوز ۇيىمىزدە جۇرگەندەي سەزىنەمىز. بۇل ارادا اڭگىمە دۇكەن قۇرىپ، ءماز - مەيرام بولامىز، قارايلاساتىن ادامدار دا بار“. بۇل قاشقار ايماعىنداعى باقىت ۇلكەن اۋلاسىنا جايعاسقان ەرەكشە قيىنشىلىعى بار قارتتاردىڭ تەرەڭ تەبىرەنىسى ەدى.
پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسى ورىستەتىلگەننەن بەرى قاشقار ايماعى ”مەن بۇقارا ءۇشىن ناقتى ءىس ىستەيمىن“ امالياتتىق قيمىلىمەن بىرلەستىرىپ، نازاردى قارتتار مەن بالالار سىندى ەكى ءتۇيىندى قاۋىمعا شوعىرلاندىرىپ، قارتتار مەن بالالارعا قاراتىلعان قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جانە قىزمەت وتەۋ حاۋىپسىزدىك تورىن بەرىك توقىپ، ءار ۇلت بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمى، باقىت سەزىمى، حاۋىپسىزدىك سەزىمى ۇزدىكسىز كۇشەيدى.
قارتايعاندا كۇتىمدەلەتىن ورىن بولۋ باقىت ۇلكەن اۋلاسىنداعى قارتتاردىڭ تۇرمىسىنا ءار بەردى
”تاماعىم جاقسى، ۇيقىم تىنىش، وقيتىن كىتابىم دايىن، شىنىعۋ اسپاپتارى دا بار، قانداي باقىت دەشى!“، - دەدى ياركەن اۋدانى اۋات قالاشىعى باقىت ۇلكەن اۋلاسىنا جايعاسقان ءامار وسمان شاتتانا.
بۇگىنگى تاڭدا قاشقار ايماعىنىڭ اۋىل - قىستاقتارىنداعى باقىت ۇلكەن اۋلاسىنا بارا قالساڭىز، كوڭىل اشۋ ۇيىندە ءبىر - بىرىنە سەرىك بولىپ، ءان ايتىپ، كىتاپ وقىپ، شاحمات ويناپ جاتقان قارتتاردىڭ جۇزىنەن باقىت كۇلكىسىن كورەسىز.
جاڭاءشار اۋدانى قامىسارىق اۋىلى اۋىل - قىستاق باقىت ۇلكەن اۋلاسىندا تەلەۆيزور كورىپ وتىرعان قارت اكىم توحتى كوڭىلدەنە بىلاي دەدى: ”بۇل ارادا تاماعىمىز، جاتىن ورنىمىز تەگىن، ناۋقاس كورسەتۋگە، كۇندەلىكتى كۇتىمدەۋگە جاۋاپتى ادام بار، توسەك جاپقىش پەن كىرلىكتى ۋاق - ۋاق اۋىستىرىپ تۇرادى، بولمە ءىشىن ءار ۋاقىت تازالاپ تۇرادى، تۇرمىستان ەشقانداي ۋايىمدامايمىز“.
قاشقار ايماعى شوعىرلى اسىراۋ - كۇتۋ مەن وڭاشا اسىراۋ - كۇتۋدى ۇشتاستىرۋ ءتاسىلىن قولدانىپ، شوعىرلى اسىراۋ - كۇتۋدى قالايتىن جەتىمدەر مەن ەرەكشە قيىنشىلىعى بار قارتتاردى جاقىن ماڭداعى شوعىرلى اسىراۋ - كۇتۋ قۇرىلىمىنا ورنالاستىردى، وڭاشا اسىراۋ - كۇتۋدى ەرىكتى تاڭداعان ەرەكشە قيىنشىلىعى بار ادامدارعا قاراتا حالىق ىستەرى مەكەمەسى باقىلاۋ - قورعاۋ، باقىلاۋ - باسقارۋ، قارايلاسۋ - كۇتىمدەۋ كەلىسىمىن ءبىر تۇتاس جاساپ، ەرەكشە قيىنشىلىعى بار قارتتار ءۇشىن ”جايشىلىقتا قارايلاساتىن، ناۋقاستانعاندا كۇتىمدەيتىن ادام بولۋدى“ جۇزەگە اسىردى.
”ءبىز وڭاشا اسىراۋ - كۇتۋ وبيەكتىسىنە اي سايىن 2 − 4 رەت، ءار رەتتە ءبىر ساعاتتان ارتىق ۋاقىت ۇيىنە بارىپ قىزمەت وتەيمىز“. جاڭاءشار اۋدانى قامىسارىق اۋىلى باقىت ۇلكەن اۋلاسىنىڭ قىزمەتكەرى ارزىگۇل داۋۇت بىلاي دەدى: ”مەن 3 وتباسىنداعى قارتقا جاۋاپتىمىن، ءار كۇنى وتباسىنا بارىپ تازالىق ىستەيمىن، تاماق ازىرلەيمىن، ولارعا قارايلاسامىن“.
”باقىت ۇلكەن اۋلاسى“ قارتتارعا شاتتىققا تولى قونىس ازىرلەپ، جاراسىمدى قوعامنىڭ كوركەم كارتيناسىنا تاماشا كورىنىس ۇستەدى.
قاشقار ايماعى ”بۇقارانىڭ تالابىن باستاما، بۇقارانىڭ رازىلىعىن كومبە ەتۋدى“ باعدار ەتىپ، جوعارى ساپالى دامۋ بارىسىندا حالىق تۇرمىسىنداعى ولقىلىقتاردى تولىقتادى.
وقيتىن مەكتەبى بولۋ ءاربىر بالانى كەرەمەتىن ايگىلەۋ ورايىنان يگىلىكتەندىردى
”جاقىن ماڭداعى مەكتەپتەن وقىپ، ەسىك الدىندا - اق جاقسى مەكتەپتەن ءبىلىم الاتىن بولدىق“. مەكتەبىن اۋىزعا العاندا، قاشقار قالاسى قۇمداربازا ءمالىسى ازاتتىق وڭتۇستىك جولى الەۋمەتتىك اۋماعىندا تۇراتىن وقۋشى باقىتگۇل تۇرسۇننىڭ بويىن ماقتانىش كەرنەيدى.
بالالاردىڭ رياسىز كۇلكىسى، بۇقارانىڭ شالقىعان باقىت سەزىمى قاشقار ايماعىنىڭ وقۋ - اعارتۋدى بىركەلكى دامىتۋدى ىلگەرىلەتۋدە قول جەتكىزگەن تابىسىنىڭ ەڭ جاندى بەينەسى.
قاشقار ايماعىنداعى مەكتەپتەر وقۋشىلارعا مىندەتتى اماناتتاپ باسقارۋ قىزمەتىن وتەپ، وقىتۋشىلار وقۋشىلاردىڭ تاپسىرماسىنا جەتەكشىلىك ەتىپ قانا قالماستان، تاعى مۋزيكا، ءبي، دەنە تاربيە سياقتى اۋەسكەرلىك كلاستارىن اشىپ، وقۋشىلاردىڭ قىزىعاتىن ىستەرىن دامىتۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
”بيىل 3 - ايدان بەرى ءبىز ءتۇرلى قيىنشىلىق ارىز - ارماندارىنان 2788ىن قابىلداپ، 2637سىن شەشتىك“، - دەدى قاشقار ايماقتىق پارتكوم وقۋ - اعارتۋ قىزمەت كوميتەتىنىڭ ورىنباسار شۋجيى جىڭ چاڭچيڭ.
قاشقار ايماعى تاعى ءبىر توپ ۇكىمەتتىك بالاباقشانى جاڭادان جانە وزگەرتىپ - كەڭەيتىپ سالىپ، قالاداعى وقىتۋى ساپالى مەكتەپتەردىڭ اۋىل - قىستاق مەكتەپتەرىمەن، وقىتۋ شارت - جاعدايى ءالسىز مەكتەپتەرمەن ”وقۋ بىرلەستىگىن“ ورناتۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ”ۇجىمدىق“ مەكتەپ باسقارۋ ۇلگىسىن اتقارىپ، مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەنىڭ جالپىعا ءتيىمدى بولۋىن، مىندەتتى وقۋ - اعارتۋدىڭ بىركەلكىلەنۋىن جەبەپ، ”مەكتەپ تاڭداۋدىڭ قىزۋ تۇيىنگە اينالۋى“ سياقتى ماسەلەلەردى كۇش سالا شەشىپ، بۇقارانىڭ ”ەسىك الدىنداعى جاقسى مەكتەبىن“ ويداعىداي قۇرۋعا قۇلشىندى.
قاشقار ايماعىنىڭ قالا، اۋىلدارىنداعى وقۋ - اعارتۋ، وقىتۋ شارت - جاعدايىنىڭ ۇزدىكسىز جاقسارۋىنا ىلەسە، وقىتۋ ساپاسى ۇزدىكسىز جوعارىلاپ، وقىتۋشىلار قوسىنىنىڭ قابىلەتى، ساپاسى جان - جاقتى جاقسارىپ، قالا، اۋىل اراسىنداعى، مەكتەپتەر اراسىنداعى پارىق ازايىپ، وقۋ - اعارتۋ ساپالى، بىركەلكى دامۋدىڭ ”تەز ارناسىنا“ ءتۇسىپ، ءاربىر بالا كەرەمەتىن ايگىلەۋ ورايىنان يگىلىكتەنىپ، وقيتىن مەكتەبى بولۋ شىن مانىندە تياناقتاندى.
اۋىرعاندا ەمدەلە الۋ قارتتار مەن بالالاردىڭ سالاماتتىق قالتقىسىن ساقتادى
”بۇرىن ۇساق - تۇيەك سىرقاتتى ەمدەتۋ ءۇشىن اۋدان ورتالىعىنا، سالماقتى ناۋقاستى ەمدەتۋ ءۇشىن قاشقار قالاسىنا باراتىنبىز، قازىر مەيلى ۇساق - تۇيەك سىرقات بولسىن، الدە سالماقتى ناۋقاس بولسىن ەسىك الدىمىزدا ەمدەتەتىن بولدىق“. يوپۇرعا اۋدانى يەكشانبىبازار قالاشىعى چۇرۇچ قىستاعىنىڭ تۇرعىنى الىمجان ايسا: ”ەمدەلۋدە قامتاماسىزدىق بولعاندىقتان ۇل - قىزىم الاڭسىز جۇمىس ىستەپ جاتىر“، - دەدى.
سالاماتتىق قالتقىسىن ساقتاپ، ”اۋىرعاندا ەمدەلە الۋعا“ شىنايى كەپىلدىك ەتتى، قاشقار ايماعى نازاردى سالاماتتىق جاقتان قىزمەت وتەۋ قىزمەتىندە ورىن تەۋىپ وتىرعان تولعاقتى، قيىن ماسەلەلەرگە شوعىرلاندىرىپ، ۇتىمدى، ناقتى شارا قولدانا وتىرىپ، قارتتار مەن بالالاردىڭ سالاماتتىق جاعىنداعى قيىن ماسەلەلەرىن شەشتى.
بيىل 6 - ايدىڭ سوڭىنا دەيىن قاشقار ايماعىندا قالا، اۋىل تۇرعىندارىنىڭ ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى بويىنشا قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقان ادام 4 ميلليون 66 مىڭ 100گە جەتتى، مۇنىڭ ىشىندە 60 جاستان جوعارى تۇرعىنداردان 350 مىڭ 500 ادام قامسىزداندىرۋعا قاتىناسقان. جالپى حالىق قامسىزداندىرۋعا قاتىناسۋ جوسپارىن اتقارۋ ارقىلى نەگىزگى ەمدەۋ قامسىزداندىرۋىمەن جاپپاي قامتۋدى جۇزەگە اسىردى.
قاشقار ايماعى ەرەكشە قيىنشىلىعى بار اسىراپ - كۇتىلەتىن ادامدارعا قاراتا (بەستە قامتاماسىزداندىرىلاتىن وتباسىن قامتيدى) بەلگىلەنگەن ەمدەۋ قۇرىلىمدارىندا جۇمسالعان ساياسات كولەمىندەگى شيپاحاناعا جاتۋ قاراجاتىنىڭ نەگىزگى ەمدەۋ قامسىزداندىرۋى، سالماقتى اۋرۋ قامسىزداندىرۋى بويىنشا ەسەپتەن كوتەرگەننەن كەيىنگى جەكە ادام ۇستىنە الاتىن بولىگىن تۇتاس سومالىق قۇتقارۋ - كومەكتەسۋ بويىنشا كوتەردى.
حالىققا پايدالى ىستەر ىستەپ، حالىقتى تۇرمىس ۋايىمىنان ارىلتتى. قاشقار ايماعى بۇقارا ءۇشىن ناقتى ءىس ىستەۋدى ءتۇرلى قىزمەتتەرمەن توعىستىرىپ، قارتتار مەن بالالار ءۇشىن قوعامدىق قامتاماسىزداندىرۋ جانە قىزمەت وتەۋ حاۋىپسىزدىك تورىن بارىنشا ءجيى توقىپ، قارتتاردى قۇرمەتتەۋدىڭ، بالالاردى ايالاۋدىڭ قوعامدىق ورتاسىن ۇزدىكسىز جاقسارتىپ، قارتتار مەن بالالاردىڭ باقىتتى تۇرمىسىنا جارشى بولدى.
