بايەكە كەلدىبەك:
شەكارا قورعانىس لەنياسىنداعى ”ءتىرى كارتا“
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى حان چين - يان
تاشقورعان تاجىك اۆتونوميالى اۋدانى تىزناپ اۋىلى تىزناپ قىستاعى حونچيراپ ماڭىنداعى قۇلازىعان تاۋ اراسىنا ورنالاسقان، پاكيستانعا وتەتىن ماڭىزدى جول تورابى، سونداي - اق شەكارا قورعاۋشى بايەكە كەلدىبەك وتباسىنىڭ 3 ۇرپاق بويى كۇش جالعاپ، كۇزەتىپ كەلگەن جەرى.
”كوممۋنيستىك پارتيا ءبىزدى تاماشا تۇرمىسقا كەنەلتتى، ءبىز العىس ايتا ءبىلۋىمىز كەرەك“. 9 - ايدىڭ 18 - كۇنى ەگدە تارتقان بايەكە ءسوزىن بىلاي دەپ ساباقتادى: ”شەكارا شارلاۋ - قورعاۋ − مەملەكەتتىڭ ءىسى، مالشىلاردىڭ دا جاۋاپكەرشىلىگى. مەملەكەت شەكارا بەلگىسى بولماسا، قوي - سيىرلارىمىز قايدان بولسىن؟“.
الدىڭعى عاسىردىڭ 50 - جىلدارى بايەكەنىڭ اكەسى كەلدىبەك ءدىلدار حونچيراپ شەكارا قورعانىس ليانىنىڭ مىندەتتى شارلاۋ باستاۋشىسى ەدى. 1972 - جىلى كوكتەمدە اكەسى 21 جاستاعى بايەكەنى قاسىنا شاقىرىپ، وعان بىلاي دەدى: ”بالام، مەن قارتايدىم، بۇدان كەيىن ازاتتىق ارمياعا مەنىڭ ورنىمدا سەن جول باستايتىن بولاسىڭ“. وسىدان باستاپ بايەكە شەكارا قورعانىس ليانىنىڭ مىندەتتى شارلاۋ بويىنشا جول باستاۋشىسى بولىپ، ونىڭ ءومىرىنىڭ باسىم كوپ بولىگى پامير ۇستىرتىندەگى شەكارا لەنياسىندا وتەدى.
جىل بويى تاۋ اسىپ، تاس باسقان بايەكە تاشقورعان شەكارا لەنياسىنداعى ساي - سالانى بەس ساۋساعىنداي بىلەتىندىكتەن، جەرگىلىكتى ورىنداعى ارميا مەن حالىق ونى شەكارا قورعانىس لەنياسىنداعى ”ءتىرى كارتا“ دەپ اتايتىن.
1997 - جىلى 9 - ايدا كايراپ وزەنىنىڭ سۋى تاسىپ جاتادى، بايەكە 5 شەكارا قورعانىس جاۋىنگەرىن باستاپ قوداسپەن وزەننەن وتەدى، ەڭ الدىدا كەلە جاتقان ول اساۋ تولقىننىڭ سوققىسىمەن ۇلكەن تاسقا سوعىلىپ، اياعى سىنىپ، اۋىرعاندا ەسىنەن تانىپ قالا جازدايدى. سول كەزدە ەندى ءبىر شەكارا قورعانىس جاۋىنگەرىن دە اساۋ تولقىن الا جونەلەدى، وسىنداي قاتەرلى جاعدايدا بايەكە جاراقاتىنا قاراماستان سۋعا سەكىرىپ ءتۇسىپ، شەكارا قورعانىس جاۋىنگەرىن اجال اۋزىنان اراشالايدى. الايدا بايەكە ەسىنەن تانىپ قالادى، بىرنەشە ساعاتتىق شۇعىل قۇتقارۋدان كەيىن بەتى بەرى قارايدى.
بايەكەنىڭ شەكارا قورعاۋ ومىرىندە كەزدەسكەن شۇعىل، قيىن، قاتەرلى جاعدايلارى ساناپ تاۋىسقىسىز، ءبىراق ول ەجەلدەن شەگىنشەكتەگەن جانە باس تارتقان ەمەس. اكەسىنىڭ وتان ءۇشىن شەكارا قورعاۋ بۇلجىماس سەنىمى ونىڭ جۇرەگىنە تەرەڭ ۇيالاعان ەدى.
ءبىر جولى بايەكە بىرنەشە جاڭا اسكەردى ەرتىپ شارلاۋعا شىعادى، توساتتان قالىڭ قار جاۋعاندىقتان شارلاۋ ۋاقىتى كەشەۋىلدەپ، الىپ العان ازىق - تۇلىكتەرى دە تاۋسىلا باستايدى. ول اسكەرلەردىڭ ازىعىن جوسپارلاپ ورنالاستىرادى دا ءوزى تارتا جەيدى، قالعان 10 تال سىعىلعان قۇرعاق ازىق پەن 5 ناندى تالعاجاۋ ەتىپ، 3 كۇن، 3 ءتۇندى وتكىزىپ، اقىرى شارلاۋ مىندەتىن ورىندايدى.
1999 - جىلى 6 - ايدا بايەكە داڭقپەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنا مۇشە بولادى. 2013 - جىلى جۇرەگىنە كوپىر سالدىرۋ وپەراتسياسىن جاساتقان بايەكە شەكارا قورعاۋ بورىشىن اسكەري قوسىننان بوساعان ۇلى لاچين بايەكەگە تاپسىرىپ، ۇرپاقتارىنا ءوزىنىڭ مىندەتتى جول باستاۋشى ءىسىن جالعاستىرتۋعا بەكيدى.
بيىل 1 - ايدىڭ 4 - كۇنى ۇلى لاچين بايەكە سۋعا ءتۇسىپ كەتكەن بالانى قۇتقارۋ جولىندا ەرلىكپەن قۇربان بولادى، بايەكە قايعىنى قايراتقا اينالدىرىپ، جىڭجوۋدا تۋىلعان اۋىر نوسەرلى تاسقىن اپاتىنان كەيىن، ۇلى لاچين بايەكە اتىنان جىڭجوۋعا 200 مىڭ يۋان جىلۋ اتايدى.
پامير ءۇستىرتى بايەكە وتباسىنىڭ 3 ۇرپاق بويى وتان ءۇشىن شەكارا كۇزەتكەن اسەرلى ىزگى ىستەرىنە كۋا بولدى، ولاردىڭ پارتيا مەن وتانعا دەگەن شەكسىز ادالدىعىنا دا كۋا بولدى.
