− شيبايپو رۋحى جونىندەگى شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى فان سىشياڭ، يان چيلەي
شيبايپو پارتيا تاريحىن ماڭگىلىك بويىنا سىڭىرگەن رۋحاني جەر بەلگىسى.
70 نەشە جىلدىڭ الدىندا جاڭا جۇڭگو وسى ارادان قادام باستى − 1948 - جىلى 5 - ايدان 1949 - جىلى 3 - ايعا دەيىن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى حىبەي ولكەسىنىڭ پيڭشان اۋدانىنداعى شيبايپودا جۇمىس جۇرگىزىپ، جاڭا جۇڭگونىڭ ايبىندى جوباسىن سىزىپ شىقتى، بۇل ارا پارتيا ورتالىق كوميتەتىنىڭ بۇكىل جۇڭگونى ازات ەتۋىندەگى ”ەڭ سوڭعى اۋىل - قىستاق قولباسشىلىق ورنىنا“ اينالدى.
70 نەشە جىلدان كەيىن ”ەمتيحان تاپسىرۋ“ جولى ءباز - باياعىسىنداي جالعاسىپ جاتتى − ”بۇكىل پارتياداعى جولداستار ’ەكى بولسىننىڭ‘ تەرەڭ يدەياسىن ۇزدىكسىز ۇيرەنىپ، ءتۇسىنىپ، باستان - اياق كىشى پەيىل، بايسالدى بولىپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەپ، بۇكىل ىنتا − پەيىلىمەن حالىق ءۇشىن ىستەدى“، ۋاقىت پەن كەڭىستىكتە جاڭعىرعان شيبايپو رۋحى ءبىزدى ەكىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىرۋدىڭ جاڭا ساپارىندا كەۋدە كەرىپ ارشىندى قادام تاستاۋعا جىگەرلەندىرۋدە.
ۋاقىت ۇزارعان سايىن جاڭارعان رۋحاني كۇش
1949 - جىلى 3 - ايدا پارتيا 7 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى جالپى ءماجىلىسى شيبايپودا اشىلدى.
ۇزىنشاق تام ءۇي ءدال سول جىلعى 7 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتتىڭ ەكىنشى جالپى ءماجىلىسى اشىلعان ورىن. ءماجىلىس ورنى جۇپىنى بولعانىمەن، رۋحى ماڭگى وشپەيدى.
پارتيا قىزمەتىنىڭ ءتۇيىنى اۋىل - قىستاقتان قالاعا ويىسۋ قاتارلى تاريحي شارت - جاعداي الدىندا، ماۋ زىدۇڭ ماجىلىستە ”ەكى بولسىندى“ العا قويدى − ”جولداستار، ءسوز جوق، كىشى پەيىل، بايسالدى بولۋ، داندايسىماۋ، ۇشقالاقتىققا سالىنباۋ ستيلىن ۇزدىكسىز ساقتايتىن بولسىن، جولداستار، ءسوز جوق، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋ ستيلىن ۇزدىكسىز ساقتايتىن بولسىن“.
”ەكى بولسىن“ ماڭگى بولۋ كەرەك. قىسقا دا نۇسقا سوزدەر جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ اۋەلگى ماقساتى مەن بورىشىنىڭ جيناقتالعان تۇسىندىرمەسى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەگەن بولاتىن: ماۋ زىدۇڭ جولداس كەزىندە شيبايپودا العا قويعان ”ەكى بولسىندا“ ەلىمىزدىڭ نەشە مىڭ جىلدىق تاريحتاعى بىلىقپالىقتى جونگە سالۋ زاڭدىلىعىنان العان تەرەڭ عيبىراتى قامتىلعان، پارتيامىزدىڭ جاپالى دا ەرەن كۇرەس ساپارىنا جاسالعان تەرەڭ قورىتىندىسى قامتىلعان، جەڭىسكە جەتكەن ساياسي پارتيانىڭ العاباسارلىق پەن كىرشىكسىزدىكتى ماڭگى ساقتاۋىنا، ءومىر ەسىگىن اشۋ الدىندا تۇرعان حالىق بيلىگىنىڭ باياندى تىنىشتىقتى جۇزەگە اسىرۋىنا دەگەن تەرەڭ تولعانىسى قامتىلعان، پارتيامىزدىڭ بۇكىل ىنتامەن حالىق ءۇشىن قىزمەت ىستەۋ ءتۇبىرلى باس ماقساتىنا تاباندى بولۋىنا دەگەن تەرەڭ تانىمى قامتىلعان، يدەيالىق ماڭىزى مەن تاريحي ماڭىزى ايرىقشا تەرەڭ.
نە ءبىر قيىندىقتارمەن ايقاسىپ، قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇردى.
100 جىلدىڭ الدىندا پارتيامىز ىشكى دۇربەلەڭ مەن سىرتقى شاپقىنشىلىققا ۇشىراعان كونە جۇڭگودا ومىرگە كەلدى. كىشى پەيىل، بايسالدى بولۋ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ ارقاسىندا، پارتيامىز باسقان جولىندا حالىقتى ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، العا باسۋ جولىنداعى ءتۇرلى حاۋىپ - قاتەر، سىن - سايىستاردى، قيىندىقتار مەن كەدەرگىلەردى جەڭىپ، ۇزدىكسىز جەڭىستەردەن جاڭا جەڭىستەرگە جەتتى.
ءداۋىر اۋىسۋدا، رۋحتىڭ كۇش - قۋاتى ادامدار جۇرەگىن ماڭگى تەربەۋدە. قىزىل قۇنارلى توپىراقتا جەتىلگەن شيبايپو رۋحى دابىل قوڭىراۋىنداي، بارابان ۇنىندەي ۇرپاقتار بويى جۇڭگو كوممۋنيستەرىن داڭقتى ءداستۇردى ماڭگى ساقتاپ، مۇرات - سەنىمنەن مىزعىماي، ۇدەرە تارتىپ كۇرەس جاساپ، ماڭگى العا ىلگەرىلەۋگە ۇزدىكسىز جەتەكتەپ، جىگەرلەندىرۋدە.
”ازات رايوندا تۋىپ، جاڭا جۇڭگودا ەسەيىپ، رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ ۇلى تولقىنىندا كۇرەس جاساپ، سوڭعى ءومىرىمدى جاڭا داۋىردە زەينەتتە وتكىزىپ جاتىرمىن“. بيىل 76 جاستاعى ساقا پارتيا مۇشەسى يان چيڭحاي شيبايپودا اتى تانىمال مىندەتتى ءتۇسىندىرۋشى. يان چيڭحاي ءوزىنىڭ جۇڭگو حالقىنىڭ ەڭسە كوتەرۋدەن، بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى ۇلى بارىسىن باستان وتكىزگەنىن ايتتى. جاسى ۇلعايعانىمەن، ول ”ءومىر بويى بويكۇيەزدىككە سالىنعىسى كەلمەيدى“، اۋەلى، ساقا پارتيا مۇشەسىنىڭ قالعان قاجىر - قايراتىن ساۋلەلەندىرىپ، شيبايپو رۋحىن تاباندىلىقپەن ۇگىتتەۋدە.
توڭكەرىستىك رۋح بۇگىنگە شۇعىلاسىن شاشىپ، كەلەشەككە شابىتتاندىرۋدا.
بۇدان بىلاي مەيلى ىستەرىمىز دامىپ قاي كەزەڭگە بارسىن، قانشالىقتى ۇلكەن تابىستارعا جەتەيىك، شيبايپو رۋحىن ەسكە ءتۇسىرۋ ءاردايىم بىزگە رۋحاني تىرەك، اينىماس سەنىم، مۇقالماس مۇرات ازىرلەپ، ۇزدىكسىز جەڭىستەرگە بەت الۋىمىزعا مۇمكىندىك جاساپ وتىرادى.
ماڭگى وڭبەيتىن حالىقتىق سۇيىسپەنشىلىك
شيبايپو ەسكەرتكىش سارايىنداعى بىرنەشە رەڭسىز سۋرەتتە تاريح ساقتالعان.
1947 - جىلى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتى قىزمەت كوميتەتى شيبايپودا مەملەكەتتىك جەر قىزمەتى ءماجىلىسىن اشىپ، ”جۇڭگو جەر زاڭى باعدارلاماسىن“ ماقۇلدادى. ”ديقانداردىڭ جەرى بولۋ“ جۇڭگو حالقىنىڭ ”ەڭسە كوتەرىپ شارۋاشىلىق قۇرۋ“ ارمانىن ۇشتادى. باعدارلاما جاريالانعاننان كەيىن، ازات رايونداردا جەر رەفورماسى قىزۋ ورلەۋى جەدەل كوتەرىلدى، بۇل پارتيامىزدىڭ حالىققا باسشىلىق ەتىپ ازاتتىق سوعىسىنىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزۋىنە مىعىم زاتتىق كۇش پەن بۇقارالىق نەگىز ازىرلەدى.
جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ومىرگە كەلگەن العاشقى كەزدەن - اق باستان - اياق حالىقپەن تىنىستاس، تاعدىرلاس بولىپ، بارلىعىندا حالىق ءۇشىن ىستەپ، بارلىعىندا حالىققا سۇيەندى.
”سوڭعى كەسە كۇرىشتەن اس پىسىرسىن ارميا، قيقىم بۇلدان قۇراق قىپ كيىم تىكسىن ارميا. زۋزا جاپتىق ماقتالى مەشپەتتەرمەن ەڭ سوڭعى، بالانىڭ دا كەنجەسىن اتتاندىردىق مايدانعا...“. ەسكەرتكىش سارايداعى جالعىز دوڭعالاقتى قول اربانىڭ الدىندا ءتۇسىندىرۋشى سوعىس جىلدارىندا كەڭىنەن تاراعان وسى حالىق جىرىن ايتا باستادى.
حۋايحاي شايقاسىنىڭ جەڭىسى حالىق بۇقاراسىنىڭ قول اربانى يتەرۋىمەن قولعا كەلگەن؛ چاڭجياڭنان ءوتۋ شايقاسىنىڭ جەڭىسى بۇقارانىڭ قايىقتاردى ەسۋىمەن كەلگەن؛ ايبىندى سوتسياليستىك قۇرىلىس بۇقارانىڭ بىلەك سىبانا ىستەۋىمەن كەلگەن؛ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ تاريحي ۇلى ءىسى ميلليونداعان حالىقتىڭ تاسقىنداعان جىگەرىمەن جانە جالىنداعان سۇيىسپەنشىلىگىمەن جاراتىلعان...
100 جىلدان بەرى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى باستان - اياق حالىق تۇرعىسىنان مىزعىماي، ەڭ قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ شىن جۇرەكتەن قولداۋىنا يە بولدى؛ 100 جىلدان بەرى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى باستان - اياق اۋەلگى ماقسات پەن بورىش ارقالايتىن جاۋاپكەرشىلىكپەن حالىق بۇقاراسىمەن ەتەنە بايلانىستى ۇزدىكسىز نىعايتتى.
2013 - جىلى 7 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ شيبايپوداعى قىركۇيەك ءماجىلىسى كونە جۇرتىندا اۋدان، اۋىل، قىستاق كادرلارى، ساقا پارتيا مۇشەلەرى جانە بۇقارا ۋاكىلدەرىمەن اڭگىمە ءماجىلىس وتكىزگەن كەزدە مىنانى ءبىلدىردى: ءار رەت كەلگەن سايىن، پارتيانىڭ سيپاتى مەن باس ماقساتى جونىندە جاندى تاربيە الامىن، حالىقتىڭ قىزمەتشىسى تانىمىمىز بەن حالىق ءۇشىن ىستەۋ سۇيىسپەنشىلىگىمىز ونان ارى بەكەمدەلە تۇسەدى.
پارتيانىڭ بۇقارالىق لۋشيان تاربيەسى امالياتى قيمىلىنان ”ەكىنى ۇيرەنۋ، بىردە تولىمدى بولۋ“ ۇيرەنۋ تاربيەسىنە دەيىن، ”اۋەلگى ماقساتتى ۇمىتپاۋ، بورىشتى ەستە بەرىك ساقتاۋ“ نەگىزگى تاقىرىپتىق تاربيەسىنەن پارتيا تاريحىن ۇيرەنۋ تاربيەسىنە دەيىن، پارتيامىزدىڭ حالىقتى وزەك ەتكەن دامۋ يدەياسى، حالىقتى بارىنەن جوعارى قويعان بيلىك جۇرگىزۋ ۇستانىمى ۇزبەي جالعاسىپ كەلەدى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋدا 1800دەن استام پارتيا مۇشەسى كەدەيلەردى سۇيەمەلدەۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندە قۇربان بولدى؛ ىندەتكە قارسى اتتانۋدا 42 مىڭنان استام شيپاگەر - سەسترا جورىققا قاسقايا قارسى اتتاندى، قۇربان بولعان شيپاگەر - سەسترالاردىڭ ىشىندە پارتيا مۇشەلەرى ％70تەن استامىن يەلەيدى... حالىق ءۇشىن تۋىپ، حالىقتىڭ ارقاسىندا گۇلدەنىپ، باستان - اياق حالىقپەن بىرگە بولىپ، حالىقتىڭ مۇددەسى جولىندا كۇرەس جۇرگىزۋ − پارتيامىزدىڭ پارتيا بولىپ تۇرۋىنداعى، پارتيانى گۇلدەندىرۋدەگى، پارتيانى قۇدىرەتتەندىرۋدەگى ءتۇبىرلى نەگىزى جانە تياناعى. تەك وسىلاي بولعاندا عانا، ءبىز جاپا - ماشاقات پەن قيىنشىلىق، حاۋىپ - قاتەر، بوگەت اتاۋلىنى جەڭەتىن تەلەگەي ۇلى كۇشتى ۇيىستىرا الامىز.
جاڭا ساپاردا تاعى دا ”ەمتيحان تاپسىرامىز“
1949 - جىلى 3 - ايدىڭ 23 - كۇنى ماۋ زىدۇڭ ورتالىق ورگانىن باستاپ شيبايپودان اتتانىپ، بەيپيڭگە جول الدى. اتتانار الدىندا ماۋ زىدۇڭ جوۋ ىنلايعا: بۇگىن بەيپيڭگە كىرەتىن كۇن، بەيپيڭگە كىرىپ ”ەمتيحان تاپسىرۋعا“ بارامىز، - دەدى. جوۋ ىنلاي: ءبىزدىڭ بارلىعىمىز ەمتيحاندا تولىمدى بولۋىمىز كەرەك، شەگىنىپ قايتىپ كەلۋىمىزگە بولمايدى، - دەدى. ماۋ زىدۇڭ: شەگىنىپ قايتىپ كەلسەك جەڭىلگەنىمىز. ءبىزدىڭ استە لي زىچىڭ بولۋىمىزعا بولمايدى، بارلىعىمىز ەمتيحاندا جاقسى ناتيجەگە جەتۋدى ءۇمىت ەتەمىز، - دەدى.
تاريح مىنانى دالەلدەدى: ”بەيپيڭگە كىرىپ ەمتيحان تاپسىرعاننان“ كەيىنگى 70 نەشە جىلدان استام ۋاقىتتا پارتيامىز ۇلكەن ەمتيحاندا ۇزدىك ناتيجەگە يە بولدى. بۇگىن ءبىز ءبىرىنشى 100 جىلدىق كۇرەس نىساناسىن جۇزەگە اسىردىق، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋى بوگەۋ بەرمەس تاريحي بارىسقا قادام تاستادى.
الايدا پارتيا ءدوپ كەلگەن ”ەمتيحان تاپسىرۋ“ ءالى اياقتالعان جوق. اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋ، جوعارى ساپالى دامۋ، بىرگە بايۋ... بۇگىن ءبىزدىڭ پارتيامىز حالىقتى ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، ”ەمتيحان تاپسىرۋ“ جولىندا ۇزدىكسىز العا تارتۋدا.
”جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ 100 جىلدىق تاريحى − حالىقتى ىنتىماقتاستىرىپ، باستاپ، تاماشا تۇرمىس ءۇشىن بىرگە كۇرەس جاساعان تاريح، شيبايپوداعى كادرلار مەن بۇقارانىڭ بۇدان العان اسەرى ايرىقشا تەرەڭ“. بيىل كوكتەم مەرەكەسى قارساڭىندا باس شۋجي شي جينپيڭ پيڭشان اۋدانى شيبايپو قالاشىعى بەيجۋاڭ قىستاعىنداعى بارلىق پارتيا مۇشەلەرىنە جاۋاپ حات قايتارىپ، ولاردى اۋىلداستاردى اناعۇرلىم ويداعىداي ىنتىماقتاستىرىپ، ۇيىستىرىپ، تۇرمىستارىن بارعان سايىن شالقىتا تۇسۋگە شابىتتاندىردى.
”سوڭعى جىلدارى ءبىز قىستاق كەلبەتىن، قىستاق بەينەسىن جاقسارتتىق، كەدەيلىكتەن ارىلىپ، كەدەيلىك قالپاعىن الىپ تاستاۋدى جۇزەگە اسىردىق، الايدا اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جۇزەگە اسىرۋدا جانەدە شيبايپو قىزىل ساياحاتىمەن جەدەل توعىسۋ جانە تاۋلى جەر ەرەكشە ەكولوگيالىق اۋىل شارۋاشىلىعى كورىنىس ساياحاتىن دامىتۋ كەرەك“. قىستاقتىڭ بۇدان بىلايعى دامۋ جوسپارىن تىلگە العاندا، شيبايپو قالاشىعى بەيجۋاڭ قىستاعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى فىڭ حۇڭجۋاننىڭ وي جەلىسى ايقىن. قازىر شيبايپوداعى قالىڭ كادرلار مەن بۇقارا قازىرگى جاعدايعا تابان تىرەپ، قايراتتانا ىسكەرلىك كورسەتىپ، ”ەمتيحان تاپسىرۋ“ رۋحىمەن جاڭا داۋىردەگى جاۋاپنامانى جازۋدا.
”ەمتيحان تاپسىرۋدا“ كىدىرۋگە بولمايدى، كۇرەس جۇرگىزۋدە ايالداۋعا بولمايدى.
كەزىندە وسى ارادان اتتانىپ، شىت جاڭا جۇڭگو دۇنيە جۇزىنە اسقاق بەينەمەن اتتانعان بولاتىن؛ بۇگىن وسى ارادان تاعى اتتانعان جۇڭگو كوممۋنيستەرى ۇزدىكسىز العا باسىپ، شيبايپو رۋحىن جالعاستىرىپ، تاسقىنداعان جىگەرمەن جاڭا تاراۋ جازۋدا.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 10 - ايدىڭ 21 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
