− استىق ۇنەمدەۋ ارەكەتى جونىندەگى جەلىلەس حابار (3)
□ انار بۇلت / شينجياڭ گازەتىنىڭ ءتىلشىسى يۇي شي
اس - سۋ ىسىراپشىلدىعى ەلىمىزدىڭ استىق حاۋىپسىزدىگىنە ىقپال جاساپ قالماستان، جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇنەمشىلدىكتى ارداقتايتىن ءداستۇرلى اسىل مورالىمەن ەش وتاسپايدى.
اس - سۋ سالاسىندا تيجارات ارەكەتتەرىن باسقارۋدى كۇشەيتۋدەن، مەكەمە - ورىنداردىڭ اسحانالارىندا ازىق - تۇلىك ىسىراپشىلدىعىنا قارسى تۇرۋدى باسقارۋ جاۋاپكەرشىلىگىن تياناقتاندىرۋعا، ودان ۇگىت تاربيەنى كۇشەيتىپ، ىسىراپشىلدىقتى نامىس، ۇنەمشىلدىكتى داڭق سانايتىن قوعامدىق سالت قالىپتاستىرۋعا دەيىن... بۇگىندە، تيانشان الابىندا ”اس اسىرماۋ ارەكەتىن“ ورىستەتۋ، ”وركەنيەتتى اس داستارقانىن“ قالىپتاستىرۋ سالتقا اينالدى.
اس - سۋ سالاسى: ۇزدىكسىز ۇلەس قوسىپ ۇنەمشىلدىكتى جەبەدى
11 - ايدىڭ 5 - كۇنى ءۇرىمجى قالاسى ۋ - ي جولى ماشىجيۋباۋ تاعامجايىندا قالا تۇرعىنى فىڭ شىچي بالاسىنىڭ تۋعان كۇنىن وتكىزىپ جاتتى، ءبىر ۇيدەگى 3 جان 5 قۋىرماش بۇيىرتتى.
”قۋىرماش - تاعامداردىڭ مولشەرى جەتكىلىكتى، 3 قۋىرماشتىڭ ءوزى جەتەدى“، - دەپ ەسكەرتتى ءبىر شەتتە تۇرعان كۇتۋشى قىزمەتكەر.
”جارايدى، ەندەشە 2 قۋىرماشتى قىسقارتا تۇرايىق، جەتپەسە تاعى قوسامىز!“، اسحانا جاقتىڭ اس - تاعامعا قالىپتىراق زاكاز بەرۋدى ىرىقتىلىقپەن ەسكەرتۋىنە فىڭ شىچي القاۋ ايتتى.
بىلتىر 8 - ايدا شينجياڭ قوناقجاي قوعامى بۇكىل شينجياڭداعى قوناقجاي، اس - سۋ سالاسىنا بىلاي دەپ باستاما كوتەرگەن بولاتىن: وزىندىك قۇندى تەجەۋ جانە اس - سۋ تۇتىنۋدى ۇنەمشىلدىكپەن باسقارۋ ولشەمىن ورناتۋ نەمەسە كەمەلدەندىرۋ؛ ۇنەمشىل بولۋدى اس - سۋ ءوندىرۋدىڭ، وڭدەۋدىڭ، قىزمەت وتەۋدىڭ تۇتاس بارىسىنا ەنگىزىپ، تۇتاس بارىستا ۇنەمشىلدىك ىستەۋ؛ تاعام ءتۇرىن، سانىن، مولشەرىن لايىقتى رەتتەپ، ءبولىپ تاماقتانۋ ءتۇزىمىن جالپىلاستىرىپ، ىرىقتىلىقپەن شاعىنداپ سالىنعان قۋىرماشتار، جارتى تالەڭكە قۋىرماشتار دايىنداپ، تۇتىنۋشىلاردى ىرىقتىلىقپەن قوراپتاپ الۋعا جەتەكتەپ، ”اس اسىرماۋ ارەكەتىن“ دارىپتەۋ.
شينجياڭ اس پىسىرۋ قوعامى، ءۇرىمجى اس - سۋ قىزمەت وتەۋ سالاسى قوعامى دا تۇس - تۇستان تاعام تىزىمدىگىن عىلمي جوبالاۋ باستاماسىن دارىپتەپ، ”1-N“ تاعام بۇيىرتۋ ۇلگىسىن قۋاتتاپ، ورتالىق اس دايىنداۋ ۇيىندە شوعىرلى تۇردە باستاپقى وڭدەۋ، جەتكىزۋ سياقتى شارالاردى شوعىرلى قولدانۋعا شابىتتاندىردى، شينجياڭنىڭ اس - سۋ سالاسى ۇقىپتى، ۇنەمشىل بولۋدى اس ۇيدە، زالدا، اس الدى - استان كەيىنگى تۇتاس بارىستا تياناقتاندىردى.
قاشقار قالاسىنداعى قاشقار قوناق ءۇيى اس - سۋ ىسىراپشىلدىعىن تەجەۋدى ناتيجەنى باعالاۋعا ەنگىزىپ، ەڭبەكاقى مامىلەسى، دارەجەسىن ءوسىرۋ سياقتىلارمەن بايلانىستىردى. ءارقايسى تاراۋ العا قويعان ءونىمدى ۇنەمشىلدىك ادىستەرىنە قاراتا، قوناق ءۇي 200 يۋاننان 1000 يۋانعا دەيىن تۇرلىشە دارەجەدە سيلادى.
”اس - سۋ ىسىراپشىلدىعىن تەجەۋدىڭ مىندەتى ءالى دە اۋىر، جولى الىس“. شينجياڭ قوناقجاي قوعامىنىڭ باستىعى چىن ليحۋا: اس - سۋ ىسىراپشىلدىعىن تەجەۋدە ۇزدىكسىز كۇش شىعارىپ، تىنباي ەڭبەكتەنىپ، ونىڭ ۇزدىكسىز تەرەڭدەۋىن ىلگەرىلەتۋ كەرەك، - دەدى.
مەكەمە - ورىن اسحانالارى: ءار جاقتان تەڭ يگەرىپ، شىعىندى ازايتتى
”ۇستاز، مەن تەك 2 وجاۋ كۇرىش، ەتسىز، ەتتى 2 ءتۇرلى قۋىرماش السام بولدى“، - دەپ تاپسىردى ءۇرىمجى اۋداندىق ورگان اسحاناسىندا ءۇرىمجى اۋدانى اقپارات ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى ليۋ شي اسحانا اسپازىنا.
”بۇرىن كوپشىلىك تاماق سالدىرعاندا تالەڭكەنى تولتىرىپ الاتىن، قازىر از - ازدان قايتالاي سالدىراتىن بولدى، جۋىندى - شايىندى دا ازايدى“، - دەدى ليۋ شي.
تۇس - تۇستان كوزگە شالىناتىن ”اس اسىرماۋ ارەكەتىن امالياتتا ايگىلەۋدى وزىمىزدەن باستايىق“ سياقتى ۇگىت ۇرانداردان سىرت، ءۇرىمجى اۋدانىنداعى ورگان اسحانالارى بۇرىنعى ءوزى تاڭداپ اس ىشەتىن ۇلگىنى قىزمەتشىلەردىڭ تاماق سالىپ بەرۋىنە وزگەرتتى. سونىمەن بىرگە قاجەتتى كوكونىس تۇرلەرىنىڭ سانىن ۇيلەسىمدى ەسەپتەپ، جوسپارمەن ساتىپ الۋدى، ساقتاعاندا قالىپتان تىس اسىپ كەتپەۋىن ورىندادى.
بىلتىر اۆتونوميالى رايوندىق ورگان ىستەرىن باسقارۋ مەكەمەسى بۇكىل رايونداعى ءار دارەجەلى الەۋمەتتىك قۇرىلىمدارعا، سونداي - اق قالىڭ كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەرگە «الەۋمەتتىك قۇرىلىمدار باستاماشىلدىقپەن ۇنەمشىلدىك ىستەپ، اس - سۋ ىسىراپشىلدىعىن ادا - كۇدە تيايىق» دەگەن ۇندەۋ حات جاريالاپ، ءار دارەجەلى پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارىنان، ءىسورىنداردان جانە توپ - ۇيىمداردان باستاماشىلدىقپەن امالياتتا ايگىلەۋدى تالاپ ەتتى. قازىر شينجياڭداعى ءار دارەجەلى پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارى، كاسىپورىن، ءىسورىندار تۇس - تۇستان اسحانا رەفورماسىن جۇرگىزىپ، ەكونوميكالىق ءتاسىل، باسقارۋ تاسىلدەرى ارقىلى كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردى ىسىراپشىلدىق نامىس، ۇنەمشىلدىك داڭق دەيتىن داستارقان جاڭا سالتىن ورناتۋعا جەتەكتەۋگە ىزدەنىس جاسادى.
اۆتونوميالى رايوندىق ءادىليا مەڭگەرمەسىنىڭ ورگان اسحاناسىندا ازىق - تۇلىك ماتەريالدارىن دايىنداۋ بۋىندارىندا الدىن الا بولجاپ، يگەرىپ وتىرۋ ءۇشىن، اسحانا تۋ باسىنان ”ۇساق - تۇيەكتىڭ ءبارىن ەسەپتەۋدى“ باستاپ، ءار كۇنى تاماقتانۋشىلار سانىن، ازىق - تۇلىك ىستەتۋ مولشەرىن، سونداي - اق قالدىق مولشەر ەسەپ داپتەرىن جاساپ ەستەلىككە الىپ، زات ساتىپ الۋدىڭ نەگىزى ەتتى. سونىمەن بىرگە كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ تاماقتانۋ ارەكەتىنە باقىلاۋ - تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، تاماقتى ىسىراپ ەتۋشىلەردى سۋرەتكە الىپ، جاريا ەتىپ، ناقتى اتى - جونىمەن حابارلاندىرىپ وتىردى.
ونسۋ اۋدانى ورگان ىستەرى قىزمەت وتەۋ ورتالىعى پارتيا ياچەيكاسىنىڭ شۋجيى ليۋ يانلۇڭ بىلاي دەپ تانىستىردى: ونسۋ اۋدانىنداعى پارتيا، ۇكىمەت ورگاندارى، ءىسورىن اسحانالارى ازىق - تۇلىك ساتىپ الۋدى، قامبادا ساقتاۋدى، مانەرلەۋدى يكەمدى باسقارۋدى كۇشەيتۋدەن باستاپ كىرىسىپ، ازىق - تۇلىك ىسىراپشىلدىعىنىڭ الدىن الۋ شارالارىن جاساپ اتقاردى، سونداي - اق تاماقتى ۇقىپتىلىقپەن ىستەۋ، از قۋىرۋ، كوپ رەت مانەرلەۋ ادىستەرىن قولداندى جانە تۇتقيل تەكسەرۋ، كەز كەلگەن ۋاقىتتا تەكسەرۋ سياقتى ادىستەرمەن استىقتى ايالاۋدى كادر، جۇمىسشى - قىزمەتكەرلەردىڭ جاقسى ادەتىنە اينالدىردى.
مەكتەپتەر: ۇگىت تاربيەنى جۇرەكتەرگە ۇيالاتتى
رايونىمىز استىقتى ۇنەمدەۋ ۇگىت تاربيەسىن مەكتەپتەرگە ەنگىزۋدى كۇش سالا ىلگەرىلەتىپ، ءارقايسى جوعارى مەكتەپتەرگە، ورتا، باستاۋىش مەكتەپتەرگە، بالاباقشالارعا تۇس - تۇستان تاربيەنى كۇشەيتىپ، وقۋشىلاردىڭ ۇنەمشىل بولۋ تانىمىن جەتىلدىردى.
”ساباقتاستار، استىق وڭاي - وسپاق قولعا كەلگەن ەمەس، قاجەتكە قاراي اس سالدىرىڭىزدار“. ءار رەت تاماق ىشەتىن ۋاقىت جەتكەن كەزدە شينجياڭ ينجەنەريا شۋەيۋانىنىڭ اس - سۋ قىزمەت وتەۋشى قىزمەتكەرى وقۋشىلارعا شاماسىنا شاقتاپ اس سالدىرۋدى ىرىقتىلىقپەن ەسكەرتىپ تۇرادى.
بۇل شۋەيۋان اس - سۋ ىسىراپشىلدىعىن تەجەۋدى كۇندەلىكتى تاربيە مازمۇنى رەتىندە يگەرىپ، ۇستىندە باسقارۋ، سونداي - اق تاماقتانۋدىڭ قاۋىرت كەزىندەگى شارلاۋ تەبىنىن كۇشەيتتى. كۇندەلىك تاماقتانۋشىلاردىڭ سانىن يكەمدى قاداعالاۋدان 21 كۇن بويى ”تاماق اسىرماۋ ارەكەتىن“ ءمۇلت جىبەرمەۋدى العا قويۋعا دەيىن، ودان كوكونىس تۇرىمەن قامداۋدى يكەمدى رەتتەۋگە دەيىن... ۇنەمشىلدىكتى سيلاۋ، ىسىراپشىلدىقتى جازالاۋ شارالارى وقىتۋشى - وقۋشىلاردىڭ ۇقىپتى، ۇنەمشىل بولۋدى ناقتى تياناقتاندىرۋىنا مۇمكىندىك جاسادى.
”ەسەپكە قاراعاندا، ءونىمدى شارا قولدانىلعاننان كەيىن شۋەيۋاننىڭ اسحاناسىندا بۇرىن ءار كۇنى ءاربىر اس - سۋ سەرىكتەستىگىنەن شىعاتىن 150 كيلوگرام اسحانا قوقىر - قوقسىعى قازىرگى 50 كيلوگرام اينالاسىنا ازايدى“، - دەدى شينجياڭ ينجەنەريا شۋەيۋانى ارتقى شەپ اس - سۋ قىزمەت وتەۋ ورتالىعىنىڭ مەڭگەرۋشىسى جاڭ شۋەپيڭ.
اراتۇرىك اۋدانىنداعى ورتا مەكتەپتە ％90تەن استام وقۋشى تاۋلى وڭىرلەردەن، مالشىلىق وڭىرلەردەن كەلەدى. مەكتەپ يدەيا - ساياسي ساباعى، نەگىزگى تاقىرىپتىق كلاس جيىنى، ورەندەر سارايى قيمىلى سياقتىلاردان پايدالانىپ ۇنەمشىلدىك ۇستانىمىن كەڭىنەن ۇگىتتەپ، وقۋشىلاردى ءوزى ونەگە بولىپ اس - سۋ ىسىراپشىلدىعىن تەجەۋگە ۇندەدى.
لوپ اۋدانى لوپ قالاشىعى سەنترلى باستاۋىش مەكتەبى بوشكان قىستاعى بولىمشە مەكتەبى وقۋشىلاردىڭ ۇقىپتى، ۇنەمشىل بولۋ جاقسى ادەتىن جەتىلدىرۋى ءۇشىن وركەنيەتتى تاماقتانۋدى وقۋشىلاردىڭ ءمورالدىق جەتىلىم تاربيەسىنە ەنگىزۋمەن بىرگە، وقۋشىلاردى مەكتەپتە تاماقتانعاندا ”وركەنيەتپەن باسەكەلەسۋ“ جۇرگىزۋگە، ۇيدە تاماقتانعاندا اكە - شەشەسىن وزىمەن بىرگە ”تاماق اسىرماۋ“ ارەكەتىن جۇرگىزۋگە ۇسىنىس ەتۋگە ۇندەدى.
