تيانشان تورى
تيانشان تورى   ›   ۇيرەنۋ   ›   شولۋ

قايىسپاس قايسارلىق، ۇلەس قوسۋعا پەيىلدىلىك

− تايحاڭ رۋحى جونىندەگى شولۋ

□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى يۇي جۇنجيە

  ”قىزىل ساۋلە شىعىسقا نۇرىن شاشتى، ەركىندىك رۋحى شاتتانا شارىقتادى! قاراشى! اسقار تاۋلار، ساي - جىرالار بەينە ءبىر بەرىك قامال، قۇرىش قورعان! جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس الاۋى تايحاڭشان زاڭعارىندا ءدۇر لاۋلاعان!...“

  اسقارالى تايحاڭ قۇلاما قۇز، تىك قيا.

  بۇل جەر كەزىندە 8 - ارميانىڭ جاۋدىڭ ارتقى شەبىندەگى العاشقى بازاسى دۇنيەگە كەلگەن جەر، 8 - ارميانىڭ باس شتابى قاتارلى ماڭىزدى قۇرىلىمدار ۇزاق ۋاقىت وسى جەرگە ورنالاسىپ، شاپقىنشىلىققا بەرەكە - بىرلىكپەن قارسى تۇرعان، قان كەشىپ سوڭىنا دەيىن شايقاس جۇرگىزگەن تالاي - تالاي ەرلىك جىرلار قالدىردى.

  ايلار اۋناپ، جىلدار جىلجىدى، توڭكەرىسشىل اعا بۋىندار ومىرلەرىمەن جانە ىستىق قاندارىمەن جەتىلدىرگەن تايحاڭ رۋحى وسىناۋ ىرىستى توپىراققا تەرەڭ تامىر تارتىپ، ۇزدىكسىز اسەرلى تاراۋ جازۋدا.

  جاۋعا تەگىس كەكتەنىپ، ەرجۇرەك تە قايسارلى بولۋ

  كۇز مەزگىلىندەگى تايحاڭ تاۋى سىلەمىندە قالىڭ ورمان تۇتاس قىزارىپ، ايبىندى كورىنىس كوز تارتادى.

  لۋگۋچياۋ وقيعاسى بۇرق ەتىپ، حۋابەي جاۋ قولىنا ءتۇسىپ، جۇڭحۋا ۇلتى ءولىم - ءومىر تايتالاسىنىڭ جانالقىم ساتىنە كەلدى. جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى باسشىلىق ەتكەن 8 - ارميا تايسالماي، سانشيدەگى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ الدىڭعى شەبىنە اتتانىپ، تايحاڭ تاۋىندا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ وتىن تامىزىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى بازا قۇردى.

  8 - ارميانىڭ باس شتابى مەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ سولتۇستىك بيۋروسى ۇزاق ۋاقىت تايحاڭ تاۋى وڭىرىندە تۇرىپ، جاۋدىڭ ارتقى شەبىندەگى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى ارميا مەن حالىققا باسشىلىق جانە قولباسشىلىق ەتىپ، سانشي - سۇييۋان، سانشي - شاحار - حىبەي، سانشيدىڭ باتىس وڭتۇستىگى، سانشي - حىبەي - شاندۇڭ - حىنان قاتارلى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى بازالار قۇرىپ، ايرىقشا ماشاقاتتى كۇرەس جۇرگىزدى.

  پيڭشيڭگۋان شايقاسى، يانمىنگۋانداعى زور جەڭىس... تالاي - تالاي كەلەلى جەڭىستەر 8 - ارميانىڭ ايباتىن ايگىلەپ، بۇكىل ەل حالقىنىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا دەگەن ىستىق ىقىلاسىن بارىنشا جىگەرلەندىردى؛ جۇڭحۋانىڭ قىرۋار تاڭداۋلى پەرزەنتتەرى تايحاڭ تاۋىندا قان كەشە شايقاس جاساپ، قاداۋ - قاداۋ شام - شىراقتارداي ۇلتتىڭ كۇرەس، ازاتتىق جولىن نۇرلاندىردى.

  سانشي ولكەسى چاڭجى قالاسى ۋشياڭ اۋدانىنا ورنالاسقان 8 - ارميا تايحاڭ ەسكەرتكىش سارايىنا كىرسەڭىز، ”تايحاڭ رۋحى ماڭگى شۇعىلا شاشادى“ دەگەن جازۋلار كوزىڭىزگە وتتاي باسىلادى. ەسكەرتكىش سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى بىلاي دەدى: جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قالىڭ حالىقتى وياتىپ، ولاردى جاپون شاپقىنشىلارىمەن ولىسپەي بەرىسپەيتىن شايقاس جۇرگىزۋگە جەتەكتەپ، ءوز مەكەنىن قورعاپ قالدى.

  ەسكەرتكىش سارايىنىڭ ارتىنداعى فىڭحۋاڭ تاۋى شوقىسىندا ”8 - ارميانىڭ جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس ەسكەرتكىشى“ اسقاق بوي سوزىپ تۇر.

  بۇرىن 8 - ارميا تايحاڭ ەسكەرتكىش سارايى زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى بولعان حاۋ شۋەتيڭ بىلاي دەيدى: جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى پارتيزاندىق سوعىس سانشيدەن كەڭ - بايتاق جازىققا بەتتەدى، تۇتاس حۋابەيگە بەتتەدى. جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا اتتانعان ارميا مەن حالىق ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارىپ، تورعايشا سوعىس، مينا سوعىسى، اكوب سوعىسى، جەر تولە سوعىسى قاتارلى كوپ ءتۇرلى پارتيزاندىق سوعىس تاسىلدەرىن جاراتىپ، جاپون قاراقشىلارىن حالىقتىق سوعىستىڭ تەلەگەي تەڭىزىنە باتىردى.

  قۇربان بەرۋدەن قورىقپاي، ۇلەس قوسۋعا پەيىل بولۋ

  ”تاۋ سايىن قاھارمانداردىڭ سۇيەگى جەرلەنگەن، جوتا بىتكەننىڭ بارىندە ەسكەرتكىش بار“. تايحاڭ تاۋى سان - ساناقسىز قاھارمان پەرزەنتتەردىڭ ىستىق قانىنا مالشىندى.

  8 - ارميا تايحاڭ ەسكەرتكىش سارايىندا مىناداي دەرەكتەر ەستەلىككە الىنعان: كەزىندە تەك 140 مىڭ جان سانى بار ۋشياڭ اۋدانىنان 90 نەشە مىڭ ادام جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرىپ، وتاندى جويىلۋدان قۇتقارۋ ۇيىمدارىنا قاتىناسىپ، 14 مىڭنان استام ادام ارميا قاتارىندا سوعىسقا اتتانىپ، 20 مىڭنان استام ادام وتان ءۇشىن جان بەرگەن.

  1941 - جىلدان 1943 - جىلعا دەيىن سانشي - سۇييۋان شەكارا رايونى بۇرىن بولماعان جاراتىلىستىق اپاتقا ۇشىرادى، وعان جاۋدىڭ قۇرساۋلاۋى مەن بۇزعىنشىلىق جاساۋى، جان سانىنىڭ اۋۋى سياقتى سەبەپتەر قوسىلىپ، ەڭبەككۇشتىڭ كۇرت ازايۋىن كەلتىرىپ شىعارىپ، بۇقارا مەن اسكەري ءبولىمنىڭ ىشەر اسى مەن كيەر كيىمىندە تۇگەلدەي اۋىر قيىنشىلىق تۋىلادى.

  بازاداعى بۇقارا كەلەلى جاعدايمەن ساناسىپ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىسقا كومەك بەرۋ ءۇشىن جابىلا جومارتتىقپەن جاردەم بەرىپ، اسەرلى وتانشىلدىق ىستىق ىنتا كورسەتتى. باس - اياعى ەكى - اق اي ۋاقىتتا سانشيدىڭ باتىس سولتۇستىك وڭىرىنەن جالپى 90 مىڭ 400 دادان استىق، ءبىر ميلليون 810 مىڭ 600 يۋان اقشا جينالىپ، اسكەر قاتارى 15 مىڭ 900 ادام كوبەيىپ، 120 مىڭ جۇپ اسكەري شاقاي تىگىلدى.

  ”عۇمىرىندا تاستاي بەرىك تاعاتپەن، وتباسى، وشاق قاسىن ۇمىتىپ، وتان ءۇشىن ەسە قوستى“. بۇقارا سوڭعى كەسە اس - ءدامىن ارميانىڭ اۋزىنا توسەدى؛ سوڭعى ءبىر كەز ماتاسىن اسكەردىڭ كيىمىنە اتادى؛ سوڭعى ماقتا كورپەسىن زۋزاعا جاپتى؛ سوڭعى تۇياق پەرزەنتىن ويلانباستان مايدانعا اتتاندىردى...

  مىعىم مۇرات - سەنىم، قاشاندا پارتياعا، حالىققا، ىسكە دەگەن ادالدىقتى ساقتاۋ − تايحاڭ رۋحىنىڭ ىرگە تاسى.

  ”بۇل جەردە ءبارى قالپىندا، تەك تۇرمىس بۇرىنعىدان كوپ قيىنداپ كەتتى، اسكەري ءبولىم وندىرىسكە كىرىسپەسە، كۇن كورىس مۇلدە مۇمكىن ەمەس... تايبەي، ءتىپتى، سوقتالداي بولىپ ءوسىپ، بۇرىنعىدان دا اقىلدى بولىپ كەتكەن بولار...“. 1942 - جىلى 5 - ايدىڭ 25 - كۇنى ۇيىنە ءۇشبۋ سالەم حاتتى جازعان سوڭ 3 كۇننەن كەيىن، 8 - ارميانىڭ ورىنباسار سانموۋجاڭى زو چۋان باس شتاپ ورگانىنىڭ قورشاۋدى بۇزىپ شىعۋىن قورعاۋ بارىسىندا نەبارى 37 جاسىندا وتان ءۇشىن ەرلىكپەن قۇربان بولدى.

  ”ءبىز وسى جەردە تۋىپ - وستىك، ءار سۇيەم جەردىڭ بارلىعى ءبىزدىڭ وزىمىزدىكى. وعان كىم تالاسىپ قول سوزباق بولسا، ءبىز ونىمەن سوڭىنا دەيىن ايانباي الىسامىز“. جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ قيىن - قىستاۋ كۇندەرىندە جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى باسشىلىق جانە قولباسشىلىق ەتكەن جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرعان ارميا مەن حالىق تەڭدەسسىز قايسارلىقپەن، تايسالماي قۇربان بەرۋمەن، قالتقىسىز ۇلەس قوسۋمەن تايحاڭ تاۋىندا، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى بازالاردا تالاي - تالاي قاھارماندىق ەسكەرتكىشتەر تۇرعىزدى.

  قايىسپاس قايسارلىقپەن ماشاقاتتى كۇرەس جۇرگىزۋ

  ۋاقىت − ادال كۋاگەر ءارى ەڭ ۇلى جازباگەر.

  سوناۋ جىلداردا تايحاڭ تاۋىنداعى ارميا مەن حالىق جاۋعا ەرلىكپەن قارسى تۇرۋمەن بىرگە، جاۋدىڭ ارتقى شەبىندەگى بازالاردا جاسامپازدىقپەن ەكونوميكالىق قۇرىلىس جانە ساياسي قۇرىلىس ورىستەتىپ، جاۋعا سوققى بەرۋ، بازانى بەكەمدەۋ، اقىرىندا جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىستىڭ جەڭىسىنە قول جەتكىزۋ ءۇشىن مىعىم نەگىز قالادى.

  جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان سوڭ، پارتيا تايحاڭ پەرزەنتتەرىنە باسشىلىق ەتىپ، ۇلى تايحاڭ رۋحىن اسقاقتاتىپ، تۇبەگەيلى بۇرىلىس تۋدىرعان، قايراتتانا ۇمتىلعان تاريحي جاڭا تاراۋ جازدى.

  1960 - جىلى 2 - ايدا تايحاڭ تاۋىنداعى زەڭبىرەك ءۇنى حىناننىڭ لينجوۋىنداعى ”100 مىڭ قالىڭ قوسىننىڭ تايحاڭمەن شايقاسىنىڭ“ شىمىلدىعىن اشتى. قۇرال بولماسا وزدەرى جاسادى، اك بولماسا وزدەرى ورتەدى، جارىلعىش زات بولماسا وزدەرى جاسادى... اقىرىندا 1969 - جىلى ”جاساندى قۇس جولى“ قىزىلتۋ توعانىن قازىپ شىعىپ، كۇللى دۇنيەنى جالت قاراتقان دۇنيە كەرەمەتىن جاراتتى.

  سانشي پيڭشۇن اۋدانى شيگوۋ قىستاعىندا ”رەسپۋبليكا وردەنىنىڭ“ يەگەرى، كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى شىن جيلان بۇكىل عۇمىرىمەن رەسپۋبليكانىڭ العا باسقان ءار قادامىنا كۋا بولدى. ونىڭ ىلگەرىلەتۋىندە شيگوۋ قىستاعى بۇكىل مەملەكەت بويىنشا ەڭ الدىمەن ەر مەن ايەلدىڭ ۇقساس جۇمىسقا ۇقساس اقى الۋىن جۇزەگە اسىرىپ، ەلىمىزدىڭ ەڭبەگىنە قاراي ءبولىس الۋ ساياساتىن جانە زاڭىن جاساۋىنا سىناق سيپاتىنداعى ۇلەس قوسىپ، ەر مەن ايەلدىڭ ۇقساس جۇمىسقا ۇقساس اقى الۋى رەسمي نەگىزگى زاڭعا جازىلدى.

  حىبەي اۋىل شارۋاشىلىعى داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى، دوكتورانت جەتەكشىسى لي باۋگو ءوزىنىڭ كوممۋنيستىك پارتيا مۇشەسى ەكەنىن، ديقاننىڭ ۇلى ەكەنىن ەشقاشان ۇمىتپاي، 35 جىل تايحاڭ تاۋى وڭىرىندە ەرلىكپەن شايقاس جۇرگىزىپ، ءوزىنىڭ عىلىم - تەحنيكالىق جاسامپاز تابىستارى ارقىلى ءبىر ميلليون 400 مىڭ مۋ قاعىر تاۋعا جاسىل جەلەك جاۋىپ، 100 مىڭ شارۋانىڭ كەدەيلىكتەن ارىلىپ، بايۋىنا مۇمكىندىك جاساپ، ”تايحاڭ تاۋىنداعى جاڭا يۇيگۇڭ“ اتالدى.

  ...

  بۇگىنگى تاڭدا تايحاڭ تاۋى ءوڭىرى ەكولوگيانى جونگە سالۋدى ۇزدىكسىز كۇشەيتىپ، 8 - ارميا باس شتابىنىڭ سانشيدەگى ورىن اۋىستىرۋ جولىن بويلاپ ۇدەرە العا باسىپ، ”تاۋ ىشىندە كورىكتى كورىنىس، تاۋ باسىندا كاسىپ سالاسى، تاۋ ەتەگىندە جاڭا قونىس بار“ كوركەم سۋرەتتەر كەسكىندەلىپ كەلەدى.

  سانشيدىڭ شيڭشيان اۋدانى جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى سوعىس جىلدارىندا سانشي - سۇييۋان شەكارا رايونى ۇكىمەتى تۇرعان جەر. 2018 - جىلى 6 - ايدا بۇل جەردەن ولكە ورتالىعى تاييۋانعا بارىپ - كەلەتىن پويەز رەسمي قاتىناپ، وسى توڭكەرىستىك بايىرعى رايوندا جولاۋشى پويەزى قاتىناماۋ تاريحىنا نۇكتە قويىلىپ، بۇقارا وسىدان سوڭ بايۋدىڭ ”جەدەل ارناسىنا“ ءتۇستى.

  سانشيدىڭ زوچۋان اۋدانى لۇڭچۋان اۋىلى ليانبي قىستاعىندا جەر بەتىن جاۋىپ جاتقان فوتوۆولتتىق تاقتايشالار ايرىقشا ايبىنمەن كوز تارتادى. فوتوۆولتتىق ەلەكتر شىعارۋ قىستاقتاعى 2000 مۋدان استام يەن ادىر، تاقىر جەردى اسىلعا اينالدىرىپ، قىستاقتىڭ كىرىسى جىلىنا ءبىر ميلليون يۋان ارتتى.

  سەنىم وتى كۇرەس ساپارىنا جەتەكشىلىك ەتتى. 80 نەشە جىلدىڭ الدىندا اسقاق ايبىندى «تايحاڭ تاۋىندا» دەگەن ءان بۇكىل ەل حالقىن جاپون شاپقىنشىلارىنا ىنتىماقتاسا قارسى تۇرۋدىڭ، جاپون شاپقىنشىلارىنا قارسى تۇرىپ، جويىلۋدان امان قالۋدىڭ قايسار ەرىك - جىگەرىن بارىنشا ىنتالاندىردى. ۇلى تايحاڭ رۋحىنىڭ ساۋلەسى جۇڭحۋا پەرزەنتتەرىنىڭ جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ ۇلى گۇلدەنۋىنىڭ جاڭا ساپارىندا ۇدەرە العا باسۋ جولىن نۇرلاندىرادى.

  (جازۋعا قاتىناسقاندار: ليۋ شياڭشياۋ، لياڭ شياۋفي، چاي تيڭ)

  (شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 2 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)

جاۋاپتى رەداكتور : نۇربولات قابىل

ەسكەرتۋ:

تورابىمىزداعى مازمۇنداردى پايدالانۋعا تۋرا كەلگەندە، ءسوزسىز جازباشا رۇقساتقا يە بولۋ كەرەك. مازمۇنداردى رۇقساتسىز جالعاپ تاراتۋعا، كەسىپ رەداكسيالاۋعا، وزگەرتۋگە، قىسقارتىپ قۇراستىرۋعا، باسقا ورىنعا كوشىرۋگە نەمەسە باسقا تاسىلدەرمەن كوبەيتۋگە ءارى تاراتۋعا بولمايدى، قايشى كەلگەندەردىڭ زاڭدىق جاۋاپكەرشىلىگى زاڭ بويىنشا قۋزاستىرىلادى.