− شي - انعا كوشۋ رۋحى جونىندەگى شولۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى ۋىن جيڭحۋا، شۇي زۋحۋا
بۇل جاڭا جۇڭگونىڭ جوعارى وقۋ - اعارتۋ تاريحىنداعى ءبىر رەتكى ۇلى ءىس، وتانشىل زيالىلاردىڭ باتىس سولتۇستىكتى كوركەيتۋىندەگى ءبىر رەتكى ۇزاق جورىعى.
65 جىلدىڭ الدىندا، سان مىڭداعان قاتىناس داشۋەسىنىڭ وقىتۋشى - وقۋشىلارى، قىزمەتكەرلەرى پارتيا مەن مەملەكەتتىڭ ۇندەۋىنە ءۇن قوسىپ، دۋماندى شاڭحايعا قوش ايتىپ، بايىرعى استانا شي - انعا كەلىپ، ەن دالاداعى ەگىندىكتە باتىس بولىككە تامىر تارتۋدىڭ باستاماسىن باستادى. شي - انعا كوشكەندەردىڭ وتاندى ءسۇيىپ، كۇرەس جۇرگىزۋىنەن شي - انعا كوشۋ ۇلى رۋحى تۋىندادى.
2020 - جىلى 4 - ايدا باس شۋجي شي جينپيڭ شانشيدە قىزمەت تەكسەرگەندە بىلاي دەپ اتاپ كورسەتتى: ”شي - انعا كوشۋ رۋحىنىڭ“ وزەگى وتانشىلدىق، ءنارى پارتيانىڭ قولباسشىلىعىنا قۇلاق اسۋ، پارتياعا ىلەسۋ، پارتيامەن جانە مەملەكەتپەن، ۇلتپەن جانە حالىقپەن تىنىستاس، تاعدىرلاس بولۋ، ول تەرەڭ رەال مانگە جانە تاريحي مانگە يە.
شي - انعا كوشۋ رۋحى جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ رۋحاني شەجىرەسىندەگى زيالىلار قاۋىمىنىڭ وتاندى ءسۇيىپ، كۇرەس جۇرگىزۋىنىڭ ءداۋىر كوورديناتاسى. بۇل رۋحاني كۇش ءار ۇرپاق زيالىلاردى وتانعا، حالىققا ادال بولىپ، جاۋاپكەرشىلىك، بورىش ارقالاپ، جاڭا ءداۋىر جاۋاپناماسىن جازۋعا جىگەرلەندىردى.
كەلەلى جاعدايدى كوكەيدە ساقتادى: ”پارتيا ءبىزدى قايدا جىبەرسە، ءبىز قورجىن - قولاڭىمىزدى ارقالاپ سوندا بارامىز!“
جاڭا جۇڭگو قۇرىلعان العاشقى كەزدە، مەملەكەتتىڭ كەدەي، دارمەنسىز بەت - بەينەسىن وزگەرتۋگە تۋرا كەلدى. ال ونەركاسىپ ورنالاسىمىنىڭ ۇيلەسىمدى بولماۋى، باتىس بولىكتىڭ جوعارى وقۋ - اعارتۋ كۇشىنىڭ ءالسىز بولۋى مەملەكەتتىڭ ەكونوميكالىق قۇرىلىسى الدىندا كولدەنەڭدەپ جاتقان ەكى ”ۇلكەن تاۋ“ ەدى.
وسى كەزدە شاڭحايدا قۇرىلعانىنا 60 جىلعا تاياعان قاتىناس داشۋەسى چيان شۋەسىن، ۋ ۋىنجۇن، حۋاڭ شۇيحۋا سياقتى ءبىر توپ ۇزدىك دارىندىلاردى باۋلىپ شىقتى.
1955 - جىلى پارتيا ورتالىق كوميتەتى قاتىناس داشۋەسىن شاڭحايدان شانشيدىڭ شي - انىنا كوشىرۋدى ۇيعاردى.
حابار تارالعاننان كەيىن قاتىناس داشۋەسىنىڭ وقىتۋشى - وقۋشىلارى اراسىندا تاسقىنداعان كوڭىل كۇي ەتەك الدى، ”پارتيا ءبىزدى قايدا جىبەرسە، ءبىز قورجىن - قولاڭىمىزدى ارقالاپ سوندا بارامىز!“. مەملەكەتتى گۇلدەندىرۋ جولىندا ايانباي شايقاسىپ، ءورىس اشۋداي وسكەلەڭ بورىش شي - انعا كوشكەن اعا بۋىنداردى ەرەكشە باۋرادى، جىگەرلەندىردى. 1956 - جىلى ولار ەشتەڭەدەن تايسالماستان شي - انعا بەت العان تۇڭعىش كەزەكشى پويەزعا شىقتى.
”اسقار تاۋدان اسىپ، جازىقتاردى باسىپ، بۋىرقانعان حۋاڭحى، چاڭجياڭ وزەندەرىن ەندەي ءوتتى“. سول كۇنگى جولعا اتتانعان كورىنىستەر 87 جاستاعى شي - انعا كوشكەن قارت پروفەسسور پان جيدىڭ ءالى ەسىندە، قاتىناس داشۋەسىندەگىلەردىڭ كوكىرەگى ارمان جانە ۇمىتكە تولدى، ۆاگون ىشىندە شاتتىققا تولى ءان اۋەنى شارىقتادى.
ەلىمىزدىڭ ەلەكتر - ماشينا ونەركاسىبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى جۇڭ جاۋلين باستاماشىلدىقپەن شي - انعا كوشكەن كەزدە 60 جاسقا تاياعان بولاتىن. ول بىلاي دەدى: ”ەگەر جەكە باسىمنىڭ تۇرمىس شارت - جاعدايى تۇرعىسىنان ايتقاندا، شاڭحايدا قالسام بالكىم بەلگىلى پايداسى بولار ەدى. الايدا مەملەكەت تۇرعىسىنان ويلاسام شي - انعا كوشۋگە ءتيىستىمىن. سول تۇستا مەكتەپ ىستەرى كوميتەتى جيىن اشىپ داۋىسقا سالعاندا مەن قول كوتەرىپ قۇپتادىم، زيالىلاردىڭ ادامداردىڭ سەنىمىنەن ايرىلۋىنا، باتىس سولتۇستىك حالقىنىڭ سەنىمىنەن ايرىلۋىنا استە بولمايدى!“.
سالدانىپ توسەك تارتىپ جاتقان ايەلىن شاڭحايعا ورنالاستىرىپ، جۇڭ جاۋلين جالعىز ءوزى شي - انعا كەلدى، ونىڭ قۇلشىنۋىنىڭ ارقاسىندا، شي - ان قاتىناس داشۋەسى ەلەكتر - ماشينا فاكۋلتەتى ەل ىشىندەگى نەگىزى مىعىم، شارت - جاعدايى ءبىرشاما جاقسى، كولەمى ءبىرشاما زور، جابدىقتارى ءبىرشاما كەمەلدى تۇڭعىش ەلەكتر - ماشينا فاكۋلتەتىنە اينالدى؛
ەلىمىزدىڭ جىلۋ كۇشى ينجەنەرياسىندا كوشباسشى چىن داشيە پروفەسسور شاڭحايداعى قورا - جايىن ءبىر جاقتى ەتكەننەن كەيىن، بۇكىل وتباسىمەن شي - انعا كوشتى، ول كوز جۇماردان ىلگەرى ومىرىندە جيناعان اقشاسىن مەكتەپتىڭ وقۋ سيلىعىن تاعايىنداپ ۇزدىك اسپيرانتتاردى ماراپاتتاۋعا جىلۋعا اتايدى...
”چاڭ - انعا كەلدىك، قۇرىلىسقا كومەك بەرۋگە، سان مىڭ ساڭلاق ايگىلەپ اسقاق ارىنىن، كوشەدە ءبارى سويلەيدى اكسەنتىندە شاڭحايدىڭ، جياڭنانعا دەگەن باسادى ساعىنىش سارىعىن!“. 1957 - جىلى مەكتەپ جۋرنالىندا جاريالانعان «جياڭنانعا ساعىنىش» ولەڭىندە شي - انعا كوشكەندەردىڭ جاستىق كوكتەمىن ارناپ، ماڭداي تەرىن توككەن ماقتانىش سەزىمدەرىن، ۇلى ماقساتتارىن بەينەلەدى.
قازىرگى تاڭداعى شي - ان قاتىناس داشۋەسىنىڭ مەكتەپ اۋلاسىنداعى ءاربىر جاتاق، ءار ءتۇپ ءشوپ - اعاش وسى جالىندى كۇندەردەن سىر شەرتۋدە −
توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن نەشە مىڭداعان جۇمىسشى ءبىر جىل ىشىندە 100 نەشە مىڭ شارشى مەترلىك مەكتەپ قۇرىلىسىن سالۋ مىندەتىن ورىندادى؛ ىلگەرىندى - كەيىندى جالپى 200 نەشە ۆاگون زاتتىق ماتەريال شي - انعا تاسىلدى، ۇلكەنى اسپاپ، جابدىقتان تارتىپ، كىشكەنەسى وقۋ قۇرالدارىنا دەيىن بىردە - بىرەۋىنە زاقىم جەتپەدى؛ وڭتۇستىكتەن تاسىمالدانعان شىنار، سامىرسىن سياقتى ءتۇرلى قالامشا سارى توپىراققا جاسىل جامىلعى جاپتى...
ءبىر داشۋەنىڭ ۇستىنە العان بورىشى وتاننىڭ تاعدىرىمەن تىعىز بايلانىستى. 60 جىل ۋاقىت وتە شىقتى، وزىق وقۋ - اعارتۋ ۇستانىمى مەن ۇزدىك دارىندىلار وتانىمىزدىڭ باتىس بولىگىنە قونىس تەۋىپ، تامىر تارتىپ، ءوسىپ - ءوندى.
قاجىرلىلىقپەن شارۋاشىلىق قۇردى: ”عىلىمعا شەرۋ تارتىپ، كەڭ − بايتاق باتىس سولتۇستىكتى كوركەيتەيىك!“
قاتىناس داشۋەسىنىڭ شي - انعا كوشۋ مۇراجايىنداعى القىزىل پويەز بەلەتى اسقاق سەزىم الاۋلاعان ەستەمەلەردەن سىر شەرتۋدە. ول 1956 - جىلعى قاتىناس داشۋەسىندەگىلەردىڭ شي - انعا كوشۋ ارناۋلى كەزەكشى پويەزىنا شىعۋ كۋالىگى، ۇستىنە عىلىمعا شەرۋ تارتىپ، كەڭ - بايتاق باتىس سولتۇستىكتى كوركەيتەيىك! دەگەن جازۋ تۇسىرىلگەن.
مەكتەپتى كوشىرگەن باستاپقى تۇستا، ەگىندىكتەگى وسى داشۋە وڭتۇستىكتەن كەلگەن وقۋشىلار ەجەلدەن كورمەگەن كورىنىس ەدى: جول تەگىس ەمەس، ەلەكتر شامى جانبايدى، اشىق كۇندە شاڭ - توزاڭ شىعىپ، جاڭبىرلى كۇندەرى كوشە بالشىق بولىپ جاتادى، تۇكتى بامبۋكتان سالىنعان ءشوپ كۇركەلى زال قىستا سۋىق، جازدا ىستىق، توبەسىنەن جارىق ءتۇسىپ تۇرادى...
جاپا - ماشاقات، قيىنشىلىق شي - انعا كوشىپ تىڭ اشۋشىلاردىڭ شارۋاشىلىق قۇرۋ، جاڭالىق اشۋ مۇرات - سەنىمىن مۇقالتا المادى. 1956 - جىلى 9 - ايعا دەيىن 815 وقىتۋشى، جۇمىسشى - قىزمەتشىنى، 3900 نەشە وقۋشىنى قامتىعان قاتىناس داشۋەسىنىڭ 6000 نەشە ادامى بايىرعى استانا شي - اندا جينالدى، جاڭا مەكتەپ تە ءبيداي اتىزىندا بوي كوتەردى.
1956 - جىلدان 1959 - جىلعا دەيىن قاتىناس داشۋەسى شي - انعا كوشكەن كەزدەرى ىلگەرىندى - كەيىندى 17 جاڭا كاسىپ اشىلدى؛ شي - ان مەكتەپ رايونىنداعى تاجىريبەحانانىڭ اۋماعى شاڭحايداعى كونە مەكتەپتەگىنىڭ 3 ەسەسىندەي بولدى، پراكتيكا جاسايتىن ءىشىنارا زاۆودتاردىڭ شارت - جاعدايى مەن ورتاسى سول كەزدە ماڭداي الدى ورىندا بولاتىن. وسى نەگىزدە قاتىناس داشۋەسىنىڭ شي - انداعى عىلمي زەرتتەۋ ىستەرى جىلدام ورىستەتىلدى −
قاتىناس داشۋەسىن نەگىز ەتىپ جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ شانشي بولىمشە اكادەمياسى قۇرىلدى، شي - ان اۆتوماتتاندىرۋدى زەرتتەۋ ورنى سياقتى ءبىر توپ زەرتتەۋ ورىندارى ىركەس - تىركەس قۇرىلدى؛ ءبىر قىدىرۋ عىلمي زەرتتەۋ جەتىستىكتەرى جارىققا شىعىپ، ەل ىشىندەگى عىلمي زەرتتەۋ تاريحىنداعى ءبىرقانشا بىرىنشىلىكتى يەلەدى...
64 جىلدىڭ الدىندا، 18 جاستاعى تاۋ ۋىنچۋان شي - انعا العاش رەت كەلىپ وقۋعا تىزىمدەلگەندە، قاتىناس داشۋەسىندە جولدىڭ ەكى جانىنا جاڭادان وتىرعىزىلعان شىنار اعاشى بىلەكتىڭ جۋاندىعىنداي بولاتىن، قازىرگى تاڭدا كوك تىرەگەن بايتەرەككە اينالدى. شىنار اعاشىمەن بىرگە وسى اراعا تامىر تارتقان تاۋ ۋىنچۋان دا شي - ان قاتىناس داشۋەسىنىڭ ينجەنەريا جىلۋلىق فيزيكا كاسىبىنىڭ پروفەسسورى بولدى. 80 جاستاعى وسى اكادەميك ساباق مىنبەرىنەن 50 نەشە جىل تاپجىلمادى، ول جەتەكشىلىك ەتكەن وقۋشىلار اراسىندا جۇڭگو عىلىم اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، چاڭجياڭ وقىمىستىلارى سياقتى كوپتەگەن مەملەكەت تىرەكتىلەرى شىقتى.
”بىزدىڭ وسى بۋىنعا شي - انعا كوشۋ رۋحى بىلىنبەي اسەر ەتتى − ول كەزدە كوپتەگەن ساقا وقىتۋشىلاردىڭ وسىلاي ىستەگەنىن كوردىم، ءبىز دە وسىلاي ىستەدىك“، مەن شي - انعا كوشكەن ءزاۋلىم اعاشتىڭ ءبىر تال جاپىراعى عانامىن، - دەدى تاۋ ۋىنچۋان.
ەنەرگيا ديناميكاسى عالىمى چىن شۋەجۇننەن، مەتال ماتەريالدارى عىلىمىنىڭ مامانى جوۋ حۇيجيۋدان، كومپيۋتەر عالىمى جىڭ شوۋچيگە، ونان ينجەنەريا جىلۋلىق فيزيكاسى جانە ەنەرگيادان پايدالانۋ عىلىمىنىڭ مامانى گو ليەجينگە دەيىن... ءار ۇرپاق قاتىناس داشۋەسىنىڭ ادامدارى الاۋدى ءبىر - بىرىنە جالعاپ، وتان قۇرىلىسىنا عىلىممەن قىزمەت وتەپ، باتىس بولىككە تامىر تارتقان، جەرگىلىكتى ورىندى كوركەيتكەن قىرۋار ۇزدىك وقۋشىلاردى جەتىلدىرىپ، شي - انعا كوشۋ رۋحىن سارى توپىراقتى وڭىرگە شاشتى.
قان تامىر جالعاستى: شي - انعا كوشىرىپ اكەلىنگەن ءزاۋلىم اعاشتىڭ تامىرى تەرەڭگە بويلاپ، جاپىراعى جايقالدى
65 جىل بويى اۋەلگى ماقسات وزگەرمەدى. مەملەكەت قۇرىلىسىنىڭ دامۋىنا تەرەڭدەي توعىستى، قازىرگى تاڭدا شي - ان قاتىناس داشۋەسى باتىس بولىك وڭىرىندەگى ماڭىزدى دارىندىلار ورتالىعىنا جانە عىلىم - تەحنيكا، وقۋ - اعارتۋدىڭ بيىك بەلەسىنە اينالدى.
شي - اننىڭ باتىسىندا شي - ان قاتىناس داشۋەسى قۇرعان جۇڭگو باتىس بولىك عىلىم - تەحنيكادان جاڭالىق اشۋ پورتىنا دۇنيە جۇزىندەگى تاڭداۋلى ءبىر توپ ءىلمي قۇرىلىمدار توپتالىپ، ءبىرقانشا حالىقارالىق بىرلەسكەن تاجىريبەحانا سالىندى...
2020 - جىلى 4 - ايدا شانشيدە قىزمەت تەكسەرگەن باس شۋجي شي جينپيڭ شي - ان قاتىناس داشۋەسىنە كەلىپ، قالىڭ وقىتۋشى - وقۋشىلاردى ”شي - انعا كوشۋ رۋحىن“ بار كۇشپەن اسقاقتاتىپ، جاڭا داۋىردەگى جاڭا ورايدى مىقتى يگەرىپ، وتان ەڭ قاجەت ەتكەن جەرلەرگە بارىپ ۇلەس قوسىپ، ەڭبەك ءسىڭىرىپ، جاڭا جورىقتا ءبىزدىڭ وسى بۋىنعا ءتان تاريحي ناتيجە جاراتۋعا شابىتتاندىردى.
اعا بۋىن قاتىناس داشۋەسى ادامدارىنىڭ وتاندى ءسۇيىپ، كۇرەس جۇرگىزۋ امالياتىمەن سومداپ قالىپتاستىرعان شي - انعا كوشۋ رۋحى ءار ۇرپاق قاتىناس داشۋەسىندەگىلەردىڭ جاستىق ارماندارىن ءىس جۇزىندىك ارەكەتتەرىمەن امالياتتا ايگىلەيتىن كوورديناتاسىنا اينالدى.
جۇڭگو باتىس بولىك عىلىم - تەحنيكادان جاڭالىق اشۋ پورتىنىڭ تاجىريبەحاناسىندا 28 جاستاعى شي - ان قاتىناس داشۋەسى عارىش، اۆياتسيا شۋەيۋانىنىڭ دوكتورى سۇڭ سىياڭ قوسىنداعى وقىتۋشى - وقۋشىلارمەن بىرگە تاجىريبە جاساۋدا. بيىل مەكتەپ بىتىرگەننەن كەيىن ول مەكتەپتە قالىپ جوعارى دالدىكتە مەڭگەرۋ تەحنيكاسىن زەرتتەۋ قىزمەتىمەن ۇزدىكسىز شۇعىلداندى.
”شي - انعا كوشكەن اعا بۋىنداردىڭ جاپالى ورتادا عىلمي زەرتتەۋ تۇعىرىن اشۋىمەن سالىستىرعاندا، ءبىز بۇگىنگى تاماشا عىلمي زەرتتەۋ ورتاسى مەن ءداۋىر ورايىن اناعۇرلىم قاستەرلەپ، مەملەكەتتىڭ كەلەلى قاجەتىن بەتكە الا وتىرىپ زەرتتەۋ جۇرگىزۋگە ءتيىسپىز“، - دەدى سۇڭ سىياڭ.
ءۇرتىس جالعاستىرىپ، بورىشتى ورىندادى. شي - انعا كوشكەن 65 جىلدان بەرى شي - ان قاتىناس داشۋەسى مەملەكەت ءۇشىن جالپى 300 مىڭعا تاياۋ دارىندى تاربيەلەپ بەردى، مۇنىڭ ىشىندە جارتىسىنان استامى ورتا، باتىس بولىكتە قىزمەت ىستەيدى؛ باۋلىپ شىققان جۇڭگو 2 اكادەمياسىنىڭ 51 اكادەميگىنىڭ تەڭ جارتىسىنا تاياۋى باتىس بولىككە تامىر تارتتى.
”شي - انعا كوشۋ رۋحى قاتىناس داشۋەسىندەگىلەردىڭ كوڭىلىنە ۇيالاعان، ارەكەتىندە ايگىلەگەن رۋحاني بەلگىسىنە اينالىپ، ءار ۇرپاق قاتىناس داشۋەسى ادامدارىن مەملەكەت بورىشىن باتىلدىقپەن ارقالاپ، جۇڭگونىڭ بايتاق دالاسىنا تامىر تارتىپ، جۇڭگوشا سوتسياليستىك داشۋەلەردى ويداعىداي باسقارىپ، پارتيا ءۇشىن ادام تاربيەلەۋ، مەملەكەت ءۇشىن دارىندى تاربيەلەۋ، باتىس بولىكتىڭ دامۋى، مەملەكەت قۇرىلىسى ءۇشىن اقىل - پاراساتتارى مەن كۇش - قۋاتىن ارناۋعا جىگەرلەندىردى“، - دەدى شي - ان قاتىناس داشۋەسى پارتكومىنىڭ شۋجيى لۋ جيانجۇن.
كۇز ءوتىپ، قىس كەلدى، شي - ان قاتىناس داشۋەسىنىڭ اۋلاسىنداعى شىنار اعاشتارى سارى رەڭى قايتىپ، كەلەر كوكتەمگە كۇش - قۋات توپتاي باستادى. شي - انعا كوشىرىپ اكەلىنگەن وسى شىنار اعاشتارى قۇلاشىن كەڭ جايعان كۇرەس جىلدارىنا كۋا بولىپ، بولاشاقتاعى جالىندى ومىرشەڭدىك كۇشتى جەتىلدىرۋدە.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 24 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
