− ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحى“ جونىندەگى شولۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ تىلشىلەرى ليۋ شو، ۋاڭ چي، جاڭ جيڭپين، ۋاڭ زىحاۋ
لحاسا قۇرباندار قابىرستاندىعى ەسكەرتكىشىنىڭ الدىندا ءار كۇنى ەكسكۋرسيالاۋشىلار كەلىپ ازا بىلدىرەدى. وسى ارادا شيزاڭعا جورىق جاساۋ جانە شيزاڭدى گۇلدەندىرۋ جولىندا ءومىرىن ارناعان قاھارمان ۇل - قىزدار ۇزاق ۇيقىدا جاتىر.
ۋاقىت ايالسىز ءوتىپ جاتىر، وسى قاھارمان ۇل - قىزدار مەن ۇرپاقتان - ۇرپاققا جالعاسقان كەيىنگىلەر ورتاق ۇيىستىرعان ”جاپا - ماشاقاتقا ەرەكشە شىدايتىن، كۇرەس جۇرگىزۋگە ەرەكشە شەبەر، ەرەكشە ءتوزىمدى، ىنتىماقتاسۋعا ەرەكشە شەبەر، ءوزىن ەرەكشە ارناي بىلەتىن“ ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحى“ ءار ۇلت كادرلارى مەن بۇقاراسىن ”قىسقا عانا نەشە ون جىلدا، مىڭ جىلدىقتاردى باسىپ وزۋ“ سىندى ءومىر كەرەمەتتەرىن جاراتۋعا ىنتالاندىرىپ، جاڭا داۋىردەگى قارلى ءۇستىرتتىڭ شىت جاڭا تاراۋىن جازدى.
رۋح ۇستىرتتە شىڭدالدى
لحاسا پويەز ۆوكزالىنا كىرىپ - شىعىپ جاتقان جولاۋشىلار پويەزدارى قايشالىسىپ، كەلىپ - كەتىپ جاتقان جولاۋشىلار اعىنى تولاستامادى؛ لحاسا گۇڭگا اۋەجايىندا وزىق جابدىقتارمەن جابدىقتالعان جاڭا اۋەجاي تەرمينالى توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن جولاۋشىلاردى قارسى الۋدا.
بەيبىت ازات بولۋدان بۇرىن، سونشاما بايتاق شيزاڭدا بىردە - ءبىر تاس جول جوق ەدى، چيڭحايدىڭ شينيڭىنەن نەمەسە سىچۋاننىڭ يا - انىنان لحاساعا ءبىر رەت بارىپ - كەلۋگە جارتى جىلدان ءبىر جىلعا دەيىن ۋاقىت كەتەتىن.
شيزاڭعا كىرەتىن جول اسا كۇدىر بولاتىن. سول جىلدارى شيزاڭعا كىرگەن ايەل اسكەر لي جۇنچىن: ”ءاربىر ادامنىڭ كوتەرگەن جۇگىنىڭ سالماعى 50 جىڭنان تۇسپەيدى. قارلى تاۋدان اسقاندا جۇرتتىڭ ءبارىنىڭ ەرىندەرى كوگەرىپ، وڭدەرى قۋارىپ كەتتى، مىڭ ءبىر جاپا - ماشاقاتتا اۋىزدارىمەن تىنىستادى، ءبىرتالاي ادام قان ارالاس تۇكىرىك تۇكىردى“، - دەپ ەسكە الدى...
سۇركەيلى ۇلى تابيعاتپەن كۇرەس جاساۋ، بەلدەسۋ بارىسىندا رۋح شىڭدالدى.
شيزاڭنىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 4000 مەتردەن اسادى، اۋاداعى وتتەگى مولشەرى جازىق وڭىرلەردىڭ ％60ىندەي عانا. كۇشتى ءۇستىرت اسەرىنەن جاۋىنگەرلەردەن ۇنەمى جاعى ءىسىپ كەتۋ، مۇرنىنان قان اعۋ، باسى اينالۋ سياقتى اۋرۋ بەلگىلەرى بايقالاتىن، كوپتەگەن جاۋىنگەر شيزاڭعا كىرۋ جولىندا قۇربان بولدى.
ۇستىرتتە قىزمەت ىستەگەندە، ەڭ تاپشى نارسە وتتەگى، ەڭ قىمباتتى نارسە رۋح. ۇزاق ۋاقىتتان بەرى توپ - توپ كوممۋنيستەر ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى ۇمتىلىپ، ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحىن“ ساۋلەلەندىرىپ، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزۋگە بەل بايلاپ كەلەدى.
2021 - جىلى 6 - ايدىڭ 25 - كۇنى لحاسا - لينجى تەمىر جولى اشىلىپ، ىسكە قوسىلدى. 6 جىلدان استام ۋاقىت قۇرىلىس جۇرگىزۋ ارقىلى توڭىرەكتىڭ ءتورت بۇرىشىنان كەلگەن قۇرىلىسشىلار قيىنشىلىقتان قورىقپاي، قاجىرلىلىقپەن كۇرەس جۇرگىزىپ، ءۇستىرت تەمىر جولىنىڭ كوپتەگەن قيىندىقتارىن جەڭىپ، اقىرى شيزاڭنىڭ تۇڭعىش ەلەكترلەنگەن تەمىر جولىن سالدى، وسىلايشا ”دۇنيەنىڭ جوتاسى“ ”گۇلدەنۋ اتتى“ داۋىرگە قادام تاستادى.
تەلەۆيزوردان شيزاڭداعى وراسان زور وزگەرىستەردى كورىپ، سول كەزدەگى شيزاڭدى ازات ەتۋ بارىسىن ەسكە العان سىچۋاننىڭ چىڭدۋىندا تۇراتىن 88 جاستاعى 18 - جۇننىڭ ساقا جاۋىنگەرى شۋە جيڭجيە قاباعات اسەرلەندى.
سول جىلدارى شۋە جيڭجيە قاراپايىم جاۋىنگەر قاتارىندا شيزاڭدى بەيبىت ازات ەتۋدىڭ جاپالى ساپارىنا اتتانادى. ”ناچۇيدەن وتكەنىمىزدە، تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى 4550 مەتر ەكەن، سىرتتىڭ اۋا تەمپەراتۋراسى نولدەن تومەن 30 − 40 سەلتسي گرادۋس، سۋ بەتىنە بۇكىلدەي مۇز قاتقان. كەيبىر جاۋىنگەرلەر لحاساعا بارعاننان كەيىن مۇلدەم جۇرە الماي قالعاندىقتان، وپەراتسيا جاساتىپ اياعىن كەستىرىپ تاستادى“.
”ول كەزدە جول جوق، وتتەگى كەمشىل ەدى، ىشەر اس، كيەر كيىمگە كەپىلدىك ەتۋدىڭ ءوزى دە قيىن بولاتىن، ءبىراق جاۋىنگەرلەر قيىنشىلىقتى جەڭىپ، لحاساعا جورىق جاساپ، شيزاڭدى ازات ەتتى.’ىلگەرگى شيزاڭ رۋحى‘ 70 نەشە جىلدىڭ الدىندا شيزاڭدى بەيبىت ازات ەتكەن ايبىندى تاريحي داۋىردەن باستالعان بولاتىن“، - دەدى قارت.
سىچۋان شىفان داشۋەسىنىڭ پروفەسسورى ۋاڭ چۋان مىنالاردى ءبىلدىردى: ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحى“ نەشە ۇرپاقتار بويى شيزاڭدى گۇلدەندىرگەن كادرلار مەن بۇقارانىڭ گەنىندە ماڭگى ورناعان، ول شيزاڭنىڭ بەيبىت ازات بولعان 70 جىلدان بەرگى قۇلاشىن كەڭ جايعان تاريحىنىڭ جاندى ايعاعى.
رۋح ۇستىرتتە تامىر تارتتى
”شەتسىز - شەكسىز دالا مىناۋ جاسىل جەلەك جامىلدى، كوپ كەشىرمە شىڭداپ جاتىر قايىسپاستاي جانىمدى، جاپان تۇزگە تامىر تارتىپ تاعدىرىم بار ورىلگەن، جاسىل ارشا، كوك قاراعاي اسقاق تۇرمىن بارىنەن“. قاپ - قالىڭ «كۇڭ فانسىننىڭ كۇندەلىگىن» اشساق، ونىڭ 1993 - جىلى 6 - ايدا جازعان وسى ولەڭى كوممۋنيستەردىڭ قانشاما سۇركەيلى ورتادا بولسىن، جاپا - ماشاقاتتى ەلەڭ قۇرلى كورمەيتىن، باتىل ۇمىتكەرلىك رۋحىن بەينەلەدى.
شيزاڭداعى اليدىڭ تەڭىز دەڭگەيىنەن ورتاشا بيىكتىگى 4500 مەتردەن اسادى، ول ”دۇنيەنىڭ جوتاسىنىڭ جوتاسى“ دەپ اتالعان. 20 نەشە جىلدىڭ الدىندا 50 جاستاعى كۇڭ فانسىن قىزمەت ۇستىندە قازا بولدى. كوزى تىرىسىندە كۇڭ فانسىن شيزاڭعا 2 رەت كومەككە كەلگەن، كەيىن تاعى دا شيزاڭدا قالىپ قىزمەت ىستەگەن.
”بۇل اسا زور قيىنشىلىقتاردى جەڭۋدى قاجەت ەتۋشى ەدى، ول كەزدە شەشەسىنىڭ جاسى ەگدەلەگەن، ايەلىنىڭ دەنساۋلىعى جاقسى ەمەس ەدى، 3 بالاسى ءالى جاس بولاتىن“. كۇڭ فانسىن جولداستىڭ ەسكەرتكىش سارايىنىڭ باستىعى گاۋ شان: ”كۇڭ فانسىن سياقتى كادرلاردىڭ بويىنان ءدال جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ قالتقىسىز ءوزىن ارنايتىن رۋحاني دەڭگەيى ايگىلەنگەن“، - دەدى.
شيزاڭ بەيبىت ازات بولعاننان بەرى، شيزاڭعا كومەككە كەلگەن توپ - توپ كادرلار ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحىن“ ساۋلەلەندىرىپ، شاعىن وتباسىنىڭ ەمەس، كوپتىڭ قامىن ويلاپ، بىلايعى ادامدار ويلاپ جەتە المايتىن قيىنشىلىقتاردى جەڭىپ، بىلايعى ادامدار توزە المايتىن جاپا - ماشاقاتقا ءتوزىپ، شيزاڭدى گۇلدەندىرۋدىڭ، شەكارانى بەكەمدەۋدىڭ ۇلكەن تۋىن بيىك كوتەردى.
1951 - جىلدان 1978 - جىلعا دەيىن ورتالىق بۇكىل ەل بويىنشا 30 مىڭنان استام كادردى شيزاڭعا قىزمەت ىستەۋگە جىبەردى؛ 1994 - جىلدان 2020 - جىلعا دەيىن 9000نان استام تاڭداۋلى كادر شيزاڭعا كومەكتەستى.
تەڭىز دەڭگەيىنەن 5000 مەتردەن استام بيىكتىكتەگى شۋاڭحۋ اۋدانى بۇكىل ەل بويىنشا تەڭىز دەڭگەيىنەن ەڭ بيىك اۋدان. جۇڭگو مۇناي - تابيعي گاز توبىنىڭ كادرى لياڭ نانيۇي بۇل ارادا شيزاڭعا كومەككە كەلگەنىنە 3 جىل بولعان، قان قىسىمى، قانداعى ماي قۇرامى، نەسەپ قىشقىلى ءبىرشاما جوعارى بولعانىمەن، ول قايتا - قايتا ويلانىپ - تولعانا كەلە جانە دە شيزاڭعا كومەكتەسۋ ءىسىن جالعاستىرۋعا بەكىدى.
لياڭ نانيۇي: ”’ىلگەرگى شيزاڭ رۋحىن‘ ۇيرەنۋدە، ەڭ اۋەلى، ساياسيدى دارىپتەۋ، ۇيىمنىڭ ورنالاستىرۋىنا بويسۇنۋ، پارتيالىلىقتى دارىپتەۋ، دەڭگەيدى دارىپتەۋ، پارتيا مەن حالىق قاجەت ەتكەن جەرلەرگە بارۋ كەرەك“، - دەدى.
رۋح ۇستىرتتە جالعاستى
وتتەگى كەمشىل بولعانىمەن، رۋح كەم بولمادى، قانشالىق جاپا - ماشاقاتتى بولسا دا قيىنشىلىق تارتۋدان تايىنبادى، تەڭىز دەڭگەيىنەن بيىكتىگى جوعارى بولعانىمەن دەڭگەيى ودان دا جوعارى بولدى − ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحىن“ ورناتۋشىلاردان كەيىنگى ۇرپاقتار بويى امالياتتا ايگىلەۋشىلەرگە، جالعاستىرۋشىلارعا دەيىن ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحى“ جالعاسۋ بارىسىندا، ۋاقىت پەن كەڭىستىكتەن اتتاپ ءوتۋ كۇشىن تاسقىنداتتى.
”بۇل جەردىڭ اۋاسىنىڭ وتتەگى مولشەرى تومەن، العاش كەلگەن كەزدە باسىڭ ۇنەمى زەڭيتىن، بۇل جەردە مەيلى قىزمەت ىستە، الدە تۇرمىس كەشىر، ءبارى سىناق بولادى“. 2019 - جىلى 7 - ايدا شي - اننان ەندى عانا اليعا كەلىپ قىزمەت ىستەگەن كەزدەگى كورىنىستەرى شيزاڭ اۆتونوميالى رايوندىق حالىق پروكۋراتۋراسى الي بولىمشە پروكۋراتۋراسىنىڭ ورىنباسار باس پروكۋرورى حى جۇننىڭ ءالى ەسىندە.
الي ايماعىنىڭ جەرى كەڭ، اۋدان، اۋىلدارعا بارىپ قىزمەتكە تەكسەرۋ - زەرتتەۋ جۇرگىزگەندە، اۆتوكولىكپەن نەشە ءجۇز كيلومەتر جول باسۋعا تۋرا كەلەدى. شيزاڭعا كەلگەن 2 جىلدان استام ۋاقىتتا حى جۇننىڭ ەرنى قاتتى كوگەرىپ، الدەقاشان توتىعىپ قارايىپ كەتكەن جۇزىندە قىزىل نۇر وينادى. شيزاڭعا كومەكتەسكەننەن بەرى ىستەگەن قىزمەتتەرىن ەسكە العاندا، ول: شيزاڭعا كومەكتەسۋ قىزمەتى جاپالى بولعانىمەن، ەڭ داڭقتى، ەڭ وكىنىشسىز تاڭداۋ ەكەندىگىن ايتتى.
سۇركەيلى ءۇستىرت ورتاسى شيزاڭنىڭ جەرگىلىكتى كادرلارى جونىنەن دە قاتاڭ سايىس ەدى.
ناچۇي قالاسى اندو اۋداندىق ساياسي كەڭەس كەڭسەسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى چيۋجيا وسىندا تۋىپ، وسىندا وسكەن اندولىق، داشۋە بىتىرگەننەن كەيىن اندودان ۇزاپ كورمەگەن. قاپ - قارا قايىستاي بولعان چيۋجيا جول جۇرگەندە اقساڭداي باسادى. بۋىن سىرقاتى اۋىر بولعاندىقتان، اياعىنىڭ ءپىشىنى وزگەرىپ، ۇلكەن ءنومىرلى اياق كيىم كيۋگە ءماجبۇر بولعان.
”اندونىڭ شارت - جاعدايى ناشار بولعانىمەن، پارتيا مەن مەملەكەت باۋلىعان كادر رەتىندە، بۇقاراعا شىن ىقىلاسپەن، تاباندىلىقپەن قىزمەت ەتكەندە عانا، ۇيىمنىڭ ءۇمىتىن اقتاۋعا بولادى“، - دەدى چيۋجيا.
شيزاڭ اۆتونوميالى رايوندىق قازىنالىق باقىلاۋ مەڭگەرمەسىنىڭ بۇرىنعى قىستاقتا تۇراتىن كادرى اۋاڭ جوگا كوزى تىرىسىندە مۇجۋگۇڭكا اۋدانى زاشۋە اۋىلى سياقتى جەرلەردە قىستاقتا تۇرعان، ءاسىلى قىستاقتا تۇرعانىنا ءبىر جىل بولعاندا اۋىسۋعا بولۋشى ەدى، ءبىراق ول نەگىزگى ساتىدا 4 جىلدان استام ۋاقىت ىستەپ، ەڭ سوڭىندا قىستاقتا تۇرۋدىڭ ءبىرىنشى شەبىندە قۇربان بولدى...
قالتقىسىز ءوزىن ارناۋ، ۇلى قۇرباندىق بەرۋ بولعاندىقتان عانا، بۇگىنگى تاڭداعى وراسان زور وزگەرىستەر جارىققا شىقتى.
شيزاڭنىڭ وڭىرلىك ءوندىرىس جالپى ءونىم قۇنى 1951 - جىلعى 129 ميلليون يۋاننان 2020 - جىلى 190 ميلليارد 274 ميلليون يۋانعا ارتتى؛ 2020 - جىلى اۋىل - قىستاق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 14 مىڭ 598 يۋانعا جەتىپ، الدىڭعى جىلعىداعىدان ％12.7 ارتتى؛ قالا - قالاشىق تۇرعىندارىنىڭ جان باسىندىق قولداعى تابىسى 41 مىڭ 156 يۋانعا جەتىپ، الدىڭعى جىلعىداعىدان ％10 ارتتى... ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحىنىڭ“ ىقپالىندا، شابىتتاندىرۋىندا، شيزاڭداعى ءار ۇلت كادرلارى مەن بۇقارا ءىس تىندىرىپ، ناتيجە شىعارۋدىڭ سارقىلماس قوزعاۋشى كۇشىن ۇيىستىردى.
شيزاڭنىڭ دامۋى جاڭا تاريحي باستامادا تۇر. بولاشاققا بەت العاندا، ”ىلگەرگى شيزاڭ رۋحى“، ءسوز جوق، ءۇستىرت ۇل - قىزدارىن ىنتىماقتى، باي، وركەنيەتتى، جاراسىمدى، كورىكتى سوتسياليستىك وسىزاماندانعان جاڭا شيزاڭ قۇرۋعا جەتەكتەيدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 22 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
