− ۋاڭ جيە رۋحى جونىندە شولۋ
شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى ليۋ شياۋحۇڭ
تاياۋداعى ءبىر رەتكى سوعىستىق قوسىنداردىڭ قارسىلاسۋ جاتتىعۋىندا كوك بەلگى ارميانىڭ كوپ بوگەتى، قابات - قابات توسقاۋىلى الدىندا، قامال الۋ مىندەتىن ارقالاعان 71 - جيتۋانجۇن بەلگىلى بىرىككەن لۇيى ”ۋاڭ جيە بانى“ ماشينالى گرۋپپاسى قارسى جاقتىڭ كۇشتى وق كۇشىنە توتەپ بەرىپ، تىكە ىشكەرىلەي ەنىپ، ارتقى قوسىننىڭ شابۋىل جاساۋىنا ءساتتى جول اشىپ بەردى.
56 جىلدىڭ الدىندا ۋاڭ جيە حالىق جاساقتارىن ۇيىمداستىرىپ مينا كومۋ، تازالاۋ جاتتىعۋىن جاساپ جاتقان كەزدە سول جەردە توسىن ۋاقيعا تۋىلادى. ءولىم مەن ءومىردىڭ قاس قاعىم ساتىندە، وزگەلەردى قورعاۋ ءۇشىن ۋاڭ جيە ”بىرىنشىدەن جاپادان قورىقپايمىن، ەكىنشىدەن ولىمنەن قورىقپايمىن“ دەگەن سەرتىن ءومىرى ارقىلى امالياتتا ايگىلەدى.
56 جىلدان بەرى ۋاڭ جيە رۋحى قاھارمان قوسىندى ۇزدىكسىز شۇعىلالى ناتيجە جاراتۋعا جىگەرلەندىرىپ كەلەدى.
100 مىڭ ارىپتەن اساتىن ەستەلىك ”ەكىدەن قورىقپاۋ“ رۋحىنىڭ جاندى بەينەسى بولدى
ۋاڭ جيە، 1942 - جىلى دۇنيەگە كەلگەن، شاندۇڭ ولكەسى جينشياڭ اۋدانىنىڭ ادامى. 1961 - جىلى قوسىنعا كىرىپ، بۇرىنعى جينان اسكەري رايونى ساۋىتتى اۆتوموبيل اسكەرلەرى بەلگىلى ءبولىمى قۇرىلىس اسكەرلەرى يىڭىنىڭ 1 - ليانىنا كەلەدى، ۇزدىكسىز 3 جىل ”بەستە جاقسى جاۋىنگەر“ بولىپ باعالانادى، 2 رەت 3 - دارەجەلى ەڭبەك سىڭىرەدى.
1965 - جىلى 7 - ايدىڭ 14 - كۇنى بانجاڭ ۋاڭ جيە حالىق جاساقتارىن ۇيىمداستىرىپ جاتتىعۋ جاساپ جاتقان كەزدە، كەنەت قوپارعىش قاپشىق جارىلىپ كەتەدى. قاتەرلى شۇعىل جاعدايدا سول جەردەگى 12 حالىق جاساعى مەن حالىق قارۋلى ءبولىمىنىڭ كادرىنىڭ ءومىرىنىڭ حاۋىپسىزدىگىن قورعاۋ ءۇشىن، ول ەش تايسالماستان قوپارعىش قاپشىقتىڭ ۇستىنە جاتا قالىپ، 23 جاستاعى قىرشىن ءومىرىن ارنايدى.
ۋاڭ جيە وزگەلەردى قۇتقارۋ ءۇشىن باسىن ءباي تىگىپ قۇربان بولعان سوڭ، ول كوزى تىرىسىندە تۇرعان بان مەملەكەت قورعانىسى مينيسترلىگى جاعىنان ”ۋاڭ جيە بانى“ دەپ اتالدى.
اسكەر بولعان 4 جىلدا ۋاڭ جيە 350 بولەكتەن كوپ، 100 مىڭ ارىپتەن اساتىن ەستەلىك جازىپ قالدىردى. ”وسى ەستەلىككە قاھارماننىڭ ەسەيىپ - ەرجەتۋ جولىنداعى كوڭىل كۇيى شىنايى جازىلعان، بۇل ونىڭ ’ەكىدەن قورىقپاۋ‘ رۋحىنىڭ جاندى بەينەسى“، - دەدى وسى لۇيدەگى ۋاڭ جيە ىزگى ىستەر كورمە سارايىنىڭ ءتۇسىندىرۋشىسى شيە مىڭچي.
شاقىرۋ بويىنشا قوسىنعا كىرگەننەن كەيىن، ۋاڭ جيە ”ادام ومىرىندە وتاننىڭ قاجەتىنە بويسۇنۋ ەڭ كوڭىلدى ءىس، اسكەري مىندەت وتەۋ ءبىرىنشى مۇرات“ دەگەن تۇڭعىش ەستەلىگىن جازادى.
مىندەت وتەگەن كەزدە، ۋاڭ جيە قاجىرلىلىقپەن جاتتىعىپ، 2 جىلدا عانا قۇرىلىس اسكەرلەرىنىڭ 5 ۇلكەن كاسىپتىك تەحنيكا سىناۋىنىڭ بارىنەن ءساتتى وتەدى، ءۇشىنشى جىلى بۇرىنعى جينان اسكەري رايونى جاعىنان ”گو شيڭفۋ ۇلگىسىندەگى“ جاتتىقتىرۋشى دەپ ماراپاتتالادى.
1965 - جىلى ۋاڭ جيە كۇندەلىك ەستەلىگىنە ”مەن بىرىنشىدەن جاپادان قورىقپايتىن، ەكىنشىدەن ولىمنەن قورىقپايتىن ەرجۇرەك جان بولامىن“ دەپ جازادى. نەبارى 2 ايدان كەيىن ول ءومىرى ارقىلى بەرگەن سەرتىن امالياتتا ايگىلەدى.
2017 - جىلى 12 - ايدىڭ 13 - كۇنى جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس شۋجيى، مەملەكەت ءتوراعاسى، ورتالىق اسكەري ىستەر كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى شي جينپيڭ 71 - جيتۋانجۇندى كوزدەن كەشىرگەن كەزدە بىلاي دەپ باسا دارىپتەدى: ”ۋاڭ جيە رۋحى بۇرىن دا، قازىر دە، بولاشاقتا دا ماڭگى ءبىزدىڭ باعالى رۋحاني بايلىعىمىز سانالادى، ۋاڭ جيە رۋحىنان ۇيرەنىپ، امالياتتا ايگىلەپ، ۋاڭ جيە رۋحىنىڭ تىڭنان داۋىرلىك شۇعىلا شاشۋىنا مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك.
ۋاڭ جيە رۋحى كوپتەگەن جاڭا ”ۋاڭ جيەنىڭ“ جارىققا شىعىپ ەسەيۋىنىڭ ”كاتاليزاتورى“ بولدى
قاھارمان ەشقاشان الىستاپ كەتكەن جوق، ونىڭ رۋحى ماڭگى جالعاسادى.
ۋاڭ جيە كوزى تىرىسىندە تۇرعان ليان ءار رەت جوقتاما جاساعان كەزدە اتالاتىن ءبىرىنشى ەسىم ماڭگى ”ۋاڭ جيە“. ءار رەتكى ماڭىزدى مىندەتتىڭ الدى - ارتىندا كوماندير - جاۋىنگەرلەر تۇگەل رەتتى ءتىزىلىپ، قارت بانجاڭعا سەرت بەرىپ، مالىمەت جاسايدى.
”بۇل ءبىر ەسكە الۋ جانە قۇرمەت كورسەتۋ، ونان دا ماڭىزدىسى، ءبىر ءتۇرلى جالعاستىرۋ جانە جىگەرلەندىرۋ“. لۇيدىڭ جىڭۋيى تاڭ ۋي بىلاي دەدى: لۇي - دۇي قاي - قاشان دا ۋاڭ جيە رۋحى ارقىلى قوسىن قۇرىپ، ادام تاربيەلەۋگە ءمان بەرىپ كەلەدى. جاڭا اسكەرلەردىڭ قوسىنعا كەلگەندە ىستەيتىن ءبىرىنشى شارۋاسى − ۋاڭ جيە ىزگى ىستەر كورمە سارايىن ەكسكۋرسيالاۋ، ۇيرەنەتىن ءبىرىنشى ءانى − «ۋاڭ جيەنىڭ قارۋىن ءبىز ارقالايمىز»، ۇيرەنەتىن ءبىرىنشى تاربيە ساباعى − ”’ەكىدەن قورىقپاۋ‘ رۋحىن اسقاقتاتىپ، ۋاڭ جيەنىڭ ءىزباسارى بولۋ“، وقيتىن ءبىرىنشى كىتابى − «ۋاڭ جيەنىڭ ەستەلىك حيكايالارىنان تاڭدامالىلار»...
مىنە وسىنداي جالعاستىرۋ، اسقاقتاتۋدىڭ ارقاسىندا، ۋاڭ جيە رۋحى كوپتەگەن جاڭا ”ۋاڭ جيەنىڭ“ جارىققا شىعىپ ەسەيۋىنىڭ ”كاتاليزاتورىنا“ اينالدى.
”ۋاڭ جيە“ شايقاس ورنىندا كەۋدە كەرىپ شىقتى.
”ۋاڭ جيە بانىنىڭ“ 31 - بانجاڭى، 3 - دارەجەلى جاۋىنگەر ۋاڭ داماۋ جاڭادان ساۋىتتى اۆتوموبيل جاياۋ اسكەرلەر كاسىبىنە اۋىسىپ كەلگەن كەزدە ناعىز ”ساۋاتسىز“ بولاتىن، ول تاباندىلىقپەن ۋاڭ جيەنىڭ كەزىندە ”تانكىنىڭ قاتتى جولىن ارنايى تاڭداپ مينا شۇڭقىرىن قازاتىنى“ سياقتى قاجىرلىلىقپەن ونەرگە ماشىعىپ، تەز ارادا يگەرۋگە ءتيىستى شەبەرلىكتى مەڭگەرىپ، 10 ءتۇرلى جەڭىل قارۋدى پايدالانا الاتىن بولدى.
اعا سەرجانت شيە بينبين قارت بانجاڭ ۋاڭ جيەدەن ۇزدىكسىز ۇيرەنىپ، جاڭا قىزمەت ورنىندا تەز ارادا لۇيدىڭ ”ەڭ تاڭداۋلى مەرگەنى“ بولىپ جەتىلىپ، جيتۋانجۇن جاعىنان ”جاڭا داۋىردەگى ۋاڭ جيە سياقتى جاۋىنگەر“ بولىپ ماراپاتتالىپ - سيلانادى.
”ۋاڭ جيە“ حالىق ەڭ قاجەت ەتكەن كەزدە كەۋدە كەرىپ شىقتى.
2020 - جىلى جازدا تاسقىن ءجۇرىپ، جيۋجياڭعا، حۋاينانعا ىلگەرىندى - كەيىندى حاۋىپ تونەدى، ۋاڭ جيە قوسىنىنداعى 2000نان ارتىق قولباسى مەن جاۋىنگەر ءتۇن جامىلىپ كومەككە اتتانىپ، 1000 كيلومەترگە جۋىق جەرلەرگە بارىپ، حالىق بۇقاراسى مەن دۇلەي تاسقىن اراسىنا اسۋ بەرمەس قۇرىش قورعان سالادى.
ۋاڭ جيە قوسىنىنداعى كوماندير - جاۋىنگەرلەردىڭ سۋعا كەتكەن بۇقارانى ەرلىكپەن قۇتقارعان، تاۋعا كەتكەن ءورتتى ءوشىرىپ - قۇتقارىپ، كەدەيلەردى سۇيەمەلدەپ، قيىنشىلىعى بارلارعا كومەكتەسكەن قاھارماندىق ىزگى ىستەرى بۇرىننان ۇزىلمەي كەلە جاتىر.
ۋاڭ جيە رۋحى قوسىننىڭ جاۋىنگەرلىك قۋاتىن جوعارىلاتۋدىڭ ”ۇدەتكىشى“ بولدى
50 نەشە جىلدان بەرى ۋاڭ جيە رۋحى ۋاقىت وتكەن سايىن جاڭارىپ، قالىڭ كوماندير - جاۋىنگەرلەردى قارۋعا قۇلشىنا جاتىلىپ، قابىلەتىن كۇشەيتۋگە، ناقتى سوعىس شەبەرلىگىن جوعارىلاتۋعا جىگەرلەندىرىپ، ارميانى قۇدىرەتتەندىرۋ جولىندا سانسىز ايشىقتى ءىز قالدىردى.
4 جىلدىڭ الدىندا ”ۋاڭ جيە بانى“ قۇرىلىس اسكەرلەرى بانىنەن ساۋىتتى اۆتوموبيل جاياۋ اسكەرلەر بانىنە وزگەرىپ، ءمالىم ءبىر جاڭا تۇرپاتتى قوس مەكەندى جاياۋ اسكەرلەر سوعىس ماشيناسىن الماستىرىپ قۇرايدى، بۇل جاڭا سايىس ەدى.
نازاردى ءتۇر جاڭالاۋعا شوعىرلاندىرىپ، تۇتاس بان ”ءۇش مىزعىماۋ“ ءتارتىبىن ورناتادى: جاتتىعۋ ۋاقىتىن ءبىر سەكۋند تا ازايتپاي، بەلگىلەنگەن ۋاقىتتان تىس قوسىمشا جاتتىعۋ؛ بەلگىلەنگەن مازمۇنداردىڭ ءبىرىن دە قالدىرماي، ۇزدىك دارەجەسىنە جەتپەي توقتاماۋ؛ جاتتىعۋ كۇشەمەلىلىگىن تيتتەي دە تومەندەتپەي، اپتاسىنا 2 رەت قارۋ - جاراق اسىنىپ دالادا 8 كيلومەترگە جۇگىرۋ، ايىنا 2 رەت 20 كيلومەترلىك دالا جورىعىن جاساۋ.
جاڭا جابدىقتاردىڭ قاتارعا قوسىلۋىنا 100 كۇن بولماي جاتىپ، ”ۋاڭ جيە بانى“ شىن وق نىسانا اتۋدا تۇگەلدەي نىساناعا ءدال تيگىزەدى.
ۋاڭ جيە رۋحى كوماندير - جاۋىنگەرلەردى باتىلدىقپەن بيىك بەلەستەردى باعىندىرۋعا جىگەرلەندىردى. ”ۋاڭ جيە بانى“ ەڭ الدىمەن تۇتاس لۇيدە ”ادام سانىن قىسقارتۋ جاتتىعۋىن“ ورىستەتىپ، جيتۋانجۇندە تۇڭعىش رەت ”ادام سانىن 7گە دەيىن قىسقارتسا دا شايقاس جۇرگىزۋگە ىقپال ەتپەيتىن، 5 ادامعا دەيىن قىسقارتسا دا ۇزدىكسىز شايقاس جۇرگىزە الاتىن، ادام سانىن 2گە دەيىن قىسقارتسا دا قايىسپاي شايقاس جۇرگىزەتىن“ ساۋىتتى اۆتوموبيل جاياۋ اسكەرلەر بانىنە اينالىپ، بولاشاقتاعى شايقاس مايدانىنا اتتانا الاتىن تولىمدىلىققا قول جەتكىزدى.
قازىر ”ۋاڭ جيە بانىندەگى“ جاۋىنگەرلەردىڭ بارلىعى جاياۋ اسكەرلەر سوعىس ماشيناسىنىڭ كەز كەلگەن ورنىنا الماسا الادى، جيتۋانجۇننىڭ گرۋپپا جاتتىعۋىنىڭ ولشەمىنە اينالىپ، جەتىستىكتەرىن تۇتاس لۇيگە جالپىلاستىردى.
ۋاڭ جيە رۋحى جاتتىعۋدىڭ قىزۋ ىنتاسىن تاسقىنداتتى. لۇي - دۇيدەگى كوماندير - جاۋىنگەرلەر جابال ”ۋاڭ جيە بانىنە“ قاراپ قاتار تۇزەپ، ”ۋاڭ جيە بانىمەن“ جارىسقا ءتۇستى. اسىرەسە، جاڭا ءتۇزىلىستى قولدانعاننان بەرى وسى لۇي سوعىس مايدانىن كوزدەپ، جاتتىعۋ ۇستانىمى مەن ءادىس - امالىنا جاڭالىق اشىپ، قوسىندى قيىن، قاتاڭ كۇيدە جەتىلدىردى جانە شىنىقتىردى.
ۋاڭ جيە رۋحى جاۋىنگەرلىك قۋاتتى جوعارىلاتۋدى جەدەلدەتتى. لۇي - دۇيدەن جاقسى حابارلار ارت - ارتىنان تاراپ، ىلگەرىندى - كەيىندى قۇرلىق ارمياسىنىڭ ءتۇرلى سايىسىندا التىن، كۇمىس مەدالعا يە بولدى.
ۋاقىت وتكەنىمەن، رۋح ماڭگى وشپەيدى. 50 نەشە جىلدان بەرى ۋاڭ جيە رۋحى سان ۇرپاق كوماندير - جاۋىنگەرلەر اراسىنا تياناقتانىپ، تامىر تارتىپ، جەمىس بەردى. ولار ۋاڭ جيەنىڭ مۇراگەرى بولۋعا تالپىنىپ، ۋاڭ جيە رۋحى ارقىلى زەيىن - زەردەسىن شوعىرلاندىرىپ، قارۋعا قۇلشىنا جاتىلىپ، قابىلەتىن كۇشەيتىپ، اسكەر جاتتىقتىرىپ، سوعىسقا دايىندالىپ، ۋاڭ جيە رۋحىنىڭ تىڭ تاراۋىن ۇزدىكسىز جازدى.
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 25 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
