− رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ رۋحى تۋرالى شولۋ
□ شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ ءتىلشىسى جاڭ شينشين
تاريح ءۇردىسى قانشاما اساۋ تولقىندى بولسا، ودان تۋىندايتىن ىقپال دا سونشالىق كەڭ ءارى تەرەڭ بولادى.
1978 - جىلى 12 - ايدا پارتيامىز 11 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسىن اشىپ، جاڭا جۇڭگو قۇرىلعاننان بەرگى پارتيا تاريحىنداعى تەرەڭ مانگە يە ۇلى بۇرىلىستى جۇزەگە اسىرىپ، رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ جانە سوتسياليستىك وسىزامانداندىرۋدىڭ ۇلى جورىعىن باستادى.
2013 - جىلى 11 - ايدا پارتيا 18 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسى رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ دابىلىن قاعىپ، رەفورمانىڭ ءىشىنارا اۋماقتا ىزدەنىس جاساپ، سەڭ بۇزىپ، قورشاۋدى تالقانداۋىنان جۇيەلى جيناقتاۋعا، جاپپاي تەرەڭدەۋگە بۇرىلىس جاساۋىن جۇزەگە اسىرىپ، ەلىمىزدىڭ رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ جاڭا جاعدايىن اشتى.
رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ ارقىلى ەلىمىز دۇنيە ءجۇزى بويىنشا 2 - ۇلكەن ەكونوميكالىق تۇلعا دەڭگەيىنە كوتەرىلدى. ”ءداۋىر كوشىن قۋىپ جەتۋدەن“ ”داۋىرگە جەتەكشىلىك ەتۋگە“ دەيىن، جۇڭحۋا ۇلتى بايۋدان قۇدىرەتتەنۋگە دەيىنگى جورىقتا شەشۋشى قادام تاستادى.
باس شۋجي شي جينپيڭ بىلاي دەپ تەرەڭىنەن اتاپ كورسەتتى: رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ سومداعان ۇلى رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ رۋحى ۇلت رۋحىنىڭ مازمۇنىن بارىنشا بايىتىپ، زامانىمىزداعى جۇڭگو حالقىنىڭ ەڭ ايقىن رۋحاني بەلگىسىنە اينالدى!
يدەيانىڭ ازات بولۋى جۇڭگونى وزگەرتەتىن ۇلى كۇش تۋىنداتتى
بەيجيڭ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى تاريحى كورمە سارايى. ءبىر قابىرعاداعى ءمۇسىن جۇرتقا ەرەكشە اسەر سيلايدى − 18 شارۋا ۇستەلدى اينالا قورشاپ، جۇمارلانعان ءبىر جاپىراق قاعازعا بىرىنەن سوڭ ءبىرى قىپ - قىزىل قىلىپ بارماق ىزدەرىن باسىپ جاتىر.
بۇل 1978 - جىلى انحۇي ولكەسى فىڭياڭ اۋدانىنىڭ شياۋگاڭ قىستاعىنداعى شارۋالار ”جاپپاي كوتەرمەگە الۋ“ شارتىن جاساسىپ، جەردى وتباسىلارعا كوتەرمەگە بەرگەن كورىنىس. شياۋگاڭ قىستاعىنىڭ تۇرعىندارى تاۋەكەلگە بەل بايلاپ، كوتەرمەگە الۋ كەلىسىم قاعازىنا بارماق ىزدەرىن باستى. سىچۋان، گانسۋ، يۇننان، گۋاڭدۇڭ قاتارلى ولكەلەردەگى كەيبىر جەرلەر دە ساياسات شەڭبەرىن كەڭەيتىپ، وسىعان ۇقساس ادىستەر قولداندى. بۇل باتىل سىناقتار اۋىل - قىستاقتاعى ەكونوميكالىق رەفورمانىڭ شىمىلدىعىن اشتى.
1978 - جىلى پارتيا 11 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ءماجىلىسى پارتيا مەن مەملەكەت قىزمەتىنىڭ وزەگىن ەكونوميكالىق قۇرىلىسقا اۋدارۋ، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ سىندى تاريحي شەشىم جاسادى. يدەيانى ازات ەتىپ، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەگەن جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى ميلليارد حالىققا باسشىلىق ەتىپ جۇڭگونىڭ بولاشاعى مەن تاعدىرىن بەلگىلەيتىن وسىناۋ ۇلى وزگەرىستىڭ كوشىن باستادى.
يدەيانىڭ بۇعاۋى تالقاندالىپ، دامۋدىڭ قوزعاۋشى كۇشى بۇرىن بولماعان دەڭگەيدە تۋىندادى −
”ونىمدىلىك − ءومىر“ ۇرانىنا ”3 كۇندە عيماراتتىڭ ءبىر قاباتىن تۇرعىزعان“ شىنجىن جىلدامدىعى ىلەستى؛ بۇكىل مەملەكەت بويىنشا تۇڭعىش جەكە ساۋدا - ونەركاسىپشى تيجارات كۋالىگى، العاشقى كاسىبي بازار، ”ۋىنجوۋ ۇلگىسى“ جۇرتتى جىگەرلەندىرەتىن ومىرشەڭدىك ۇلگىسىنە اينالدى؛ تارام - تارام ەگىنجايدان بۇكىل دۇنيە ءجۇزىنىڭ فينانس قۇرىلىمدارى جينالعان جەرگە اينالعان پۋدۇڭنىڭ دامۋ، ەسىك اشۋى كۇللى دۇنيەنى جالت قاراتقان قالا نىشانىن تۇلعالادى... ءار ءتۇرلى شەك - قالىپتار تالقاندالىپ، جاڭا زاتتار ارت - ارتىنان جارىققا شىقتى. رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ جۇڭگونى وزگەرتەتىن كۇش توپتادى.
”پارتيانىڭ يدەيانى ازات ەتۋى، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەۋى ماعان 2 - رەت ءومىر سيلادى“، - دەيدى شياۋگاڭ قىستاعىندا سوناۋ جىلداردا ءوز قولىمەن ”ءومىر - ءولىم شارتىن“ دايىنداعان يان حۇڭچاڭ ەسكە الىپ.
”بىرەۋلەر شىكوۋ قالاي دامىدى؟ دەپ سۇرايدى. مەن ولارعا: ادامنىڭ كوزقاراسىنا بۇرىلىس جاساۋدان باستالدى دەپ جاۋاپ بەرەمىن“، - دەگەن ەدى كەزىندە شىكوۋ ونەركاسىپ رايونىنىڭ جاۋاپتىسى بولعان يۋان گىڭشىڭ كوزى تىرىسىندە.
شياۋگاڭ قىستاعىندا سامال ەسكەننەن پۋجياڭ وزەنىندە كوكتەمگى نايزاعاي ويناعانعا دەيىن، تەڭىزدىڭ تۇستىگىنەن تولقىن كوتەرىلگەننەن شيۇڭاندا ۇزاق بولاشاقتىق جوسپار جاسالعانعا دەيىن، يدەيانى ازات ەتۋ حالىقتىڭ رۋحاني ۇلى كۇشىن قاۋلاتىپ، جۇڭگو كوممۋنيستىك پارتياسى قالىڭ حالىققا باسشىلىق ەتىپ، رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ تالاي - تالاي سەكىرىستەرىن جۇزەگە اسىردى.
يدەيانىڭ قاۋىرت ازات بولۋى بولماسا، رەفورمانىڭ ۇلى سەرپىلىسى دە بولماعان بولار ەدى.
اقيقاتتىڭ ولشەمى تۋرالى ءبىر رەتكى زور تالقى ”ەكى ايتەۋىردىڭ“ يدەيالىق بۇعاۋىن تالقاندادى. جۇرەكتىلىكپەن ”كوتەرمەگە الۋدان“ ”تايقازاندى“ باتىلدىقپەن شاعۋعا دەيىن، ”ىزدەنە ءجۇرىپ جول تابۋدان“، ”قان كەشە ءجۇرىپ جول تابۋدان“ ”قيىن ىستەردى تىندىرۋعا باتىل بولىپ، حاۋىپ - قاتەردەن جاسقانباۋعا“ دەيىن... پارتيامىز حالىقتى باستاپ يدەيانى ازات ەتىپ، شىندىقتى ءىس جۇزىنەن ىزدەپ، جۇرەكتىلىكپەن سىناق ەتىپ، باتىلدىقپەن رەفورما جاسادى.
پارتيا 18 - كەزەكتى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءۇشىنشى جالپى ماجىلىسىنەن بەرى، پارتيا ورتالىق كوميتەتى بۇرىن بولماعان بەكىممەن جانە سەرپىنمەن يدەيالىق كوزقاراستىڭ بايلاۋىن شەشىپ، مۇددەلەر قاساڭدىعىنىڭ قورشاۋىن تالقانداپ، قىرۋار سالادا تاريحي وزگەرىستىڭ جۇزەگە اسۋىن، جۇيەلىك قايتا تۇلعالانۋدى، جالپى تۇلعالىق قايتا قۇرىلىمداۋدى ىلگەرىلەتىپ، رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋ تاريحي ۇلى تابىسقا قول جەتكىزدى.
قۇلاشىن كەڭ جايعان رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ بارىسى يدەيانى ازات ەتۋدى، جىگەرلەنە العا ۇمتىلۋدى جۇڭگو كوممۋنيستەرىنىڭ رۋحاني تامىرىنا ءسىڭىردى.
قۋاتتى رۋحاني كۇش ميلليارد حالىقتى ۇدەرە العا باسۋعا جىگەرلەندىردى
مىنا ءبىر توپ ساندى مالىمەتتەن ۋاقىت حيكاياسىن سەزىنىپ كورەيىك −
1978 - جىلى ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ جالپى مولشەرى بۇكىل دۇنيە جۇزىندە تەك ％1.8 ۇلەس يەلەسە؛ قازىرگى تاڭدا ەلىمىز ەكونوميكاسىنىڭ جالپى مولشەرى 100 تريلليون يۋاننان اسىپ، الەمدىك ەكونوميكادا ۇستايتىن ۇلەسى ％17تەن استى؛
1978 - جىلى جۇڭگونىڭGDPى جان باسىنا شاققاندا 385 يۋان حالىق اقشاسى بولسا؛ بۇگىنگى كۇندە جان باسىنا شاققانداعى GDP 10 مىڭ دوللار وتكەلىنەن اتتاپ، ورتا جوعارى كىرىستى مەملەكەتتەر قاتارىنا قادام قويدى.
1978 - جىلى كەدەيلىك باسىم كوپشىلىك جۇڭگولىقتار قاتار ءدوپ كەلگەن قيىن ماسەلە - تۇعىن؛ بۇگىندە، مۇلدەم كەدەيلىك ماسەلەسى تاريحي سيپاتتى شەشىم تاۋىپ، جۇڭحۋانىڭ ۇلان - قايىر دالاسىندا جاپپاي دوڭگەلەك داۋلەتتى قوعام ورنادى...
جوسپارلى شارۋاشىلىقتان بازار شارۋاشىلىعىنا رەليس اۋىستىرۋعا، فاكتور جەتەگىنەن جاڭالىق اشۋ جەتەگىنە بۇرىلىس جاساۋعا، تاپشىلىقتان مولشىلىققا دەيىنگى بارىستا، رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ سىندى وسى ۇلى توڭكەرىس جۇڭگوشا سوتسياليزم ىستەرىنىڭ ۇلى شارىقتاۋىن ىلگەرىلەتتى. رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ رۋحىنىڭ ارقاسىندا پارتيامىز حالىقتى باستاپ قاجىماي - تالماي كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ ايبىنى اسقاق جىرىن جازدى.
بۇل قۋاتتى رۋحاني كۇش ميلليارد حالىقتى ءارقاشان ۇدەرە العا باسۋعا ىنتالاندىرىپ كەلەدى −
”ءار كۇنى بەلگىلەنگەن 55 اۆتوموبيل نورمانى ورىنداسا، ءار اۆتوموبيلگە 2 فىن اقشا سيلىق، ودان اسقان ءار اۆتوموبيلگە 4 فىن سيلىق بەرۋ“، ”4 فىن اقشادان“ قادام تاستاعان شىنجىننىڭ شىكوۋى ىزاشارلىقپەن تايقازاندى شاعىپ، نورما بەلگىلەپ، ءوندىرىستى اسىرا ورىنداعانعا سيلىق بەرۋ ءتۇزىمىن اتقارىپ، جۇرەكتىلىكپەن اتويلاۋ، باتىلدىقپەن سىناق ەتۋ، جۇرەكتىلىكپەن ەلدەن بۇرىن ۇمتىلۋ رۋحى شىنجىن كەرەمەتىن جاسادى؛
رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ العاشقى كەزىندە، وراسان ۇلكەن قىسىمعا توتەپ بەرە وتىرىپ، جىجياڭنىڭ ي - ۋ اۋداندىق پارتكومى ۇساق - تۇيەك تاۋارلار بازارىن اشۋدى ۇيعاردى. ”تورتكە رۇقسات“ بۇعاۋدى تالقانداپ، شارۋاشىلىق قۇرۋدىڭ ىستىق ىقىلاسى تاسىپ، ي - ۋ ”دۇنيە ءجۇزى ەرەن بازارىنىڭ“ ءوسىپ - جەتىلۋ تاريحى ءورىس اشىپ، جاڭالىق ەنگىزۋدىڭ، جىگەرلەنە وزگەرىس جاساۋدىڭ ايعاعى بولدى؛
جۇڭگو دۇنيە جۇزىلىك ساۋدا ۇيىمىنا كىرگەن سوڭ، جۇڭگونىڭ اۆتوموبيل كاسىپ سالاسى ءداۋىر كوشىنە ءجىتى ىلەسىپ، داۋىرمەن بىرگە العا باستى، زەرتتەۋ - اشۋ، سايكەستىرۋ، جاڭالىق اشۋ سياقتى قابىلەتتەرى ۇزدىكسىز ورلەپ، ءوز كۇشىنە سۇيەنگەن ءبىر توپ ايگىلى ماركالار شاپشاڭ ءوسىپ - جەتىلىپ، ءوندىرىس پەن ساتۋدا دۇنيە ءجۇزى بويىنشا ءبىرىنشى بولۋدى جۇزەگە اسىردى؛
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى تەڭىز جاعالاۋىنان ىشكى قۇرلىققا دەيىن، ەركىن ساۋدا سىناق رايوندارى جۇرەكتىلىكپەن سىناق ەتىپ، باتىلدىقپەن اتويلاپ، ءوز كۇشىنە سۇيەنە وزگەرىس جاسادى، ”ءبىر بەلدەۋ، ءبىر جول“ قۇرىلىسىنان ادامزاتتىڭ تاعدىرلاس ورتاق تۇلعاسىن قۇرۋعا دەيىن، جۇڭگونىڭ ەسىك اشۋدى كەڭەيتكەن ءار ءساتى اشىق، سيىسىمدى بولۋدىڭ، سەلبەسىپ، تەڭ يگىلىككە كەنەلۋدىڭ حيكايالارىن جازىپ جاتتى...
قايراتتانا ىسكەرلىك كورسەتىپ، پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىن ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەتتى
سىميڭ تاۋىنىڭ ەتەگى، لياڭنۇڭ وزەنشەسىنىڭ جاعاسى. جىجياڭ يۇيياۋ قالاسىنىڭ لياڭنۇڭ قالاشىعى حىڭكانتوۋ قىستاعىندا اق قابىرعالى، كوكشىل جابىندى تۇرعىن ۇيلەر اسفالت جولدى جاعالاي تىزىلگەن.
”قازىر ساۋدا جىلدان - جىلعا جاقسارىپ كەلەدى...“، - دەيدى حىڭكانتوۋ قىستاعى ”بايجاڭ نۇڭجيا“ شارۋالار شاتتىعى ساياجايىنىڭ قوجايىنى حۋاڭ پىڭشۇن تاماقتانۋعا كەلگەن ساياحاتشىلاردى قارسى الا ءجۇرىپ. قىزىل بايلىق پەن تاماشا جاراتىلىستىق ورتانىڭ ارقاسىندا حىڭكانتوۋ قىستاعى ەرەكشە اۋىل شارۋاشىلىعىن ۇلعايتىپ، الىس - جاقىنعا تانىمال دوڭگەلەك داۋلەتتى قىستاق بولىپ شىعا كەلدى.
كەدەيلىكتەن ارىلتۋدان قامال الۋ جالپى بەتتىك جەڭىسكە جەتىپ، اۋىل - قىستاقتى گۇلدەندىرۋدى جاپپاي ىلگەرىلەتۋ جالعاستى ورىستەتىلىپ، جىجياڭنىڭ جوعارى ساپالى دامۋ قۇرىلىسى ارقىلى بىرگە بايۋدان ۇلگى كورسەتۋ اۋماعى ىزدەنىس جاساۋ جولىنا قادام تاستادى.
ءداۋىردىڭ ۇلى تاسقىنى جوڭكىلىپ، ءار كۇننىڭ بارلىعى جاڭا باستامامەن باستالدى.
رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ رۋحى − 40 نەشە جىلدان بەرى جۇڭحۋا ۇلتىنىڭ جىگەرلەنە كوككە سامعاعان وسىناۋ قۋاتتى رۋحاني كۇشى رەفورما جاساۋدا، ەسىك اشۋدا قايتا اتتانۋدىڭ دا قۋاتتى رۋحاني ىنتالاندىرۋى بولدى.
پارتيا 18 - قۇرىلتايىنان بەرى كۇردەلى، الماعايىپ حالىقارالىق، ەل ءىشى جاعدايى الدىندا، رەفورما جاساۋدىڭ، ەسىك اشۋدىڭ ۇلى تۋىن بيىك ۇستاۋ پارتيا مەن مەملەكەت ىستەرىن ۇزدىكسىز العا ىلگەرىلەتتى.
تاۋ، سۋ، ورمان، اتىز، كول، جايلىم، قۇمدى ءشول، ەكولوگيالىق وركەنيەت قۇرىلىسى ”بەستى ءبىر تۇلعالاندىرۋ“ جالپى تۇلعالىق ورنالاستىرۋىنا ەنگىزىلدى، مۇندا ەكولوگيا سىندى ەڭ جالپىعا ءتيىمدى حالىق تۇرمىسىنىڭ ىرىس - قۇتىن قورعاۋ ماقسات ەتىلدى.
پارتيا مەن مەملەكەت قۇرىلىمدارى رەفورماسىن تەرەڭدەتىپ، عىلىم - تەحنيكا جەتىستىكتەرىن باعالاۋ مەحانيزمىن كەمەلدەندىرىپ، ۇكىمەت قۇرىلىمدارىن ىقشامداپ، ۇقىقتى تومەنگە بەرۋدى جەدەلدەتتى... قالىڭ حالىق بۇقاراسىنىڭ بەلسەندىلىگى، ىرىقتىلىعى، جاسامپازدىعى ۇزدىكسىز تاسقىندادى؛
نازاردى ەمدەۋ رەفورماسىنا شوعىرلاندىرىپ، وقۋ - اعارتۋ ادىلدىگىن ىلگەرىلەتىپ، جۇمىستاندىرۋدى الدىمەن ويلاستىرۋدى تياناقتاندىردى... حالىق ەڭ كوڭىل بولەتىن، ەڭ تىكە، ەڭ رەال ماسەلەلەردى كۇش سالا شەشىپ، حالىق بۇقاراسىنىڭ تابىس سەزىمىن، باقىت سەزىمىن، حاۋىپسىزدىك سەزىمىن ۇزدىكسىز كۇشەيتتى؛
...
پارتيا رەفورماعا جاپپاي كۇش سالۋدى، كوپ تۇيىندە سەرپىلىس جاساۋدى، ءجىتى دە نىق قادام تاستاپ، تەرەڭدەي ىلگەرىلەۋدى العا جىلجىتتى. جۇڭگو كوممۋنيستەرى ”اتويلاۋ“ رۋحىمەن، ”ءىز اشۋ“ ارىنىمەن، ”ىسكەرلىك“ ستيلمەن حاۋىپ - قاتەر، سىن - سايىستارعا دەر كەزىندە ءونىمدى توتەپ بەرىپ، رەفورمانى جاپپاي تەرەڭدەتۋدىڭ كەڭ دە تەرەڭ باعىتقا قاراي جورىق جاساۋىن ۇزدىكسىز ىلگەرىلەتتى.
ۇلى تابىس اتاۋلىنىڭ بارلىعى جالعاستىرا كۇرەس جۇرگىزۋدىڭ جەمىسى. رەفورما جاساۋ، ەسىك اشۋ رۋحىنىڭ جەتەگىندە، ۇزدىكسىز تۇردە تاۋ كەزىكسە جول اشاتىن، سۋ جولىقسا كوپىر سالاتىن قايسارلىقپەن جانە باتىلدىقپەن، رەفورما جاساۋدى، ەسىك اشۋدى سوڭىنا دەيىن جۇرگىزسەك، جۇڭگوشا سوتسياليزم ىستەرى، ءسوز جوق، اناعۇرلىم كەڭ ءورىس اشادى!
(شينحۋا اگەنتتىگىنىڭ 11 - ايدىڭ 29 - كۇنى بەيجيڭنەن بەرگەن حابارى)
